طرح کُند

طرح خروج خودروهای فرسوده چند سالی است به عنوان راهكاری برای بهینه سازی مصرف سوخت و كاهش حوادث رانندگی مورد توجه قرار گرفته اما كمتر ماهیت عملیاتی پیدا كرده است.
در قانون بودجه امسال این راهكار مورد تاكید واقع شده اما با وجود گذشت چند ماه از شروع سال تحركی نداشته است.گزارش ذیل دلایل این كندی را مورد بررسی قرار می دهد. در كشورهای پیشرفته در سیكل جایگزینی خودرو های فرسوده مواد سمی خودرو مانند روغن ها
و اسید دوباره بازیافت شدهو به چرخه مصرف بازمی گردند؛ همچنین فلزاتی مانند نیكل ، كادمیوم و سرب كه در باتری خودرو از آنها استفاده می شود در این كشورها قابل بازیافت هستند
هم اكنون دولت طرح های بلندپروازانه ای برای افزایش ۱۰ برابری طرح اعتباری خود برای اسقاط خودروهای فرسوده در دست دارد تا بتواند شهرهای آلوده خود را تمیز كند و واردات بنزین گران را كاهش دهد و بازار جدیدی را برای خودروسازان ایجاد كند.
●شروعی پس از شكست
دولت در سال گذشته سعی داشت ۲۰۰ هزار خودرو را جایگزین كند اما طرح با خروج تنها ۲۰ هزار خودرو شكست خورد. بر اساس بودجه سال ۸۵ امسال قرار است ۲۵۰ هزار خودرو جایگزین شود. اما جالب است كه از ابتدای سال تا مرداد ۸۵ این طرح مسكوت مانده بود اما مسئولان امید دارند این طرح دوباره جان بگیرد.
فاطمی ـ مجری طرح خروج خودروهای فرسوده در این باره گفته است: مرحله جدید خروج خودروهای فرسوده كه قرار است در آن ۶۵ هزار دستگاه خودرو جایگزین شود، از ۱۴ مرداد ۸۵ آغاز می شود. در گام نخست طرح جدید خروج خودروهای فرسوده ۳۵ هزار تاكسی، ۱۵ هزار تاكسی پلاك موقت و ۱۵ هزار خودرو شخصی كه مالكان آنها از ابتدای سال تا ۲۹ تیر برای جایگزین كردن خودرو اقدام كرده اند، جایگزین می شود.
در این باره آشتیانی ـ رئیس كمیسیون نوسازی ناوگان خودروهای فرسوده ـ نیز اعلام كرده كه علت این كه تا پیش از این مردم از خروج خودروهای فرسوده استقبال چندانی نكرده بودند و در دو دولت گذشته تنها ۴۰ هزار خودرو جایگزین شده بود، توجیه اقتصادی نداشتن طرح برای مردم بود كه حال با توجه به وام هفت درصدی، این كار برای مردم توجیه دارد. از طرفی برای خودروهای فرسوده تاكسی نیز تاكنون هفت هزار تاكسی جایگزین شده است كه این تعداد كم به دلیل نبود تنوع در خودروهای جایگزین بود و به همین علت علاوه بر سمند، خودروهای پراید و پژو GLI نیز به خودروهای جایگزین تاكسی اضافه شدند.
آشتیانی در پاسخ به این سوال كه با توجه به جایگزینی ۴۰ هزار خودرو فرسوده در گذشته و پس از گذشت چهار ماه از سال ۸۵ چرا هنوز طرح خروج خودروهای فرسوده آغاز نشده است؟ و این كه آیا امید دارید تا پایان امسال ۲۵۰ هزار دستگاه خودرو یعنی ماهانه ۳۰ هزار خودرو را جایگزین كنید؟ گفته كه تمام شرایط مهیاست و ما تا پایان امسال ۲۵۰ هزار دستگاه خودرو را جایگزین می كنیم. از طرفی در گذشته به دلیل آن كه طرح به نفع مردم نبود و موانع زیادی وجود داشت، به كندی پیش می رفت كه بیشتر موانع در طرح جدید برداشته شده است.
