قاتل قرن

"آیا می دانید؛ سیگار دومین عامل مرگ ومیر است!" این جمله همان عبارت کوتاه و معناداری است که این روزها روی بیلبوردهای تبلیغاتی در گوشه گوشه خیابان یا حاشیه معابر و بزرگراه های شهر، نقش بسته است، تا بار دیگر این تلنگر را در سلول های خاکستری رنگ مغزت تداعی کند که سالانه؛ صدها هزار سال عمر مفید انسان همراه با همین خاکستر سیگار، دود می شوند و بر باد می روند.
دوباره صفحات تقویم جیبی کوچکت را که پی درپی ورق می زنی، بار دیگر روز جهانی بدون دخانیات در ۳۱ ماه می مصادف با ۱۰ خرداد فرا می رسد و البته در کشور عزیزمان ایران هم دوباره هفته ای با عنوان "هفته بدون دخانیات" سپری می شود و می گذرد، تا شاید نهیبی باشد بر همه جان های خسته و مه گرفته از دود و خاکستر سیگار.
بار دیگر نهادها و دستگاه های متولی در حرکتی نمادین با نصب بیلبوردهای تبلیغاتی یا پخش بروشور، تراکت و برپایی راهپیمایی و سمینار در آستانه این هفته به صرافت و تکاپوی فرهنگ سازی درباره مضرات سیگار و اثرات سوء آن بر سلامتی آدم ها می افتند.
اما دوباره در صف طولانی ترافیک صبحگاهی درحالی که رادیوی ماشین در حال پخش مضرات دود سیگار و ترغیب مردم به ورزش و تندرستی است، در ماشین بغل دستی چشمان معصوم کودکی بی گناه به آتش و دود سیگاری میان انگشتان دست پدر، خیره مانده است.
کمی آن سوتر در کوچه، خیابان، محیط کار، تحریریه روزنامه، خانه، مدرسه، دانشگاه، تاکسی، سینما، تئاتر، اماکن عمومی و تفریحی، همه و هرجا بوی تند و گزنده سیگار به مشامت می رسد و بی آنکه بخواهی تا اعماق وجودت نفوذ می کند و دوباره هیاهوی تبلیغات پرزرق و برق "هفته بدون دخانیات" پشت سرفه های کشدار قربانیان دود و آتش سیگار محو می شود!
گویی کشیدن سیگار این روزها آنقدر عادی شده که دیگر کمتر کسی از دیدن سیگار روشن بر گوشه لب نوجوانان و دختران جوان تعجب می کند. تصویری که شاید تا یک دهه پیش چون کابوسی برای مردم سرزمین مان بود.
با وجود اینکه مضرات سیگار مدام به گوش مردم خوانده می شود با این حال تعداد افراد معتاد به سیگار روزبه روز در حال افزایش است.
"رسول" با ولع هرچه تمام تر دود سیگار را می بلعد و هیچ اکراهی از بازگو کردن این مساله ندارد که روزانه حداقل ۱۰ نخ سیگار را دود می کند و هوا می دهد! شروین و داود از دوستانش هم همینطور ، "احمد" جوانی دیگر به گفته خودش اگرچه تفننی اما صرفاً از سردلتنگی و مشکلات روز افزون و پرشمار زندگی گاهی پک به سیگار می زند! کمی آن سوتر "ابی" می گوید: اگر به او سیگاری تعارف کنند می کشد و البته آن طرف تر "محمد" که سال ها کشیدن چندین و چند نخ سیگار در روز را تجربه کرده است صرف اینکه اطرافیان از بوی بد دهانش در آزارند این عادت تلخ را کنار گذاشته، اما همچنان وسوسه سیگار کشیدن او را به بی راهه می کشاند و... اینها و اغلب جوانان این مرز و بوم دیگر به گذاشتن این لوله کاغذی میان انگشتان دست، به کشیدن سیگار و به تنفس در دود و دم پیچ در پیچ، سفید و آبی رنگ آن عادت کرده و خو گرفته اند؛ حال به صرف دلخوشی، لذت، عادت یا هر مرض دیگر...!
