بررسی اطلاعات علمی پرسنل ریکاوری از عوارض زودرس پس از عمل جراحی درPACU

امروزه مراقبتهای بعد از اعمال جراحی در ریكاوری از اهمیت بالینی برخوردار می باشد. در واقع حیات بیماران پس از عمل به میزان دانش و آگاهی كاركنان ریكاوری بستگی دارد. آموزش ضمن خدمت یكی از ابزارهای اصلی مدیریت در حفظ و ارتقاء سطح دانش كاركنان محسوب می شود. این مطالعه تلاش می كند كه آگاهی این قشر از كاركنان بهداشتی درمانی را مورد بررسی قرار دهد تا مشخص شود كه در كدام حیطه ها پرسنل ریكاوری نیاز به آموزش ضمن خدمت دارند.
● روش ها:
این پژوهش یك مطالعه توصیفی تحلیلی مـی باشد و گروه مورد مطالعه كاركنان ریكاوری های بیمارستان های دانشگاه علوم پزشكی اصفهان است. اطلاعات توسط پرسشنامه محقق ساخته جمع آوری گردید. این پرسشنامه دارای ۵۶ سئوال چهار جوابی می باشد كه همهٔ جنبه های آگاهی پرسنل را در هنگام مراقبت كردن از بیماران پس از عمل جراحی در محدوده عوارض زودرس مورد بررسی قرار داده است. روائی پرسشنامه با انجام آزمون الفا كرنباخ انجام شد، كه الفا برابر ۸۶/۰ می باشد كه نشان از پایا بودن پرسشنامه دارد. نمونه گیری این مطالعه براساس سرشماری انجام گردیده و اطلاعات از۶۰ نفر نمونه جمع آوری گردید. اطلاعات جمع آوری شده به منظور دستیابی به اهداف مطالعه با استفاده از آزمون های توصیفی استنباطی در نرم افزار SPSS مورد تجزیه و تحلیل قرارگرفت.
● نتایج:
اطلاعات بدست آمده نشان می دهد كه میانگین نمره دانش واحدهای مورد پژوهش ازعوارض زودرس تنفسی ۶/۶۳ و انحراف معیار ۴/۱۲ می باشد همچنین نمره دانش شركت كننده گان در مطالعه از عوارض زودرس گردش خون با میانگین ۸/۵۷ و انحراف معیار ۲/۲۴ می باشد. و میانگین نمره دانش در همه حیطه های مورد برسی ۵۴/۶۲ و انحراف معیار ۶۷/۱۹ بوده است و آزمون T تفاوت معنی داری را بین میانگین های دانش كاركنان نشان می دهد(P=۰۰۰).
بحث: چنین بنظر می رسد كه مجموع نمره دانش كاركنان ریكاوری دانشگاه ازسطح قابل قبولی بر خوردار نمی باشد. لذا آموزش های مداوم پس از استخدام برای این دسته از كاركنان براساس اولویت شایع ترین عوارض ضروری بنظر می رسد.
شایـع ترین اختلالاتـی كه معمـولاً بصـورت زودرس در واحد مراقبت ویژه حین بازگشت از بیهوشی و جراحی اتفاق می افتد عبارتند از: انسداد راه هوایی فوقانی، هیپوكسی شریانی، كاهش تهویه ریوی، كاهـش و یا افزایش فشـارخون، بی نظمی قلبی، كاهش میزان ادرار، خونریزی، كاهش درجه حرارت بدن، هذیانهای بازگشت از بیهوشی، تأخیر در بیداری، تهوع و استفراغ و درد كه هر كدام به عللی بوجود مـی آیند و نیاز به مداوا و مراقـبت خاص دارند تا برطرف گردند (۱). به همین لحاظ انجمن متخصصین بیهوشی آمریكا ASA فهرستی از استانداردهای مراقبت از بیهوشی را در سال۱۹۹۴منتشر ساخت (۲) كه در این استانداردها مثلاً توصیه شده همه بیمارانی كه تحت بیهوشی قرار می گیرند باید در بخشهای مجهز PACU مورد مراقبت و مانیتورینگ قرار گیرند و حتماً بیمار بیهوش توسط یكی از اعضاء بیهوشی تا ریكاوری همراهی گردد و هنگام تحویل بیمار به ریكاوری با یك گزارش كلامی وضعیت بیمار را در حضور پرستار ریكاوری ارزیابـی نماید و تا زمانـی كه پرستار ریـكاوری مسئولیت مراقبت بیمار را بعهده گیرد در دسترس باقـی بماند.