اما آیا واقعا علت شكست طرح در ادوار گذشته نامناسب بودن تسهیلات برای مردم بوده است ؟ بررسی ها نشان می دهد مردم در زمان اعلام خروج خودروهای فرسوده به شركت های خودروساز هجوم می برنند اما نقدینگی برای اعطای تسهیلات به مردم وجود ندارد، پس طرح مسكوت می ماند. اگر برای هر خودروی فرسوده وام پنج میلیون تومانی با كارمزد ۱۴ درصد داده شود، برای خروج ۱۰۰ هزار دستگاه نیاز به ۵۰۰ میلیارد تومان تسهیلات مالی وجود دارد.
اما سؤالی كه شاید مطرح شود این است كه آیا این كار صرفه اقتصادی دارد؟ به اعتقاد بسیاری از كارشناسان به طور قطع می توان به این سوال جواب آری داد. بر اساس بررسی های انجام شده توسط سازمان بهینه سازی مصرف سوخت خودروهای فرسوده بالای ۲۵ سال در ایران روزانه بیش از۱۰ میلیون لیتر بنزین مصرف می كنند، در حالی كه بعضی از این خودروها به دلیل فرسودگی مصرفی بیشتر از ۳۰ لیتر در روز دارند ،در صورتی كه خودروهای نو با تكنولوژی مناسب در حدود هشت لیتر در ۱۰۰ كیلومتر مصرف دارند.
این به این معنی است كه جایگزینی خودروهای فرسوده بالای ۲۵ سال كه در حدود دو میلیون و ۳۱۱ هزار دستگاه است، روزانه بیش از ۸۰۰ هزار دلار صرفه جویی در پی دارد كه این عدد در سال بیش از ۲۸۴ میلیون دلار خواهد بود.
اما با این حال تاكنون طرح خروج خودروهای فرسوده كند پیش رفته است. شرقی، مدیر خروج خودروهای فرسوده سایپا در این باره به ایسنا می گوید: یكی از علل كند پیش رفتن طرح خروج خودروهای فرسوده نبود منابع مالی و مشخص نبودن بانك عامل در ۴ ماه ابتدای سال بوده است.
در این باره فاطمی مجری طرح خروج خودروهای فرسوده می گوید: مشكل نقدینگی حل شده و بانك عامل بانك ملت است و در قراردادی با وزارت كشور این بانك متعهد شده كه ۲۵۰ هزار وام پنج میلیون تومانی با بازپرداخت پنج ساله و ۱۴ درصد را تامین كند كه هفت درصد آن را مالك خودرو و هفت درصد باقی مانده را دولت می پردازد.
از طرف دیگر تاكنون یكی از مشكلات عدم خروج خودروهای فرسوده ناكارآمد بودن سیستم مدیریت همزمان بین دستگاههای مسئول مانند خودروسازان، نیروی انتظامی و بانكها بوده است اما در این باره هم آشتیانی ـ رئیس كمیسیون نوسازی ناوگان خودروهای فرسوده می گوید: كمیته خروج خودروهای فرسوده از سوی نهاد ریاست جمهوری فعال شد كه شامل مجری طرح (وزارت كشور)، رئیس كمیته، گمرك، سازمان مدیریت و برنامه ریزی، نیروی انتظامی، بانك ملت، ایران خودرو، بهمن و سایپا است.
یكی دیگر از مسائل خروج خودروهای فرسوده نبود خودرو جایگزین مناسب است. تا پیش از این سازمان بهینه سازی می گفت: خروج خودروهای فرسوده با خودروهای نو ساخت داخل مانند پراید درست نیست ،چرا كه این خودروها خود مصرف بالایی دارند و ما محتاج خودروهای مناسبی هستیم.
