سیمای ناهمگون پایتخت

خیابان ها بناهای قدیمی و ساختمان های سر به فلك كشیده كه از هر طرف شهر بالا آمده اند نیاز به مدرنیزاسیون دارند.
صحبت درباره كلانشهر تهران ، مسائل ، مشكلات و ناهنجاریهای آن پایان یافتنی نیست . در اولین نگاه ، نكته ای كه ذهن را به خود مشغول می كند ، به تعبیر عوام ظاهر شهر است و یا همان معماری و ریخت شناسی خیابان ها ، مسكن ها و پارك ها و اجزای آنها و قسمت های مختلف دیگر كه بر اساس تأثیر تغییرات تكنولوژیكی در رفتار فرهنگی و بر اساس معیارهای شهر سالم باید در مورد آن قضاوت كرد . تهران از دو كلمه ته به معنی گرم و ران به معنای جای تشكیل شده است كه معنی جای گرم دارد .
شهر سازی بر اساس ساخت اجتماعی تاریخ شهر قبل از مدرنیزه شدن و نوع تسلط و اعمال نفوذ اقتصادی ، سیاسی و فرهنگی در ایران قابل تحلیل است .
تهران ، كلانشهری است كه شامل خیابان های بی شماری است در دیدگاه های كلی ریخت شناسی منظر شهر برجسته ترین اجزای تشكیل دهنده ریخت شناسی آن است كه از این طریق علاوه بر الگوهای تملك زمین و ساختمان ها ، فعالیت های ارتباطی و دسترسی به فضاها و تماس حضوری افراد و تبادل اطلاعات و افكار ، صرف بخشی از اوقات فراغت با قدم زدن و رساندن اطلاعات فرهنگی ، اقتصادی اعم از تبلیغات كالاها ، اطلاعیه های فرهنگی و سیاسی و حتی آموزشی كه روی بیلبوردها ، دیوارها و حتی پل های عابر پیاده مشاهده می شود و برگزاری مراسم مذهبی ، نظامی ، سیاسی و فرهنگی كه شامل رژه های نظامی ، حضور دسته های مذهبی عزاداری ، راهپیمایی های نمادین در روزهای خاص خود را نیز شامل می شود و در كنار خیابان ها حضور بزرگراه ها نیز نادیده انگاشته شود .
پس از خیابان های نوبت به بناها می رسد . ساختمان های سر به فلك كشیده ای كه از هر طرف شهر كه باشیم می توانیم آنها را ببینیم و یا بناهای سنتی و قدیمی كه بوی فرهنگ چندین دهه پیش همواره از خشت خشت آنها می تراود و در این گوناگونی بحث بر سر این است كه این بناها این گونه هستند اما چگونه باید باشند .
بازار بورس زمین به سمت شمال تهران حركت می كند و محلات قدیمی مثل امیریه و پامنار به مناطق تجاری تبدیل می شوند . در آهنگ این حركت و با توجه به چند هسته ای بودن این كلانشهر ، شكل شهر روز به روز دچار تغییر می شود . حالا دیگر حیاط از خانه ها حذف شده و نقش خود را از دست می دهد و دیگر پشت دیوارها درخت های حیاط وجود ندارد و به جای كاشی های سر در حیاط منظره زشت لباس های در حال خشك شدن نظرها را به خود جلب می كند و تمام خیابان ها پر است از مجتمع های مسكونی .