البته هرازچند گاهی هم صحبت از کنترل دخانیات می شود، مجلس طرح و لایحه می دهد، در یک یا دو فوریت هم آن را به تصویب می رساند و بعد این طرح، لایحه یا حتی قانون هم مسکوت می ماند، بیش از دو سال از قانون منع فروش سیگار توسط کیوسک های مطبوعاتی می گذرد، اما هنوز هم اکثر آنها بیشترین درآمد خود را از فروش سیگار می دانند نه روزنامه!
● آمار هلاکت بار دود سیگار!
آمارها نشان می دهد دخانیات عامل مرگ ۵ میلیارد و ۴۰۰ میلیون نفر از مردم جهان در سال است به طوریکه در هر ۶ ثانیه یک نفر به علت ابتلا به بیماری های ناشی از استعمال دخانیات جان خود را از دست می دهد. نصف افراد معتاد به سیگار که رقمی در حدود ۶۵۰ میلیون نفر را تشکیل می دهند؛ در اثر کشیدن سیگار جان خود را از دست می دهند.
در ایران اگرچه دستگاه های مسئول چند سالی است که آمار دقیق و روزآمدی از مصرف سیگار را اعلام نکرده اند، اما، آخرین آمارها از آلودگی ۱۴درصدی جمعیت کشور به دخانیات حکایت دارد و ۵۰ هزار نفر در ایران بر اثر مصرف دخانیات جان خود را از دست می دهند.
به گفته معاون سلامت وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی ۱۴ درصد از جمعیت ۱۵ تا ۶۴ ساله کشور مواد دخانی مصرف می کنند که این رقم بیش از۱۰میلیون نفر از جمعیت کشور را شامل می شود.
بیشتر این افراد را جوانان ۱۸ ساله تشکیل می دهند و این مساله هشدارهای کارشناسان و پزشکان را در برداشته است. چرا که نوجوانان و جوانان را مستعد کشیدن سیگار و مصرف قلیان می دانند.
بر اساس اطلاعات موجود سالانه بین ۵۰ تا ۵۲ میلیارد نخ سیگار دود می شود که اگر قیمت هرنخ سیگار به طور متوسط ۴۰ تومان باشد رقمی بیش از دو هزارمیلیارد تومان در کشور هم دود می شود و از بین می رود.
این درحالی است که هزینه های سرسام آور بخش درمان عوارض مصرف دخانیات نیز قابل توجه بوده و بخش اعظم آن افرادی هستند که قربانی خودخواهی دیگران در مصرف سیگارند.
ولی آمار وحشتناک تر حاکی از آن است که سالانه؛ صدها هزار انسان غیرسیگاری در اثر استنشاق دود سیگار می میرند. مضرات محیط های آلوده به دود سیگار و روند روبه رشد اعتیاد به این ماده دخانی به ویژه در بین جوانان تا حدی نگران کننده است که سازمان بهداشت جهانی شعار امسال را در روز جهانی بدون دخانیات "نوجوانی بدون دخانیات" انتخاب کرده است، این درحالی است که آمارهای نگران کننده ای در مورد مصرف دخانیات میان نوجوانان در دسترس وجود دارد. هم اکنون ۶/۴ درصد دانش آموزان ایرانی مصرف سیگار را تجربه کرده اند که در مقایسه با آمار سال گذشته سه درصد از نوجوانان ایرانی تجربه یک بار مصرف سیگار را دارند. از سوی دیگر بر اساس نظرسنجی های به عمل آمده، ۹/۷درصد نوجوانان ۱۳تا ۱۵ساله غیرسیگاری نیز مستعد سیگاری شدن طی یک سال آینده هستند.
بنا به اعلام کارشناس کنترل دخانیات وزارت بهداشت، در ایران مصرف کنندگان دخانیات سالانه ۱۷۴۰ میلیارد تومان خرج می کنند. همچنین ۳۴۸۰ تا ۵۲۲۰ میلیارد تومان در سال صرف درمان بیماری های ناشی از مصرف دخانیات می شود.
در هفته مبارزه با دخانیات، وزارت بهداشت اعلام کرد که مصرف این مواد در بین مردم ایران سالانه ۳/۴ درصد افزایش داشته است.
بیشتر این افراد را جوانان ۱۸ ساله تشکیل می دهند و این مساله هشدارهای کارشناسان و پزشکان را در برداشته است. چرا که نوجوانان و جوانان ایرانی را مستعد کشیدن سیگار و مصرف قلیان می دانند.