بر اساس اعلام سازمان بهینه سازی مصرف سوخت، خوروهای زیر پنج سال كه در حدود سه میلیون و ۴۳ هزار تعداد آنها برآورد می شود، روزانه ۲۳ میلیون و ۸۰۰ هزار لیتر بنزین مصرف می كنند، دلیل اصلی نیز موتورهای پرمصرف در خودروهای ساخت داخل است، به گونه ای كه موتور پراید ۱۰ لیتر و موتور پژو ۴۰۵ معادل ۵.۱۲ لیتر سوخت در هر ۱۰۰ كیلومتر می سوزاند، حال آن كه این میزان باید حدود ۸‎/۵ لیتر باشد.
البته خودروهای مانند پژو ۲۰۶ در ایران مصرف سوختی بین ۸‎/۵ لیتر دارند اما قیمت بالایشان آنها را از دور خودروهای جایگزین خارج كرده. چند سال پیش یكی از اصلی ترین توجیه های پروژه ال ۹۰ جایگزین شدن با خودروهای فرسوده بود چرا كه این خودرو با قیمتی در حد پیكان مصرف ۸ لیتر و استاندارد یورو ۳ را داشت اما به نظر می رسد با توجه به تقاضای بالا این خودرو نیز به صاحبان خودروهای فرسوده نرسد. اما نكته قابل توجه این است كه طبق قانون خودروی جایگزین باید دوگانه سوخت باشد و قانونگذار سعی كرده مشكل مصرف بالا را با خودروی جایگزین گازسوز حل كند اما باز هم چند مشكل وجود دارد، چرا كه هم اكنون به غیر از موتور ملی و ال۹۰ وtu۵ پژو ۲۰۶ كه یكی بر اساس گاز و دیگری دارای محفظه احتراق مناسب برای گازسوز شدن است باقی خودروها موتورهایشان برای بنزین طراحی شده و در روی گاز عملكرد مناسبی ندارد.
از سوی دیگر مخزن به تعداد كافی برای گازسوز كردن ۲۵۰ هزار خودرو در ایران وجود ندارد. در این باره مهندس فیض بخش - مدیر پروژه گازسوز كردن خودروها در ایران خودرو - با بیان این كه تقاضا برای خودروهای گازسوز در نیمه دوم امسال افزایش می یابد، می گوید: باید تمهیداتی اندیشیده شود تا مشكل تامین برخی قطعات خودروهای گازسوز حل شود، چرا كه امسال با توجه به خروج خودروهای فرسوده، تقاضا برای خودروهای گازسوز به شدت افزایش خواهد یافت.
با این حال به نظر می رسد در تامین برخی قطعات خودروهای گازسوز در كشور مشكلاتی وجود داشته باشد اما در سوی مقابل آشتیانی ـ رییس كمیسیون نوسازی ناوگان خودروهای فرسوده در پاسخ به این سوال كه با توجه به این كه خودروهای جایگزین باید دوگانه سوز باشند، اما خودروسازان اعلام كرده اند به دلیل كمبود مخزن توانایی تولید ۲۵۰ هزار دستگاه خودرو گازسوز را ندارند، حال چگونه این مشكل را برطرف خواهید كرد؟ می گوید: خودروسازان تا جایی كه می توانند باید تولید كنند و اگر با كمبود مخزن مواجه شدند، كمیته مشكل آنها را حل می كند.●ناوگان فرسوده و تصادفات جاده ای
تاكنون مشخص نشده است علل اصلی تصادفات جاده ها كه ایران را تبدیل به یكی از پرخطرترین كشورها از نظر حوادث جاده ای كرده است چیست و چقدر عامل فرسوده بودن خودروها در آن دخیل بوده است؟تنها سردار رویانیان- معاون راهنمایی و رانندگی نیروی انتظامی- گفته است بر اساس آخرین اطلاعات، كشور ایران در تصادفات جاده ای، سالانه با ۲۷ هزار نفر كشته مقام دوم را به خود اختصاص داده كه از این تعداد ۳ هزار نفر سالانه به دلیل امن نبودن خودروها جان خود را از دست می دهند.
۳۰ درصد تصادفات جاده ای و تلفات ناشی از آن به وضعیت وسایل نقلیه و راه ها در ایران مربوط می شود كه از این مقدار ۱۰ درصد تصادفات به دلیل وضعیت ایمنی نامناسب خودروهای ایرانی حادث می شود.