همه این مصـوبات برای استانـدارد نمودن محلی بنام PACU یا ریكاوری با بخش مراقبت ویژه پس از عمل بخاطر اهمیتی است كه متخصصین امور برای این بخش و كادر آن قائل هستند و با علم به اینكه اختلالات زودرس فراوانی برای بیماران پس از عمل در این بخش رخ می دهد همه توان خود را برای پرورش افرادی كار آزموده و عامل به شناخت عوارض پس از عمل معطوف می نمایند.
بررسی ها نشان می دهد كه معمول ترین عوارض در ریـكاوری، تهوع و استفـراغ، نیاز به گذاشتن air way كمكی، هایپوتانسیون، اریتمی، هیپرتانسیون و تغـییرات ذهنی است. ۵۵ درصـد بیماران یك یا چند حادثه از هیپوكسی را داشته اند كه این حادثه اغلب علیرغم حضور جریان عادی اكسیـژن كمكی ایجاد مـی شود (۲).
یك پرسنـل ریكاوری باید تغییر حال بیمار را تشخیص و به فوریت ضمن مطلـع نمودن پزشكان با توجه به اختـلال موجود اقدامـات اولیه را انجـام دهد و پرسنل ریكاوری با شناخت دقیق هر كدام از علل كلاسیـك موارد اشـاره شده مـی توانند مـراقبت شایسته بعمل آورند و آیا در این راستا همه پرسنل ریكاوری آگاهی از این علوم را دارند؟
بـرای پاسـخ به این سئـوال لازم است ابتـدا اطلاعات علمی آنان و نیازهای آموزشی كاركنان مورد بررسی قرار گیرد و انگیزه آنان برای یادگیری مورد توجه واقع شود. مطالعه ای كه ریچارد آربر
(Richard Arbour) در سال ۲۰۰۳ انجام داد، چنین نتیجه گرفته است كه پرستاران انگیزه كافی برای یادگیری و ارتقاء سطح معلومات خود دارند.
همچنین پژوهشگر نتیجه گرفته است كه تشویق پرسنل پرستاری به مطالعه و بالا بـردن اطلاعات خود، می تواند در كیفیت مراقبتها مؤثر باشد. پیشنهاد انجام تحقیقات كاربردی در محیط بالین نیز از زمره كارهـایی است كه در این زمینه برای پرستـاران مؤثر است (۳). امروزه آمـوزش ضمن خـدمت یكـی از ابزارهـای مدیریـت به حسـاب می آید. چنانچه روشهای جدید مدیریت از جمله مدیریت كیفیت جامع به این نكته تأكید دارد.
یوسفـی و رضائـی طی مطالعـه ای تحت عنـوان آموزش مداوم جامعه پزشكی بستر ارتقای كیفیت خدمات بهداشتی، درمانی چنین بیان می كند.
فرآیند دانایی افزایش یابنده كاركنان می تواند آنان را بـه مرحلـهٔ جدیـدی وارد نمایـد و نیازهـا و خواسته هـای آنان به تدریج به یك اصـل تبدیل شود. این روی كرد جدید به شكل گیری نظریه ای در مدیریت انجامید كه اكنون تحت عنوان مدیریت كیفیت جامع (TQM) نامیده می شود (۴).
عوامـل فراوانی می تواند در انگیزه پرستـاران برای دیدن دوره های آموزشی مؤثر باشد. مارتا و همـكاران در سال ۲۰۰۳ طی مطالعـه ای كه روی نیازهـای آموزشی پرستاران بخش سرطان انجام داده اند، بیان می كنند كه از جمله عوامل مؤثر در انتخاب نوع دوره آموزش ضمن خدمت پرستاران می توان به طول دوره توجه نمود.
همچنین آموزش ضمـن خدمت در موضوعـات مرتبـط با حرفـه پرستـاری را بیشتر به شـكل كارگاه آموزشـی و عنـاوین غیر مرتبط را با مطالعـه كتاب و مطالعه CD و دیسكت ترجیح می دهند. این مطالعه نشان داد كه توجه نمودن به نیازهای آموزشی پرستاران می تواند به ارتقاء دانش خود در مورد بیمارانشان و نحوه مراقبت از آنان كمك نماید (۵).
