کودک پرخاشگر، چه کسی مقصر است؟

٢ سال و ٦ ماه بیشتر نداشت که به خاطرکشیدن رومیزی و انداختن گلدون و شکستن اون، با سوزن داغ تنبیه شد. اون روز خیلی کوچیکتر از این بود که جز درد سوزن داغ و سوزش روی دستش به چیز دیگه ای فکر کنه. کم کم که بزرگ تر شد، توقع بقیه هم از اون بیشتر شد. حالا «مهران» یک پسربچه ٧ساله است که به قول خودش روزی چند بار کتک می خوره. «مهران» می گه: بعضی وقت ها چون لیوان رو می شکنم ٢ساعت توی حمام زندانی می شم. اگه اسباب بازی هامو بریزم توی اتاق با خط کش کتک می خورم. اگه عصبانی بشم و داد بزنم، مامانم فلفل می ریزه توی دهنم. اگه توپم بخوره به دیوار، مامانم گوشمو محکم می کشه. اگه بابام خوابش بیاد و من تلویزیون رو روشن کنم تا برنامه کودک ببینم، یک سیلی محکم از بابام می خورم. اگه مشق هامو بدخط بنویسم، مامانم جلوی خاله طاهره آبرومو می بره و همش می گه پسرخاله هات خیلی بچه های خوبی هستن اما تو شری. هیچی نمی فهمی. تازه امروز به خاطر این که توی مدرسه «مهدی» رو کتک زدم، خانوم معلم منو از کلاس بیرون کرد. نمی دونم چرا همه به من می گن تو دیوونه ای. همه می گن تو بی تربیت و بی ادبی. همه می گن تو بی عرضه ای. همه به من می گن تو پرخاشگری. مامان، بابا، خاله طاهره، دایی رضا، حتی خانوم معلم همه به من می گن پرخاشگر. اصلا یعنی چی که من پرخاشگرم؟ یکی به من بگه پرخاشگر یعنی چه؟
هرکسی در طول زندگی خود دچار اشتباهات زیادی می شود که می تواند بر روح و روان وی تاثیر زیادی داشته باشد. کودکان نیز از این قاعده مستثنا نیستند و در بروز این حالات و نحوه برخورد با آن ها پدر و مادر نقشی اساسی بازی می کنند.
وقتی کودکی اشتباه می کند معمولا شما به عنوان والدین چه می کنید؟ تنبیه می کنید؟ داد می زنید؟ نصیحت می کنید؟ و یا مرتب از افعال منفی مانند دست نزن، این طور نباش، حرف نزن، نشین، نکن و ... استفاده می کنید؟ آیا بد و بی راه می گویید و یا او را از خیلی کارها محروم می کنید و یا شاید از بسیاری از رفتارهای دیگری که در فرهنگ ما متاسفانه شایع است، استفاده می کنید؟ تمامی این رفتارهای بد و ناپسند تنها بذرهای منفی به ویژه پرخاشگری را در ذهن کودکان می کارد.
دکتر مرتضی همت، روان پزشک کودکان در گفت وگو با ما می گوید: متاسفانه یکی از روش های شایع والدین برای تربیت کودکان، ابزار قدرت است.
این روش به این دلیل شایع است که خیلی سریع جواب می دهد. ولی نه جواب مثبت، بلکه جواب منفی. این روش که مبتنی بر ترس کودک از تنبیه است، باعث تضعیف عواطف و رفتار اخلاقی در کودکان می شود.
اکرم شاه بیگی، کارشناس ارشد روان شناسی بالینی نیز در گفت وگو با خراسان می گوید: چنین والدینی معمولا داد می زنند، سرزنش می کنند و رابطه بین تنبیه و رفتار کودکان را نمی دانند. این والدین قواعد و آداب را به روشنی بیان نمی کنند. لزوم اجابت خواسته های خود را به کودکان نمی گویند و همواره سعی می کنند با عصبانیت، کودکان را تنبیه کنند. رفتار مثبت را نمی بینند و آن را تحسین نمی کنند. کودکان این گونه والدین، غالبا بی توجه گاهی مزاحم دیگران و معمولا غیرقابل کنترل هستند و والدین مجبور هستند همواره قاطعانه تر برخورد کنند.
آن ها توجه نمی کنند که به تدریج بچه خشمگین تر می شود و این سیکل معیوب ادامه می یابد. مرتضی نادری، کارشناس ارشد مشاوره و عضو هیئت علمی دانشگاه نیز معتقد است کودکان آینه تمام نمای والدین هستند. به همین دلیل از پدر و مادری پرخاشگر فرزندی پرخاشگر و عصبی به وجود می آید و از والدینی با احساس مسئولیت و مثبت، کودکی مسئول تربیت خواهد شد.