به گفته مهندس فرزانه فرشاد کارشناس کنترل دخانیات وزارت بهداشت، درصد مصرف کنندگان سایر مواد دخانی و عمدتاً قلیان نیز از ۱۲درصد به ۲۶ درصد افزایش داشته است.
این درحالی است که بر خلاف تصور عمومی و سنتی جامعه، دود منتشر شده از قلیان حاوی مقادیر بیشماری از مواد سمی است و نیکوتین حاصل از دود قلیان مانند سیگار و سایر مواد دخانی اعتیادآور است.
به گفته کارشناسان مصرف کنندگان قلیان در هر وعده مصرف ۵۰ تا ۲۰۰ پک می زنند و هر پک حاوی ۱۵درصد تا یک لیتر دود بوده و مصرف قلیان در هر وعده معادل با مصرف ۱۰۰ نخ سیگار است. همچنین مونواکسید موجود در دود قلیان در مقایسه با سیگار به مراتب بیشتر و اثرات آن چه برای مصرف کننده و چه برای افراد در معرض دود آن، فراتر از سیگار است.
● بیماری های سرباری سیگار
اگرچه آماری از هزینه های سربار درمانی از سیگار در دست نیست، اما، هرساله در جهان ۶/۶ میلیون دلار صرف هزینه های پزشکی ناشی از مضرات مصرف سیگار می شود و شش هزار کودک قربانی مصرف سیگار توسط والدین خود می شوند. مادران سیگاری در جهان، هر ساله شش هزار نوزاد مرده به دنیا می آورند که عامل مرگ بسیاری از این نوزادان مصرف دخانیات است.
به گفته کارشناسان دخانیات و به خصوص سیگار در ابتلا به بیماری های قلبی، عروقی، سرطان به ویژه سرطان ریه، آسم در کودکان و سایر بیماری ها اثر مستقیم دارد.
محیط آلوده به دود سیگار همچنین در کودکان و افراد بالغ باعث بیماری هایی چون سرطان و دیگر بیماری های تنفسی بدخیم می شود که در نهایت منجر به مرگ آنان می شود.
براساس مطالعات انجام شده، ۱۵درصد ابتلای نوزادان به سرطان مصرف دخانیات توسط والدین بوده و میزان ابتلای کودکان والدین سیگاری به بیماری سرطان مغز و برونشیت، ۴۰درصد بیشتر از کودکان والدین غیرسیگاری است. همچنین میزان اکسیژن خون جنین مادران سیگاری ۳۳درصد کمتر ازاکسیژن موجود در خون جنین مادران غیرسیگاری است و تقریباً می توان گفت: "این نوزادان، در لحظه تولد و قبل از آن سیگاری هستند".
این مطالعات مبین آن است که میانگین اسپرم مردان سیگاری ۳۰ درصد کمتر از مردان غیرسیگاری است و احتمال معلولیت فرزندان والدین سیگاری به ویژه مادران ۵/۲ برابر بیشتر از افراد غیرسیگاری است. زمانی درخت فرهنگ مبارزه با مواد دخانی در جامعه به بار می نشیند که همه اقشار در بسیجی عمومی در خانه، مدرسه، محیط های اداری و اماکن عمومی افراد سیگاری را طرد کرده و با عوامل تولید و توزیع و مصرف آن به عنوان متجاوزان سلامت عمومی برخورد قاطع فرهنگی و انتظامی شود.
به گفته دکتر بهنام پرهیزگار، متخصص بیماری های قلبی و عروقی استعمال دخانیات چه به صورت سیگار، قلیان و پیپ برای سلامت قلب بسیار مضر است.
او معتقد است تصور اینکه قلیان یا پیپ آثار مضر کمتری در مقایسه با سیگار دارند تصوری کاملاً اشتباه است و حتی برخی معتقدند در مواردی اثرات قلیان یا پیپ از سیگار بیشتر است.
به گفته این پزشک متخصص قلب یکی از آثار منفی این مواد تاثیر آنها در دیر تشخیص دادن مشکلات قلبی است چرا که یکی از علایم مهم در بیماری های قلبی احساس درد است که اغلب موارد فرد با احساس آن درد برای درمان به پزشک مراجعه می کند ولی استفاده کنندگان از مواد مخدر چون این درد را احساس نمی کنند همین عامل باعث دیر تشخیص دادن بیماری در آنها می شود.