در شرایط فعلی بیمارستان ها و دانشگاه ها چون بازآموزی و آموزش مداوم برای متصدیان مشاغل مرتبط با پزشكی اجباری نمی باشد بنظر می رسد كه قسمتی از اطلاعات فرا گرفته شده در دوران تحصیـل به مرور زمـان فراموش مـی شود. ایـن مطالعـه درصدد است كه وضعیت آگاهی پرسنل ریكاوری را در خصوص عوارض زودرس تنفسی، گردش خون، اعصاب و روان و بیهوشی بررسی نماید.
● مواد وروشها:
این پژوهـش یك مطالعـه توصیفـی تحلیلـی میباشد و گروه مورد مطالعه كاركنان ریكاوری های بیمارستانهای دانشگاه علوم پزشكی اصفهان است. اطلاعـات توسط پرسشنـامه محقق ساخته جمع آوری گردید. این پرسشنامه دارای ۵۶ سئوال چهار جوابی می باشد كه همهٔ جنبه- های علمی پرسنل را در هنگام مراقبت كردن از بیماران پس از عمل جراحی در محدوده عوارض زودرس مورد بررسی قرار داده است.
روائـی پرسشنامه با انجام آزمون الفا كرنبـاخ انجام شد كه الفا برابر ۸۶/۰ می باشد كه نشان از پایا بودن پرسشنامه دارد. اعتبار علمی آن نیز پس از تدویـن توسـط صاحب نظـران و متخصصـین مراقـبت از بیمار در ریكاوری در دانشكده هـای پزشكی و پرستاری مورد تأیید قرار گرفت.
نمونه گیری این مطالعه براساس سر شماری انجام گـردیده و جامعه پژوهش شامـل ۶۳ نفر بود كه سه نفر آنها به دلائلـی از مطالعه خارج شدنـد و اطلاعـات از ۶۰ نفر پرسنل شاغل در بخش های ریکاوری جمع آوری گردید.
● محیط پژوهش:
شامل بیمارستانهای الزهرا (س)، شهید بهشتی، عیسـی ابن مریم، آیت اله كاشانی، فیض، چمران، فارابـی، سید الشهـداء (ع)، حضرت علـی اصغر، سوانح و سوختگی می باشد.
اطلاعـات جمع آوری شده به منظور دستیابی به اهداف مطالعـه با استفاده از آزمونهـای توصیفی (توزیع فراوانی, میانگین و انحراف معیار) استنباطی (آنالیز واریانس دوطرفه) در نرم افزار SPSS مورد تجزیه و تحلیل قرارگرفت.
● نتایج:
اطلاعات بدست آمده نشان می دهد واحدهای مـورد پژوهش از نظـر جنس۳۰ درصـد مـرد و۷۰ درصـد زن بودند و از نظر سال اخذ مـدرك قدیمی ترین آنها ۱۳۳۸ و جدیدترین آن ۱۳۸۰ بوده است كه بیشترین فراوانی از نظر سال اخذ مدرك در سال ۱۳۸۰ بوده است (۵/۹ درصـد) و از نظر محل اخذ مدرك تحصیلی ۵۴ درصد از نمونه ها دانشـگاه علـوم پزشكی اصفهان و بقیه از سـایر دانشگاه هـای كشور فارغ التحصیل شده انـد و از نظر فراوانـی عناوین مدرك تحصیلی ۳۲ درصد بهیـار، ۳۸ درصد پرستار و ۱۳ درصد تكـنسین اتاق عمل و ۱۷ درصد بیهوشی و از نظر وضعیت تحصیلی و معدل آخرین مدرك تحصیلی حداقل معـدل ۱۴ و حداكـثر ۲۰ بوده است و بیشتریـن فراوانی معدل نمره ۱۷ بوده كه ۱۶ درصد نمونه ها را تشكیل می دهد. میانگین نمرات دانش نمونه ها در مورد عوارض زودرس گردش خون و عوارض اعصاب روان در جداول ۱ و ۲ گردیده است.
