منزلت آوای سازها

● مروری بر هنر موسیقی عهد ساسانی
دوره حكومت ساسانیان بالغ بر چهارصد سال به طول انجامید و این عصر را در میان اعصار تاریخ ایران پیش از اسلام،درخشانترین دوره موسیقی نام نهاده اند. در این دوره قدرت متمركز به جای قدرت های پراكنده در ایران حاكمیت یافت و با تمركز قدرت و جذب تدریجی ارباب هنر به دربار، زمینه رشد، پیشرفت و پرورش هنرمندان، به ویژه موسیقیدانان فراهم آمد.به طوری كه در تاریخ ایران آمده است این تنها نام مشاهیر هنری دوره ساسانی است كه باقیمانده و از مشاهیر دوره های قبل، حتی نامی هم در بین نیست.
تا جایی كه عده ای به وجود نوابغ علوم و هنر در ایران تاپیش از این اعتقاد ندارند و ایرانیان قدیم را تنها افرادی كه دارای استعداد نظامی و اقتصادی بودند، می شناسند.با ظهور شخصیت هایی همچون مانی و مزدك، انواع ادبیات هنری (غیر شعری) و هنرهای ظریفه رشد پیدا كرده و طرفدارانی را به خود جلب كرد. در این میان می توان به نقاشی های مكتب مانی،كتاب هایی نظیر كارنامه اردشیر بابكان، خداینامه (خواتای نامك) و دهها اثر دیگر كه ازآن دوره بر جای مانده است اشاره كرد.اردشیر بابكان طبقات مختلف موسیقیدانها را نیك می شناخت و برای هر یك قانون مخصوصی وضع كرده بود.
انوشیروان در رعایت قانون و حقوق هنرمندان سعی آشكار داشت و بهرام گور خود چكام سرایی چیره دست بود.غلامرضا جوادی در جلد اول كتاب «موسیقی در ایران از آغاز تا امروز» آورده است: «با تشویق و حمایت دربار ساسانی از موسیقیدانها، مردم نیز به تدریج علاقمند به موسیقی شدند، به طوری كه در این دوره موسیقیدانها از رفاه و احترام بسیاری برخوردار بودند. نام اولین موسیقیدان بزرگ ایرانی از قبیل باربد، نكیسا، بامشاد و رامتین نیز از همان زمان برای ما به یادگار مانده است.
همچنین نام بسیاری ازالحان سازنده موسیقی و سازهای آن زمان.»رواج موسیقی در عصر ساسانی با نام اردشیر بابكان تداعی می شود. اردشیر بابكان طی سلطنت خود كه كمتر از بیست سال بود (۲۴۱-۲۲۶ میلادی)، ایران را به مدارج بالایی از نظم و اعتبار جهانی رساند.تعیین نظام طبقاتی مردم و همچنین موسیقیدانها از ابتكارهای او بود. در این زمان خنیاگران و رامشگران كه از دیر باز جزو طبقات متوسط و گاهی حتی پست جامعه بودند، به سطح درباریان ترقی داده شدند.
اودرباریان را به هفت طبقه تقسیم كرده بود كه موسیقیدانان در طبقه پنجم محسوب می شدند.آرتور كریستین سن مستشرق اروپایی كه درباره تمدن ایران در عهد ساسانی تحقیقات زیادی انجام داده است با تحسین و تعجب می نویسد: «در زمان حكومت ساسانیان و اردشیر خنیاگران (نوازندگان و سازندگان) در ردیف مامورین عالی رتبه دولت بودند.»علامه عباس اقبال آشتیانی می نویسد: «موسیقی در ایران قدیم، رونق بالنسبه كامل داشته است.
اردشیر بابكان موسس سلسله ساسانی در موقعی كه درباریان و اعیان حضرت خود را به طبقات ممتاز تقسیم می نمود، مطربان و مغنیان را طبقه مخصوصی قرار داد و در میان طبقات ایشان را مقامی متوسط اعطا فرمود.»بهرام گور كه پانزدهمین پادشاه ساسانی بود در نوجوانی با فرهنگ و ادب و هنر كشورهای دیگر آشنا شد و طبق رسم اشراف زادگان آن زمان، بعد از یادگیری علوم و فنون مختلف، موسیقی آموخت.
بهرام مردی جنگاور بود كه بی اندازه به موسیقی علاقه داشت. به طوری كه بعد از نشستن به تخت پادشاهی اولین كاری كه كرد رسیدگی به وضع موسیقیدانان و تامین رفاه آنها بود. او موسیقیدانها را از لحاظ مقام و رتبه بالاتر برد و گروهی از آنها به طبقه اول برنشاند.جانشینان بهرام تا انوشیروان نیز این رسم را برپا داشتند.
علاقه بهرام گور به موسیقی به حدی بود كه هنرمندان بزرگ را با مطربان برابر می نشاند و به دلخواه خود تعیین رتبه می كرد. تا جایی كه اسباب ناخشنودی عده ای را فراهم می ساخت! اوهر كس را كه مایه خشنودی خود می دید برتر می نشاند.ابومنصور ثعالبی صاحب كتاب «غرر الاخبار ملوك الفرس» آورده است كه: «بهرام گور چهارصد نوازنده را از هند به ایران خواند و این هنرمندان را بر سایر طبقات مقدم شمرد. این هنرمندان به نام لولی یا سوری نامیده می شدند. آنان شوخ و ظریف بودند و در هر كوی و برزن، شهر و روستا برای مردم ساز می نواختند و می خواندند.»

منبع : روزنامه ابرار