خورشید بی غروب اسلا‌م در انگلستان

در بریتانیا بیش از یک میلیون مسلمان زندگی می کنند که حدود ۴۰۰ هزار نفر از این جمعیت را پاکستانی هایی که بیشتر اهل ایالت پنجاب هستند تشکیل می دهند. مسلمانان ساکن بریتانیا طیف وسیعی از ملیت ها و گروه های قومی متفاوتی هستند که به صورت مهاجر یا پناهنده به این کشور آمده اند و بیشتر آنان در شبه قاره هند و مخصوصا در پاکستان و بنگلادش ریشه دارند.
تعداد مسلمانان ساکن انگلستان در سده های هفدهم و هجدهم اندک بود اما پس از جنگ جهانی دوم و به دنبال مهاجرت کارگران مهاجر به این کشور، مسلمانان زیادی از ملیت های متفاوت به انگلستان مهاجرت کردند. این مهاجران عمدتا در حومه مناطق خاص صنعتی و شهرک های اطراف آن ساکن شدند. در اواخر دهه ۱۹۵۰ افکار عمومی و فرقه های سیاسی نژادپرست ، کم کم صدای مخالفت خود را با اسکان مهاجران در انگلستان بلندتر کردند ؛ دولت محافظه کار وقت این کشور در سال ۱۹۶۲ نخستین قانون مهاجرت مربوط به کشورهای مشترک المنافع را به تصویب رساند تا این هیجان ها را فرو نشاند. دولت در طول دهه های ۱۹۶۰ و ۱۹۷۰ در برابر این گونه احساسات نژادی تمکین سیاسی نشان داد زیرا هر حزبی می کوشید به مردم نشان دهد در کنترل مهاجرت بیشتر از سایر احزاب دیگر تلاش می‌کند.
تاثیر متقابل مرز بندی دینی و جغرافیایی ایجاد ابهام کرده و در تفکر قالبی بریتانیایی ها ، تصویری منفی و مخدوش از اقلیت های قومی خاص را به‌وجود آورده است. به همین دلیل تفسیر انگلستان از ایران بعد از انقلاب اسلامی و جنگ خلیج فارس ، به صورتی خشونت گرا یا سلفی گری درآمد و به صورت یکی از خصلت های جوامع پاکستانی بریتانیا جلوه گر شد. فتوای تاریخی امام خمینی (قدس) درباره حکم ارتداد سلمان رشدی ، به صورت یک حلقه ارتباطی به اصطلاح بین بیماری سیاسی شرقی و کهنه گرایی ترسیم شد. پوشش وسیع تلویزیونی از بیگانه ستیزی و جنگ ایران و عراق و جنگ نفت در خلیج فارس و دیو نشان دادن دیکتاتور سابق عراق - صدام حسین - همگی تاثیر این حلقه ارتباطی را صد چندان کرد.
پژوهش های زیادی درباره مناسبات آسیایی‌تبار ساکن بریتانیا با نظام سیاسی بریتانیا صورت گرفته که بخش قابل توجهی از آنها به تحقیقات و کار پروفسور محمد انور مربوط است.
با توجه به محل تجمع و آمارهای به دست‌آمده ، نشان می دهد که آسیایی های ساکن بریتانیا در شهرهای بریتانیا ، دارای اهرم های سیاسی زیادی هستند ، زیرا در انتخابات هایی چون انتخابات شورای محلی و انتخابات پارلمانی ، آرای این عده نقش تعیین کننده زیادی دارد. در گذشته منطقه تاور هملتس در حومه لندن اکثرا کارگر‌نشین بوده اند و ساکنانش در باراندازهای آن کار می‌کردند. اخیرا هم مهاجرانی از کشور های مالت ، قبرس‌، کارائیب ، سومالی و بنگلادش در آنجا ساکن شده اند. بنگلادشی ها ۲۰ درصد از جمعیت این منطقه را تشکیل می دهند و پر جمعیت ترین اقلیت ساکن این ناحیه هستند. در بخش هایی از آن هم تعدادشان به ۳۰ تا ۵۰ درصد جمعیت می رسد. تاور هملتس اساسا منطقه ای کارگر نشین و چند نژادی است که در مهاجر نشینی سابقه ا ی قدیمی دارد و در حال حاضر به دلیل توسعه اداری و بازسازی تدریجی منطقه به دست مالکان ثروتمند ، شاهد تغییر اقتصادی و جمعیتی چشمگیری شده است.
● مسائل داخلی مسلمانان بریتانیا
مسلمانان بریتانیا نگران استفاده از گوشت حلال در مدارس توسط فرزندان شان هستند. چرا که در مدارس بریتانیا به طور کلی کشورهای غربی ،گوشتی برای تهیه غذا استفاده می شود که از روش های غیر شرعی کشتار شده است.