جدول ۱: توزیع نمرات آگاهی واحدهای پژوهش برحسب عوارض زودرس گردش خون
انحراف/ معیار /میانگین /حداكثر نمره /حداقل نمره /حیطه های دانش
۹/۲۹ / ۰ / ۶/۷ / ۱۰۰ / ۰ / تغییرا ت فشارخون
۴/۲۹ / ۰ / ۶/۷ / ۱۰۰ / ۰ / بی نظمی های قلبی
۵/۲۲ / ۳/۴۲ / ۶۷ / ۰ / خون ریزی های بعد از عمل
۲۲/۲۴ / ۸۰/۵۷ / ۹۰/۶۳ / ۷۰/۵۱ / نمره كامل دانش عوارض زودرس گردش خون
جدول ۲: توزیع نمرات آگاهی واحدهای پژوهش برحسب عوارض زودرس اعصاب و روان
انحراف / معیار / میانگین / حداكثر نمره / حداقل نمره / حیطه های دانش
۸/۲۳ / ۱/۸۴ / ۱۰۰ / ۰ / كاهش درجه حرارت (لرز)
۳/۲۵ / ۲/۴۹ / ۶۷ / ۰ / هذیان های بازگشت از بیهوشی
۳۳ / ۷/۵۸ / ۱۰۰ / ۰ / درد
۸۶/۱۸ / ۶۸/۶۴ / ۴۳/۶۹ / ۹۳/۵۹ / نمره كامل دانش عوارض زودرس اعصاب و روان
نتایـج آگاهـی واحدهـای پژوهش در مـورد عـوارض زودرس تنفسی نشان داد كه میانگـین نمره ۴/۱۲±۶۶/۶۳ می باشد. میانگین نمره آگاهی در این حیطه در مورد انسداد راه هوائی۳/۱۷±۶/۶۸ و هیپـوكسـی شریانـی, كاهـش تهویـه ریـوی ۳/۱۴±۶/۶۱ می باشد.
میانگـین نمره آگاهی واحدهـای پژوهش در مورد عوارض زودرس بیهوشی ۲۱/۲۳±۹۵/۶۳ با حداكـثر نمره ۷۹/۶۹ همچنین یافته هـا نشان داد كه حداقـل نمره ۱۰/۵۸ می باشد. در این حیطه عارضه تأخیر در بیداری و عارضه تهوع و استفراغ به ترتیب میانگین ۸/۳۷ ± ۹/۶۱ و ۳/۲۵ ± ۷/۶۴ می باشد.
در مجمـوع نتایج پژوهش در مورد نمـره كل آگاهی در تمام حیطه ها نشان داد كه حداقل نمره ۵۶/۵۷ و حداكثر۴۷/۶۷ با میانگین ۶۷/۱۹±۵۲/۶۲ مـی باشد كه آزمون آنالیز واریانس دو طرفه نشان داد كه بین میانگـین حیطه هـای مختلف تفـاوت معنی دار (p=./۰۰۰) وجود دارد.
● بحث:
با توجه به یافته های مطالعه كه نشان می دهد بالاتـرین نمره از دانش مربوط به عوارض حیطه اعصاب و روان است و حداقل نمره دانش مربوط به حیطه عوارض گردش خون بوده است.
همچنین مجمـوع نمره دانش كاركنـان ریكاوری بیمـارستان هـای دانشـگاه از سطـح قابل قبولـی بر خـوردار نمـی باشد و نیز نمره حیطـه عوارض زودرس گردش خون كه حداقل می باشد در مقایسه با نمره حیطه عوارض زودرس بیهوشی كه حداكثر مـی باشد و سـایر نمرات میانگین در حیطه هـای مختلف با یكدیگر دارای تفاوت معنی دار هستند و این بـدان معنـی است كه دانـش و اطلاعـات واحدهای مورد پژوهش در حیطه های مورد بررسی همخوانی و یكنواختی ندارد و در بعضی قسمتها از دانش بیشتری برخوردارند و در قسمتهای دیگر از اطلاعـات كمتری بهرمند هستند.
محمدی و شهریاری ۱۳۸۱ اعلام نمودند كه میانگـین نمـره فارغ التحصیـلان دانشـگاه علـوم پزشكی اصفهان ۳۳/۱۵ در مقیاس۲۰ بوده (۶) و كاهـش نمره دانش واحدهـای مورد پژوهش از میانگین فارغ التحصیـلان دانشگاهی نشان دهنده افت سطح معلومات آنان است و ضرورت توجه به آموزش ضـمن خدمت را برای این گـروه از كاركنان دانشگاه مشخص می نماید.
از جـانب دیگر شایع ترین عـوارض زودرس اختـلالات فـیزیولوژیـك پـس از عمـل توسـط استولتینگ و میلر به ترتیب به قرار ذیل اعلام شده است: انسداد راه هوائی، اختلالات در گردش خون، اختلالات اعصاب و روان، اختلالات بیهوشی (۱).
