گامی در شناخت نظریه و نظریه پردازی

بحث نظریه و نظریه پردازی یکی از بحث های ریشه ای در مناسبات بشری است که بنا به رویکردهای گوناگون دامنه های متعددی پیدا می کند.
اصطلاح نظریه پردازی و نظریه اغلب به شکلی ناخودآگاه و تا حدی غیر دقیق صرفا به معنی فکر کردن و تفکر و بدون هیچ اشاره ای به ماهیت دقیق این فعالیت و محصولات احتمالی آن مورد استفاده قرار می گیرد،حتی وقتی این اصطلاحات توسط کسانی که خود را نظریه پرداز می دانند تعریف می شود می توانیم مشخصات تقریبا متعددی در آن ها بیابیم اما برای آن که از نظریه به نظریه پردازی برسیم همان گونه که در مقدمه این کتاب هم آمده فرایند نظریه پردازی نیازمند یک حرکت اصولی است که نخستین گام آن تبیین خود نظریه به مثابه یک امر واقع است،در واقع در این مرحله نظریه پرداز نیازمند نوعی تجرید و انتزاع است و این جاست که کار نظریه پردازی به واضح ترین شکل ممکن نسبت خود با واقعیت و علی الخصوص دنیای انسان ها را آشکار می سازد. لازم است این مفاهیم به وضوح و از جهات مختلف مورد بحث و بررسی قرار گیرند،یعنی همان هدفی که این کتاب به دنبال اثبات آن است.
سید رضا حسینی با انتخاب و ترجمه چند مقاله از چند نظریه پرداز و استاد دانشگاه در سطح جهان بر آن است که پرده از نگاه سنتی ما به مقوله نظریه و نظریه پردازی بردارد که البته تا حدودی هم موفق شده است.
هدف این مجموعه مقالات بررسی مفهوم نظریه به منظور آشکار ساختن آن چیزی است که یکی از مشکل ساز ترین جنبه های نظریه است،به دیگر سخن چیدن این مقالات در کنار یکدیگر با این هدف صورت گرفته که با نگاهی مستقل به خود نظریه راهکارهایی برای ارائه و ساخت نظریه به دست آید.
همان گونه که در مقدمه این کتاب هم آمده فرایند نظریه پردازی نیازمند یک حرکت اصولی است که نخستین گام آن تبیین خود نظریه به مثابه یک امر واقع است،در واقع در این مرحله نظریه پرداز نیازمند نوعی تجرید و انتزاع است و این جاست که کار نظریه پردازی به واضح ترین شکل ممکن نسبت خود با واقعیت و علی الخصوص دنیای انسان ها را آشکار می سازد.
مترجم این کتاب به ترجمه مقالاتی دست زده که همگی در یک راستا قرار دارند و ای کاش به سویه های دیگراین بحث هم توجه نشان می داد تا نظریه مترجم در مقدمه این کتاب به خواننده اش قول می دهد که بحث نظریه و نظریه پردازی را در یک چهارچوب خاص خلاصه نکند اما آن چه از خواندن این کتاب عاید می شود خلاف این است و او به هر حال نتوانسته از سلائق شخصی خود در گزینش مقالات بگریزد. های گوناگون در مقابل هم قرار بگیرند و چالشی منطقی را پدید بیاورند که همواره در این حوزه وجود داشته و خواهد داشت.
یکی از فصل های خوب این کتاب که سویه امروزی تری دارد مقاله ای تحت عنوان «ریچارد رورتی و نظریه پسا مدرن» نوشته استیون بست و داگلاس کلنر است که تا حد زیادی به سولات خواننده در باره جایگاه نظریه و نظریه پردازی در جهان مدرن پاسخ می دهد ودر بخشی از آن چنین آمده است:«در نظریه پردازی پسامدرن انسان به ناگزیر با حمله پسامدرنیسم به نظریه،همچون حمله لیوتار و فوکو به نظریه مدرن به خاطر ماهیت تمامیت گرا و ماهیت گرای آن روبرو می شود،البته استدلال آن ها طعنه آمیز است زیرا این استدلال،سنت مدرن را همگن می سازد و نیز به این خاطر که نظریه پردازانی همچون فوکو و بودریار به اندازه هر متفکر مدرن تمامیت گرا هستند اما هنگامی که لیوتار به دنبال توجیه نظریه در «بازی های زبانی منطقه ای» است و استدلال می کند که هیچ معیار حسینی ادعا ندارد که همه مباحث مربوط به موضوع یاد شده را تمام و کمال به خواننده اش منتقل کرده بلکه از اقدام خود به عنوان گشودن معبری تازه یاد کرده که به هر شکل یکی از نیازهای امروز جامعه ماست. جهان شمولی برای بنا نهادن حقایق عینی و ارزش های جهان شمول وجود ندارد فوکو همواره در برابر هر گونه اقدامی ،چه منظقه ای و چه غیر ازآن مقاومت می کند تا به مفاهیم هنجاری و دیدگاه های نظری اعتبار بخشد....»
مترجم در مقدمه این کتاب به خواننده اش قول می دهد که بحث نظریه و نظریه پردازی را در یک چهارچوب خاص خلاصه نکند، اما آن چه از خواندن این کتاب عاید می شود خلاف این است و او به هر حال نتوانسته از سلائق شخصی خود در گزینش مقالات بگریزد.
البته خارج از حوزه انصاف است که این کتاب را یک کتاب به موقع ندانیم و از آن به عنوان یک حرکت اولیه در واکاوی اندیشه در قالب نظریه پردازی نام نبریم،سید رضا حسینی دردوازده مقاله ای که ترجمه کرده و ارائه داده تا همین حد هم توانسته نام خود را به عنوان یکی از چهره هایی که به دنبال گشودن روزنه هایی به دنیایی کمتر شناخته شده است (به لحاظ هدف این مجموعه مقالات بررسی مفهوم نظریه به منظور آشکار ساختن آن چیزی است که یکی از مشکل ساز ترین جنبه های نظریه است،به دیگر سخن چیدن این مقالات در کنار یکدیگر با این هدف صورت گرفته که با نگاهی مستقل به خود نظریه راهکارهایی برای ارائه و ساخت نظریه به دست آید. اصولی)به اثبات برساند.
سمت و سوی تازه ای که این کتاب درذهنیت سنتی ما در باب نظریه و نظریه پردازی ایجاد می کند همان اتفاقی است که نویسندگان مقالات به دنبال آن بوده اند و مترجم هم با همین نگاه سراغ آن ها رفته است.
حسینی ادعا ندارد که همه مباحث مربوط به موضوع یاد شده را تمام و کمال به خواننده اش منتقل کرده بلکه از اقدام خود به عنوان گشودن معبری تازه یاد کرده که به هر شکل یکی از نیازهای امروز جامعه ماست.
حسینی در بخشی از مقدمه نوشته است:«اگر یک ایده یا تصور قرار است با دیگران در میان گذاشته شود باید به نحوی منتقل گردد و اگر قرار است منتقل گردد،باید از کلمات یا نمادهایی استفاده کند که از نظر عموم قابل فهم است و تعاریف آن ها با دیگران در میان گذاشته شده باشد،تعاریف مشتق متشکل از اصطلاحات بنیادینی هستند که اشاره به مفاهیمی می کنند که بین دانشمندان در آن حوزه مشترک است.....»
کتاب «نظریه پردازی،مفاهیم و استلزامات» سال ۱۳۸۷در شمارگان۱۲۰۰نسخه و قیمت ۴۰۰۰تومان توسط انتشارات پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجنماعی عرضه شده است.

منبع : خبرگزاری کتاب