از تمام این مسائل زیبایی شناختی كه بگذریم استحكام این بناها برای نسل های مختلف بحثی دیگر است كه بر اساس بناهای باقی مانده می توان چنین گفت كه تنها بناهای اقشار مرفه جامعه كه با مصالح و سیستم مهندسی اصولی ساخته می شوند ، دیده می شود ، اما در عقیده عوام بهتر این است كه خانه های سنتی یا قدیمی از ترك و تجدید بنا كرد . اما این تغییرات باید دارای دوام لازم در مدت زمان پیش بینی شده برای بهره برداری از سازه باشد و با در نظر گرفتن این اصل كه این تغییرات همواره باید در راستای فرهنگ یعنی سازمان اجتماعی ، میزان تكنولوژی و نظام اقتصادی جامعه و همچنین انجام وظیفه و مسئولیت ناحیه شهری باشد كه به صورت كاركردهای نظامی ، سیاسی ، اداری ، دانشجویی ، تجاری ، گذر گاهی صورت گیرد و همچنین با در نظر گرفتن جلوگیری از عوارضی كه ممكن است به بخش های مختلف سیستم شهری وارد شده و اثرات آن كل سیستم را مختل ، ناكار یا ضعیف كند . مثل مبحث جمع آوری فاضلاب شهری كه در صورت عدم كنترل شیوع انواع بیماری های عفونی و مسری را همراه دارد و یا زلزله خیر بودن شهر تهران كه همان طور كه می دانیم بخشهایی از آن دقیقاً روی گسل قرار دارد كه از شمال به جنوب شهر كشیده شده است ، زیرا با افزایش ارتفاع ساختمان ها و به تبع آن نیروهای حاصل از زلزله موجب می گردد تا تكان های ناشی از زلزله نیز در طبقات فوقانی شدید شوند و علاوه بر آن در صورت سقوط یكی از همین ساختمان ها فاجعه مرگبار له شدن ساختمان های كوچك تر نیز به همراه است .
در عین حال با در نظر گرفتن تمام این حالت های كلی كه از آنها گذشتیم در كلانشهر تهران ، لفظ مجتمع مسكونی ساختمان های بلند و پر واحد را در ذهن تداعی می كند و ارزش بالای زمین احداث بنای كوتاه و كم طبقه از غیر اقتصادی و بدون صرفه ساخته است .
مدرنیزاسیون اگر چه اجتناب ناپذیر است ولی هرگز نباید با برنامه ای غلط و انگاشت های بی بنیان آن را با نوسازی اشتباه گرفت زیرا مدرنیزاسیون تجدد و تكنولوژی را به همراه دارد و مجموعه ای كار آمدتر با امنیت بیشتر و عمر طولانی تر فراهم می كند ، ولی نوسازی فقط و فقط یعنی لكه گیری كردن و پوشاندن معایب بنا و به نوعی دلخوشی كم عمر كه فقط ظاهر بنایی را كه تاریخ مصرف آن به اتمام رسیده است ترمیم می كند و در واقع این بنا همانی است كه بود .
در عین حال در مورد منازل مسكونی نباید اصل فرهنگ خانواده ایرانی را در راستای مدرنیزاسیون نادیده گرفت و آن را حذف كرد ، زیرا اصول فرهنگی و مذهبی همواره معماری بناهای ما را تحت تأثیر خود قرار داده و می دهند و حضوری تاریخی دارند .
از دیدگاه مكانی ، مسكن به عنوان جزئی از اجزای ارگانیسم شهری ، پیوندی ارگانیك با سایر عناصر شهری داشته و به عنوان نمونه تدوین و اجرای هر نوع سیاست مسكن بدون ملحوظ داشتن تراكم های جمعیتی و ساختمانی در سطوح مكانی مختلف و متعاقباً با تأمین خدمات زیر بنایی لازم عبث و بی ثمر خواهد بود .
مجموعه این ویژگی ها در سندی تحت عنوان طرح توسعه شهری انعكاس یافته است و مسكن و سیاستهای اجرایی آن بخشی از این مجموعه به حساب می آیند ، در بعد زمانی جهت گیری های جامعه در دراز مدت و براساس پتانسیل های مكانی مشخص گشته و بر این اساس برخی اهداف و سیاست ها و در زمینه های جمعیت و خانوار ، ساماندهی مسكن و .... بررسی مشخص می گردند .
مبتنی بر این چشم انداز دراز مدت كلیه امكانات و تجهیزات در قالب سیاست های میان مدت و كوتاه مدت و در شكلی انسجام یافته تجلی گشته و اهداف بلند مدت را در ۵ – ۴ برنامه پنج ساله قابل حصول می نماید .

منبع : مرکز اطلاع رسانی خانواده شمیم