وی در خصوص آمار تصادفات جاده ای نیز گفته: ایران مقام دوم را در تصادفات جاده ای به خود اختصاص داده است، به طوری كه در طول سال ۲۷ هزار نفر بر اثر تصادف كشته و ۲۵۰ هزار نفر نیز زخمی می شوند. با این كه سردار رویانیان تنها ۱۰درصد عامل خودرو كه خودروهای فرسوده بخشی از آن است را در تصادفات جاده ای دخیل می داند اما بسیاری از كارشناسان، فرسوده بودن خودرو را یكی از عوامل تاثیرگذار در تصادفات جاده ای و بروز ترافیك گسترده در ایران می دانند.
●بازار محركی برای خروج خودروهای فرسوده
هم اكنون عرضه با تقاضا در بازار خودرو برابر شده است و برخی معتقدند در سال های آینده عرضه از تقاضا پیشی می گیرد و خودروسازان برای خودروهایی كه روی دستشان می ماند راههایی مانند صادرات و خروج خودروهای فرسوده را در پیش رو دارند كه خروج خودروهای فرسوده راه ساده تری از نظر برخی به نظر می رسد.
قلعه بانی مدیرعامل سایپا در پاسخ به این سوال كه بازار خودرو ایران در حال اشباع شدن است؛ حال شما چگونه می خواهید تیراژ خود را تا سال ۱۳۹۰ به ۸۰۰ هزار دستگاه برسانید؟ گفته است: بازار خفته دو میلیون دستگاه خودرو فرسوده در ایران وجود دارد و هم اكنون بهترین خودرو برای جایگزینی با توجه به قیمت، پراید است.
ضمن این كه با افزایش توان اقتصادی از یك سو و افزایش بهره وری از سوی دیگر كه به كاهش و یا تثبیت قیمت می انجامد، می توانیم رشد تولید خود را ادامه دهیم؛ از سویی باید دقت كرد ما برنامه صادرات ۵۰ درصد محصولات خود تا سال ۱۴۰۴ را تدوین كرده ایم.
شاید همین عامل نیز سبب شده بود كه خودروسازان و نه دولت، پیشگام خروج خودروهای فرسوده باشد به گونه ای كه شركت سایپا اولین آغاز كننده طرح خروج خودروهای فرسوده بود، اما این طرح مدتی بعد به دلیل عدم تامین نقدینگی متوقف شد همچنین این شركتها شهرك هایی را نیز آماده خروج خودروهای فرسوده كرده است. مهندس شرقی - مدیر جایگزینی خودروهای فرسوده سایپا -۱با بیان این كه هم اكنون ۵ مركز وظیفه جایگزین كردن خودروهای فرسوده را در ایران برای گروه سایپا انجام می دهند، گفت: تهران، كرج، مشهد، اصفهان و قائم شهر هم اكنون مشغول به كار هستند و تا پایان سال نیز این تعداد به ۱۰ مركز می رسد.
اما آیا این شهرك ها مقدمه بازیافت خودروهای فرسوده خواهند بود؟ اگر این اتفاق بیفتد نیاز سالانه یك میلیارد دلاری برای خرید آهن قراضه برطرف می شود. در این رابطه شرقی در پاسخ به این سؤال كه آیا چرخه خروج خودرو های فرسوده و بازیافت این خودروها را در ایران مناسب می دانید یا خیر؟ گفته است : هم اكنون ما در كارگاه های جایگزینی خودروهای فرسوده، خودروها را به صورت دستی از هم جدا و بعضی مواد را بازیافت می كنیم. البته شركت فولاد مباركه تجهیزات خاصی را برای ذوب و پرس فلزات خریده است و فكر می كنم با گسترش مراكز جایگزینی خودروهای فرسوده، با این روش دستی نیز بتوانیم۲۵۰ هزار دستگاه خودرو را سالانه بازیافت كنیم.