در صورتـی كه اطلاعـات بـدست آمـده در این پژوهش نشان مـی دهد ترتیب كسب نمره دانش از عـوارض زودرس بدین قرار است: عـوارض اعصاب و روان، عوارض زودرس بیهوشی، عـوارض تنفسی، عوارض گردش خون، كه این خود میتواند نقصی در فرآیند اولویت بندی دانش آموختگی واحدهای مورد پژوهش باشد و ضرورت آموزشهـای مداوم پس از استخـدام را بـرای این دستـه از كاركنـان براسـاس اولـویت شایع ترین عوارض تدوین نماید. تا علاوه بر ارتقاء سطح دانش آنان باعث اصلاح نقص اطلاعات در مـواردی كه شیوع بیشتـری از عوارض زودرس بروز می كند داشته باشد.
با توجـه به نتـایج بـدست آمده و هـمچنین سوابق آموزشی و دانشگاهی مجریان طرح به نظر مـی رسد برای رفع معضل موجود در دانش كادر ریـكاوری, آموزش ضمن خدمت با محتوی زیر پیشنهاد می گردد:
آمـوزش چگونگـی كنترل خونریزی بعـد از عمل, هذیان های بازگشت از بیهوشی, بی نظمـی قلبـی, درد, هیپوكـسی شریانی و كاهش تهـویه ریوی, تأخیر در بیداری, تهوع و استفراغ, انسداد راه هوائـی, تغییرات فشـار خون, كاهـش درجه حرارت.

حسن فرهمند
محمد حسن محمدی
منابع:
۱- حقیقی محمد، عباسی محمد. در ترجمه اصول بیهوشی. اربرت ك و استولتینگ رونالد میلر(مؤلفین). تهران: اننتشارات معلم. ۱۳۷۸: ص ۵۷.
۲- Miller Ronald D. Anesthesia, Fifth Edition. America Churchill Livingston; ۲۰۰۰. P: ۲۳۰۶-۲۳۰۷.
۳-Richard Arbour. A continuous quality improvement approach to improving clinical practice in the areas of sedation, analgesia, and neuromuscular blockade. The Journal of continuing Education in Nursing ۲۰۰۳; ۳۴: ۶.
۴- یوسفی علیرضا، رضائی عباس. آموزش مداوم جامعه پزشكی بستر ارتقای كیفیت خدمات بهداشتی درمانی. مجلهٔ ایرانی آموزش پزشكی. ۱۳۷۹: دوره اول. شماره۱ : ص ۱۵–۱۶.
۵- Martha G, Nurses Needs for Education on cancer and End. Of-life care. The Journal of continuing Education in Nursing ۲۰۰۳; ۳۴: ۵.
۶- محمدی محمد حسن، شهریاری محسن. بررسی رابطهٔ وضعیت تحصیلی و ترم تحصیلی در دانشجویان دانشگاه علوم پزشكی اصفهان. گزارش نهائی طرح تحقیقاتی شماره ۷۹۰۹۹. سال۱۳۸۰: ص ۹.
Abstract
Title: Recovery personnel’s scientific knowledge on early postoperative complications in PACUs.
Authors: H. Farahmand, M.H Mohamadi
Introduction: Developing of medical sciences has depended on researches and academic attempts and its goal is patient’s comfort and their health promotion. Actually continuing education is a good way to develop staffs’ knowledge. This study has tried to declare educational needs of post operating room staffs.
Methods: This is a retrospective descriptive analytic study carried out on recovery personnel working in Isfahan university hospitals.
Researcher collected the data through questionnaires including questions investigating all domains of personnel’s knowledge on patients’ postoperative care and complications.
The sampling was done by census sampling selecting ۶۳ subjects of whom ۳ were left out of study (total samples=۶۰). The data were analyzed by SPSS soft ware.
Results: Findings showed the mean knowledge score of early respiratory complications was ۶۳.۶ (SD =۱۲.۴). Also the data have showed the mean knowledge score of early circulatory complications was ۵۷.۸ (SD=۲۴.۲). The mean knowledge score of early neuropsychiatry complications was ۶۴.۷ (SD=۱۸.۸) and the mean knowledge score of early anesthesia complications was ۶۳.۹ (SD=۲۳.۲). There was a significant difference between mean scores by T test. (P=۰۰۰).
Discussion: The findings showed that recovery personnel’s knowledge scores were not in a good level. There was a significant association between the score of knowledge related to early circulation disorders (the lowest mean score) and the one related to early anesthesia disorders (the highest mean score). There was also a significant difference between the mean scores (P=۰۰۰) proving that there is no coordinating between staff’s knowledge and their needs to take care of patients. Finally continuing educational programs are recommended to be carried out based on the subjects’ educational needs.
Keywords: Nurses’ knowledge, early complications, recovery.

منبع : مجله دانشکده پرستاری و مامایی