در یکی از شهرهای انگلستان که حدود ۲۰ هزار نفر مسلمان در آن ساکن هستند و بیشتر این مسلمانان از گجرات هند به این منطقه مهاجرت کرده اند، موضوع تهیه گوشت حلال در یکی از مدارس محلی - دولتی آن مسئله جدیدی را به وجود آورد. در این شهر مسلمانان ۵ مدرسه اختصاصی دارند که مقامات محلی آنها را به رسمیت نمی شناسند به همین دلیل دولت از پرداخت کمک های مالی به این مدارس سر باز می زند. این شهر دارای حدود ۹۰ مسجد و یک مرکز جامعه اسلامی است و تنها یک نفر از ۲۰ هزار مسلمان این منطقه عضو شورای شهر است. این شورا در سال ۱۹۸۹ دستور تهیه و عرضه گوشت حلال را در مدارس صادر کرد.
بخش اعظم مسلمانان ساکن بریتانیا که در نقاطی از شهرها متمرکزند، توانسته اند زیر بنای اقتصادی و اجتماعی مناسبی برای خود بسازند و با استفاده از آن زبان های مادری و عوامل فرهنگی خاص خود را محفوظ بدارند؛ گوشت حلال مصرف کنند و در تکمیل آن از طب و وسایل جمعی خاص خود بهره ببرند.
استفاده از وسایل ارتباط جمعی مثل انتشار مطبوعات متنوع و خاص گروهی و فرستنده‌های رادیویی را نیز باید یکی از موفقیت های مسلمانان بریتانیا شمرد.
استفاده مسلمانان بریتانیا از فناوری های رسانه‌ای با خلاقیت های ویژه ، در جهت پاسخگویی به نیاز های خاص جامعه توانسته است ماهیت تک فرهنگی بودن تلویزیون بریتانیا را تا حدی جبران نماید.
اکنون مسلمانان بریتانیا در ساختار اجتماعی بریتانیای چند قومی حضوری فعال دارند. در عین حال بسیاری از مشکلات مسلمانان در دهه ۱۹۹۰ میلادی از تلاش فعلی بریتانیایی ها بر سر تعریف هویت ملی و سیاست های مشتق از آن سرچشمه گرفته است.
می توان گفت ، اقلیت های جامعه بریتانیا ، توانسته اند ناهمگونی در ثروت ، جنسیت ، سن و سال و سایر عوامل نامساعد درونی خود را با ابتکارهای پویا جبران کنند. تمرکز جمعیتی در نقاط معین نه تنها اهرم انتخاباتی قدرتمندی در اختیار آنان گذاشته است ، بلکه در عین حال هم ، اساس و چارچوبی برای ایجاد نهادهای اجتماعی و فرهنگی و اقتصادی فراهم کرده است تا بتواند جوهر و حیات قومی خود را حفظ کنند. جامعه سفید پوست بریتانیا نیز به تدریج قدرت اقلیت ها را در جامعه می پذیرد.
● مسلمانان شهر منچستر
در شهر بزرگی چون منچستر که یکی از مراکز بازرگانی انگلستان نیز محسوب می شود- واقع در شمال این کشور- بیش از ۲۰ هزار نفر پاکستانی مسلمان همراه فرزندانشان که در بریتانیا متولد شده اند ، در خود شهر یا در حومه جنوبی آن ( منطقه ای مرفه نشین ) ساکن هستند. این عده ، جامعه نسبتا مرفهی را تشکیل می دهند و از جمله ، بسیاری از آنان صاحب حرفه اند؛ به مشاغلی چون حسابداری ، مشاوره قضائی‌، پزشکی و مهندسی اشتغال دارند و یا کارخانه دارند (بیشتر لباس دوزی و بافندگی که بیشتر مناسب شرایط و امکانات جغرافیایی منطقه‌ای و یا تاجران و کاسبان جزئی هستند ( مغازه دارند ، در بازار به تجارت می پردازند ، صاحب رستورانند ، هتلداری می کنند ، صاحب تاکسی یا راننده تاکسی اند و یا موجر املاک هستند.) برخی هم در زمره تجار بزرگ به شمار می‌روند که بیشتر عمده فروش لباس و مواد غذایی هستند و یا به واردات مشغول اند. تجار پاکستانی ، مردان و زنان هموطن خود را برای کار و یا امور فنی استخدام می کنند.
تعداد زیادی از نسل جوان این جامعه نیز به تحصیل در مدارس و دانشگاه ها مشغولند و برخی نیز تجارت کوچکی را برای خود را ه انداخته‌اند و یا به شرکت های خانوادگی ملحق شده اند.