● عوامل بروز پرخاشگری در کودکان
به گفته دکتر علیرضا حلمی، کودکان با پیداکردن نقاط ضعف دیگران، برای رسیدن به مقصود خود متوسل به اذیت و آزار می شوند. یکی از دلایل افزایش پرخاشگری کودکان در سن ٢سالگی فهمیدن آن ها در مورد زندگی خود است. هرچه سن کودک بالاتر می رود، عوامل بروز پرخاشگری نیز متغیر می شود. به عنوان مثال در بین سنین ٣ تا ٦ سالگی جدال جسمانی برای اثبات مالکیت کاهش می یابد و در عوض پرخاشگری کلامی مانند تهدید، آزار، جیغ زدن، توهین و ... افزایش می یابد. بروز حالت پرخاشگری و میزان آن در بین دختران و پسران متفاوت است.
دکتر حلمی در ادامه عوامل موثر در پرخاشگری کودکان را بسته به موارد زیر می داند:
١) نقش والدین و سبک تربیتی آن ها.
٢) ماندگارشدن پرخاشگری به عنوان یک رفتار در سنین مختلف.
۳) کل گیری تصور از خود به عنوان فردی پرخاشگر.
۴)محیط مدرسه و دبیرستان.
۵) نقش کلیدی تلویزیون، ماهواره، ویدئو و رایانه.
دکتر حلمی با تاکید می گوید: کودکانی که در سنین بالاتر از دبستان به سایر کودکان آزار می رسانند همان نوجوانان پرخاشگر بزهکار هستند و نوجوانان پرخاشگر و زورگو همان مردانی هستند که در آینده فرزندان خود را آزار می دهند و همسران خود را کتک می زنند.
● تشویق ناخواسته؛ عامل بروز پرخاشگری
به گفته دکتر نسیبه فرزاد، گاهی رفتار خودخواهانه و پرخاشگرانه یک طفل ٢ساله برای بزرگسالان و والدین جالب و نشاط آور است.
تشویق ناخواسته چنین رفتارهایی به تدریج رفتار مشارکت جویانه و دگردوستی را از بین می برد و زمینه را برای تحریک رفتار خشونت آمیز با دیگران فراهم می کند. بنابراین نقش والدین در تربیت و تحول پرخاشگری، نقشی کلیدی است. والدین با رفتار خود، معمولا به کودکان همان رفتار را می آموزند.
● روش های مثبت برای تحریک قوه تفکر
دکتر فرزاد به ما می گوید: یک روش موفقیت آمیز برای آموزش رفتارهای اخلاقی، استفاده از روش های مثبت به منظور تحریک قوه تفکر، دگردوستی، هم احساس بودن و مراعات اصول اخلاقی از جانب کودکان است. در این روش والدین از هم یاری و رفتارهای کودکان برای تربیت آن ها استفاده می کنند.
این گونه والدین، باید اشتباهات رفتاری کودکان را که سبب آسیب رساندن به دیگران می شوند، توضیح دهند و زمینه را فراهم کنند تا کودکان، اشتباه خویش را جبران کنند. به عنوان مثال نگویند چرا آن چیزی که دست تو بود به طرف دیگری پرت کردی؟ فکر نکردی چشم او را کور می کنی؟ بلکه بگویند پرتاب اشیا ممکن است باعث صدمه زدن مانند کوری شود که دیگر قابل جبران نیست.
همچنین در الگوی تربیتی مثبت، والدین، رفتارها را سرزنش می کنند، نه کودکان را.
یعنی به جای این که بگویند تو بچه بدی هستی می گویند این کار و یا رفتار تو عمل بدی بود و بدین ترتیب بدون این که خوب بودن، یا قابل پذیرش بودن شخصیت کودکان را زیرسوال ببرند، بین او و رفتار بدش فاصله ایجاد می کنند.
● چه باید کرد؟
دکتر حلمی معتقد است: برای از بین بردن رفتار بد و ایجاد تربیت مثبت باید:
١) هم احساسی را در کودکان پرورش دهیم.
٢) دگردوستی را تقویت کنیم.
٣) از همان ابتدای کودکی به فکر تقویت رفتار اجتماعی کودکان باشیم.
٤) هیچ رفتار پرخاشگرانه و خشونت آمیز را به دیده اغماض نگاه نکنیم، بلکه به موقع از فرصت برای نشان دادن تصویر مثبت از خودشان استفاده کنیم.
٥) با سرزنش رفتارها به جای سرزنش شخصیت کودک بین رفتار بد و مثبت و شخصیت خوب فاصله ایجاد کنیم.
٦) احساس احترام به دیگران را در او تقویت کنیم.
٧) به حرف های او توجه کنیم، هرچند خارج از حوصله و تحمل و حرف های سطحی و معمولی باشد.
٨) کودکان را در هیچ مقطع سنی باهم مقایسه نکنیم.

منبع : روزنامه خراسان