دکتر پرهیزگار اضافه می کند علاوه بر استعمال دخانیات، زندگی ماشینی، تغذیه نامناسب، چاقی، بی تحرکی، استرس های زیاد در زندگی و محل کار و همچنین آلودگی هوا از دیگر عوامل ایجاد بیماری های قلبی است که در سال های اخیر افزایش یافته است. از این رو بیماری های قلبی شایع ترین علت مرگ و میر در دنیا و همچنین شایع ترین علت مرگ ومیر در ایران است، ضمن این که سن ابتلا به بیماری های قلبی در ایران به شدت کاهش یافته است. به نحوی که ابتلا به بیماری های قلبی و نیاز به جراحی قلب درکشور ما در سنین زیر ۵۰ سال افزایش یافته که در مقایسه با کشورهای صنعتی که سن ابتلا در سنین بالای ۵۰سال است اختلاف معناداری را نشان می دهد.
دکتر منوچهر مشتاقی، عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی و متخصص بیماری های ریوی و مجاری تنفسی درباره اهم مشکلات و بیماری هایی که در اثر سیگار برای افراد سیگاری ایجاد می شود می گوید: سیگار کشیدن سیستم موکوسیلیر برونش افراد سیگاری را مختل و به تدریج فلج ساخته و در اثر آن ترشحات عادی برونشها که منجر به تمیز شدن برونشها می شود در افراد سیگاری از بین می رود.
او به تاثیر درازمدت دود سیگار در افراد سیگاری اشاره کرده و می افزاید: دود سیگار در دراز مدت منجر به بروز بیماری برونشیت مزمن انسدادی شده که علایمی تقریباً شبیه به آسم دارد و در اثر آن افراد دچار تنگی نفس های شدید، عدم توانایی تنفسی و در نهایت ازکارافتادگی می شوند. اما شاید مهم ترین اثر سیگار تاثیر سرطان زایی آن باشد که به گفته این عضو هیات عملی دانشگاه از آنجایی که دود سیگار حاوی موادی به نام قطران یا TEER است این ماده دارای مواد سرطانزایی به نام بنزوپرین و بنزوپیرلین بوده که این مواد اثر دایمی روی مخاط مجاری تنفسی به جا می گذارند و باعث ایجاد سرطان ریه در افراد سیگاری می شوند.
دکتر مشتاقی تصریح می کند در حالیکه تعداد افراد سیگاری در کشورهای اروپایی و آمریکایی به شدت کاهش یافته ولی متاسفانه آمار این افراد در کشور ما به شدت رو به افزایش است ضمن اینکه سن ابتلا به بیماری های ریوی نیز با توجه به پایین آمدن سن افراد سیگاری کاهش یافته است.
دکتر ناصر سیم فروش استاد دانشگاه و رئیس بخش اورولوژی و پیوند کلیه بیمارستان لبافی نژاد در این باره می گوید فردی که سیگار می کشد، دچار سرطان مثانه شده و هم پزشک و هم خود را گرفتار می سازد چون این جراحی وقتگیر بوده و بیماری آن از نوع صعب العلاج است. از سوی دیگر با توجه به اینکه جراحی سرطان مثانه بسیار دشوار است اکثر پزشکان از جراحی آن خودداری می کنند ضمن اینکه جراحی این نوع سرطان پرهزینه و گران است، همچنین طول عمر مبتلایان به سرطان مثانه و کیفیت زندگی آنان نیز به شدت کاهش می یابد.
● "سیگار کشیدن ممنوع" از واقعیت تا عمل !
نه تنها دود سیگار برای مصرف کننده آن ضرر دارد، بلکه مسمومیت آن بر افراد در معرض دود نیز وجود دارد. از همین رو در بسیاری از کشورها کشیدن سیگار در فضای سرپوشیده عمومی ممنوع اعلام شده است.