جامعه پاکستانی مقیم منچستر بیشتر حول مسجد اعظم این شهر که معماری ساختمانی جذابی نیز دارد ، تجمع می کنند. این جامعه این مسجد را در دهه ۱۹۷۰ میلادی با جمع آوری کمک های مالی از میان اعضای خود بنا کرده است. این مسجد را کمیته مدیریت منتخب جامعه پاکستانی ها به صورت مردمی اداره می کنند. در منچستر تعداد زیادی مسجد کوچک تر متعلق به فرقه های دیگر اسلامی و نیز یک مرکز اجتماعات پاکستانی ها با برخورداری از کمک مالی دولت پاکستان و نیز تعداد فراوانی از سازمان های خود‌جوش پاکستان هم وجود دارند.
پاکستانی های تبعه بریتانیا همانند سایر اعضای جامعه آسیای غربی این کشور توانسته اند به سطوح بسیار عالی فرهنگی و تکامل نهادی برسند. پاکستانی‌ها صاحب دهها فروشگاه هستند که در آنها انواع چاشنی های غذا و گوشت حلال عرضه می شود و نیز فروشگاه های ویدئو ، موسیقی‌، جواهر فروشی و البسه سنتی خاص خود را دارند. این مهاجرین مسلمان تعداد زیادی مدرسه شبانه‌، کلاس های قرآن و انجمن های فرهنگی و گروه‌های بانوان را نیز اداره می کنند.
● برخی مشکلات مسلمانان بریتانیا
پاکستانی های مقیم این کشور تلاش های زیادی دارند تا مدارس خاص مسلمانان و حتی مخصوص دختران مسلمان در بریتانیا تاسیس کنند که در عین حال از کمک های مالی دولت بریتانیا هم برخوردار باشند. آنها برنامه های رادیویی و تلویزیونی مخصوص به خود را دارند . این دستاوردها در شرایطی به دست آمده است که دولت بریتانیا تمایز گذاری میان فرهنگ خاص خود و اقلیت ها را به شدت تشویق می کند.
جامعه مسلمانان بریتانیا با وجود میزان بالای بیکاری در دوره های رکود اقتصادی و صدمه دیدن از ایذای نژادی و تبعیض ، همچنان به صورت یک جامعه تابع قانون باقی مانده اند. در پی توهین سلمان رشدی در اوایل سال ۱۹۸۹ به پیامبر اسلام (ص) ، مسلمانان بریتانیا و از جمله پاکستانی‌های مقیم ، ترجیح دادند نهادهای اجتماعی و سیاسی درونی خود را متحد کنند و اعتراض های یکپارچه‌ای را علیه انتشار این کتاب و چاپ مجدد آن به راه اندازند.
در حالی که کلیسای انگلیس و مدارس کاتولیک و یهودی در این کشور به طور کامل از کمک مالی دولت برخوردارند، مسلمانان از این حق محروم شده اند و به استناد دلایل واهی از کمک مالی به مدارس مسلمانان خودداری می شود.
در قضیه سلمان رشدی ، اعضای فرقه صوفیه‌، در آئین بارلویی ها اهانت به پیامبر اسلام را برنتابیدند و به شدت نسبت به این توهین واکنش نشان دادند. در جریان جنگ خلیج فارس هم مخالفت همیشگی این فرقه با فرقه وهابیت و حاکمان سعودی دوباره ظهور کرد چرا که حکام سعودی را مسبب و عاملان هتک حرمت سرزمین شریف مکه و آرامگاه پیامبر می شمردند.
اما مساجد همچنان برای جوامع مسلمان بریتانیا کانونی برای تجمع و مرکزی برای فعالیت های اجتماعی به شمار می آید. خبرگان دینی و فعالان جوامع محلی در مسجد گرد هم می آیند. مسجد برای مسلمانان بریتانیا مرکز تعلیم انضباط جمعی است، مرکز تشکیلات و جمع آوری کمک های مالی و تخته پرشی برای وحدت سیاسی در سطح ملی و محلی و صحنه آموزش مبارزات سیاسی و مشارکت علیه سیاست های تبعیض آمیز دولتی می باشد.
گفته می شود تا ایام اخیر ، بیشتر مساجد بریتانیا و اکثر رهبران مذهبی آنان عمدتا درگیر خصومت های گروهی و رقابت های فرقه ای و از نظر سیاسی درون گرا بودند. اما اعتراضات علیه انتشار کتاب آیات شیطانی نقطه عطفی برای آنان محسوب می شود. ایجاد چارچوب تشکیلات وسیع و نیز مطرح کردن مسائل جدید ، اقدام مشترک در میان مسلمانان بریتانیا را ضروری ساخت تا در برابر اقدامات دولت و قوانین تبعیض آمیز اخیر آن ایستادگی کنند.

علی نورایی یگانه

منبع : روزنامه رسالت