اما برخی معتقدند چرخه خروج خودروهای فرسوده مناسب نیست و این عامل ممكن است سبب به وجود آمدن یك فاجعه زیست محیطی شود. در این رابطه سید ابوالقاسم تقوی - معاون اجرایی شركت مهندسی بازرگانی خودرو سایپا، معتقد است هم اكنون فقط می توانیم ۷۶ درصد از هر خودرو را بازیافت كنیم و۲۴ درصد بقیه در چرخه جایگزینی خودرو های فرسوده در ایران قابل بازیافت نیست و اگر زودتر برای این موضوع تمهیدی نیندیشیم، یك فاجعه زیست محیطی جدید با از رده خارج كردن ۲۵۰ هزار دستگاه خودرو در راه خواهد بود، چرا كه این مواد به شدت خاك و آب را آلوده می كنند. موادی مانند اسید باتری و مایعات خودرو از جمله مواد غیرقابل بازیافت هستند كه در طبیعت فعلاً رها می شوند. این مواد به خصوص روغن های نفتی كه در ایران امكان بازیافت آن ها وجود ندارد، به شدت برای محیط زیست خطرناك است.
با وجود سخنان آقای تقوی ولی در كشورهای پیشرفته در سیكل جایگزینی خودرو های فرسوده، مواد سمی خودرو مانند روغن ها و اسید دوباره بازیافت می شوند و به چرخه مصرف بازمی گردند؛ همچنین فلزاتی مانند نیكل و كادمیوم و سرب كه در باتری خودرو از آنها استفاده می شود، در این كشور ها قابل بازیافت هستند.
●ادامه سخت تر از شروع
در حالی كه در ژاپن با ۷۰ میلیون خودرو سواری، سالانه ۵ میلیون دستگاه خودرو از گردونه مصرف خارج می شود، بنابراین خروج خودروهای فرسوده نرخی حدود ۷ درصد خودروهای در حال تردد دارد كه با این حساب در ایران با این استاندارد سالانه باید ۴۴۵ هزار خودرو از گردونه مصرف خارج شوند. هم اكنون حدود ۵.۶ میلیون خودرو سواری در ایران تردد می كنند كه با احتساب ۲۰ سال سن برای خودروهای فرسوده، بیش از ۲ میلیون خودروی فرسوده در كشور تردد می كنند و این در حالی است كه هنوز طرح خروج خودروهای فرسوده در سالهای گذشته موفقیت آمیز نبوده است؛ به طوری كه طی چند سال گذشته شركت های خودروسازی فقط ۲۰ هزار خودرو را جایگزین كرده اند.
اما شاید فشار افكار عمومی به همراه سودهای فراوان طرح و پیشی گرفتن عرضه از تقاضا به همراه تكمیل شدن ظرفیت جاده ها، دوباره سبب شد طرح اجرا یی شود.
هم اكنون دولت طرح های بلندپروازانه ای برای افزایش ۱۰ برابری طرح اعتباری خود برای اسقاط خودروهای فرسوده در دست دارد تا بتواند شهرهای آلوده خود را تمیز كند و واردات بنزین گران را كاهش دهد و بازار جدیدی را برای خودروسازان ایجاد كند.
اگرچه ایران دومین ذخایر بزرگ نفت جهان را در اختیار دارد، اما از كمبود ظرفیت پالایش رنج می برد و روزانه باید حدود ۲۵ میلیون از ۶۰ میلیون لیتر بنزین مصرفی خود را وارد كند.
دولت ایران از كاهش یارانه های سوختی پرهیز می كند و این در حالی است كه صندوق بین المللی پول(IMF) و سازمان های مرتبط به دولت ایران هشدار داده اند كه باید قیمت ها را افزایش دهد.
در همین حال یكی از راههای كاهش مصرف سوخت خروج خودروهای فرسوده است، اما جایگزینی سالانه ۲۵۰ هزار خودرو احتیاج به یك طرح منسجم و منظم و در مجموع احتیاج به قانون دارد. در ضمن خودروی مناسب نیز برای جایگزینی باید وجود داشته باشد، در غیر این صورت باید منتظر توقف دوباره این طرح بود.

امین آزاد

منبع : روزنامه همشهری