در سال ۱۹۸۷ کشورهای عضو سازمان بهداشت جهانی با تعیین یک روز به عنوان روز جهانی بدون دخانیات؛ توجه همگان را به مضرات و خطرات استفاده از دخانیات جلب کردند و به بررسی راهکارهای جلوگیری از مرگ و میر ناشی از آن پرداختند. در کشور عزیزمان ایران نیز همگام با دیگر کشورهای جهان روز جهانی بدون دخانیات همه ساله نه تنها در یک روز بلکه طی یک هفته برگزار می شود. شاید نامگذاری این هفته تلنگری بر همه جان های خسته از خاکستر سیگار یا سلولهای خاکستری رنگ ذهن ایجاد کند تا به صورت نمادین هم که شده هفته ای را بدون دخانیات تجربه کنیم وسایه پرزرق و برق مرگبار آن چند صباحی از خانه، شهر و دیار ما رخت بربندد.
در این هفته موضوعاتی مانند حمایت های سیاسی و اجتماعی و قانون جامع کنترل دخانیات، محیط های آموزشی عاری از دخانیات، خانه و خانواده عاری از دخانیات، اماکن عمومی عاری از دخانیات، سازمان های مردم نهاد، روز جهانی محیط های عاری از دخانیات و محیط های ورزشی عاری از دخانیات با اجرای قانون جامع کنترل و مبارزه با دخانیات بررسی خواهد شد.
ما در حالی به استقبال هفته بدون دخانیات می رویم که از عضویت در کنوانسیون ژنو جا مانده ایم و ایران هنوز نتوانسته در این کنوانسیون عضو شود، دلیل آن هم به تصویب نرسیدن لایحه کنترل دخانیات است، لایحه ای که ماه ها است در مجلس مورد بررسی قرار گرفته و هنوز هم به تصویب نرسیده است. آخرین خبری که از لایحه کنترل دخانیات منتشر شده خبر ماندن این لایحه در شورای نگهبان است، در واقع شورای نگهبان به یکی از بندهای این لایحه ایراداتی وارد کرده است که تا این ایراد از سوی مجلس
بر طرف نشود، خبری از تصویب این لایحه نیست. اما آیا با تصویب این قانون کنترل دخانیات در کشور اجرایی خواهد شد؟
براساس ماده یک آیین نامه اجرایی قانون جامع کنترل و مبارزه ملی با دخانیات، کتابخانه های عمومی، مدارس، دانشگاه ها و مراکزآموزشی و پژوهشی جزو اماکن عمومی محسوب می شوند و هر نوع استعمال دخانیات در آن ممنوع است و مصرف کنندگان دخانیات در اماکن عمومی به پرداخت جزای نقدی از ۵۰ تا یک صد هزار ریال محکوم می شوند.
اما به نظر می رسد ضمانت اجرایی آن تاحدی ضعیف بوده که تاکنون این طرح نتوانسته موفقیتی به همراه داشته باشد. از سوی دیگر برای کنترل مصرف باید دولت به نحوه تولید، عرضه و حتی واردات سیگار نظارت داشته باشد.
به گفته معاون سلامت وزارت بهداشت راهبردهای سازمان جهانی بهداشت برای مقابله با اپیدمی (همه گیری) مصرف دخانیات شامل؛ پایش مصرف دخانیات و سیاست های پیشگیرانه، محافظت مردم در برابر دود دخانیات، کمک برای ترک و هشدار در خصوص خطرات مصرف دخانیات، افزایش مالیات بر دخانیات و اجرای کامل ممنوعیت مواد دخانی از جمله سیاست های امسال سازمان جهانی بهداشت است .
با این حال در کشور ما به نظر می رسد مساله مبارزه با دخانیات باید از پوسته شعار خارج شده و با توجه به تصویب قانون در مجلس اقدام جدی و عملی در این زمینه صورت بگیرد.
درحال حاضر سیگار در کنار سایر اقلام مصرفی در روزنامه فروشی ها، مغازه ها و فروشگاه ها عرضه می شود و تا مادامی که دسترسی به سیگار آسان و قیمت آن مناسب باشد، راه مبارزه جدی نیست.
براساس آمارهای سال های گذشته، ۱۶ درصد دانشجویان تهرانی سیگاری هستند. کمیته کشوری مبارزه با استعمال دخانیات وزارت بهداشت نیز اعلام کرده بود که دختران دانشجوی سال آخر سه برابر دانشجویان سال اول سیگار می کشند. از همین روست که مستعد بودن افراد برای سیگاری شدن در ایران نگران کننده است.
پس شاید بهتر باشد از همین امروز شروع کنیم؛ "سیگار را برای همیشه کنار بگذاریم."

شهلا محصل

منبع : هفته نامه آتیه