زندگی در دهکده چوبین

نیشابور یکی از شهرهایی است که به دلیل قدمت بسیار، آثار فرهنگی - تاریخی بسیاری را در خود جای داده است و از این جهت منتخب بسیاری از گردشگران و بازدیدکنندگان از داخل و خارج از کشور است.
در سالهای اخیر علاوه بر آثار تاریخی - فرهنگی مربوط به گذشته ، مجموعه ای فرهنگی که عمر آن به ۲۰ سال نیز نمی رسد به دیدنی های این شهر افزوده شده است ؛ مجموعه ای که بنا به همت یکی از اهالی شهر بنا شده است. بازدید از آن ساعاتی لذتبخش را برای بازدیدکنندگان فراهم می کند؛ ضمن آن که روایتگر روح خلاق و هنرمند ایرانی است.
دهکده چوبین در روستای محمدآباد آقازاده از توابع شهر نیشابور واقع در استان خراسان رضوی قرار دارد که در آن بیش از ۱۳ تن چوب به کار رفته و دارای مسجد، رستوران ، خانه ، موزه و کتابخانه است.
مسجد چوبی این دهکده نه تنها در ایران ، بلکه در جهان بی نظیر است. این مسجد می تواند تا ۸ ریشتر زمین لرزه را تحمل کند و معماری اش به گونه ای است که تا قرنها بعد امکان ادامه حیات دارد.
روستا در گذشته به نام محمدآباد آقازاده معروف بوده است ، آقازاده شهرت فردی به نام حاج ملامحمدکاظم نجفی است که از علما و سرآمدان عصر خود بود و افتخار شاگردی بزرگی چون آخوند خراسانی را داشته است.
وی علاوه بر کسب علوم و معارف اسلامی ، شرکت در امور سیاسی و اجتماعی و نیز تامین امنیت مردم و سرزمین خراسان را بر خود واجب می دانسته و به همین دلیل اقامتگاه هایی در سبزوار و نیشابور به منظور تامین امنیت و ثبات راهها برای زائران حضرت ثامن الائمه بنا کرده بود که به نام خود وی معروف هستند. محلی که امروز به نام روستای محمدآباد آقازاده معروف است ، اقامتگاه و پایگاهی بوده که بنا به همت و نظر خود ایشان ایجاد شده و با احداث یک باب مسجد، قنات ، حمام و... در این روستا و در جوار یار و صحابی حضرت علی بن موسی الرضاع محمد بن فضل بن شاذان نیشابوری در زمان خود محلی برای تدبیر و ملاقات با اهل نیشابور و روستاهای اطراف آن و پایگاهی برای تامین امنیت منطقه به شمار می رفت.
مجموعه املاک باقی مانده از وی شامل ۲۰۰ هکتار زمین کشاورزی با ۳ حلقه چاه و یک قنات است که با گذشت حدود یک قرن از آن تاریخ ، احیای مجدد آن با اهداف و شیوه ای نوین و همسو با نیازها و هنجارهای این زمان توسط نواده وی مهندس حمید مجتهدی انجام می شود. وی پس از اتمام تحصیلات در یکی از کشورهای اروپایی و بازگشت به کشور با روی آوردن به کار کشاورزی به احیای این زمین پرداخت.
در کنار حدود ۲۰ سال کار کشاورزی ، مسجد چوبی با ساختاری زیبا به جای مسجد قبلی که از خشت ساخته شده بود، ساخته شد. استقبال کم نظیر بازدیدکنندگان موجب شکل گیری اندیشه تاسیس مجموعه ای فرهنگی تفریحی با ویژگی های منحصر به فرد شد. در ساخت دهکده چوبین توجه به قابلیت های اقلیمی و جغرافیایی منطقه هدف اصلی و اولیه بوده است.
فضای سبز و محوطه باز این دهکده با انواع گلها و درختان تزیین شده است ؛ در محوطه درختانی نظیر چنار، بید، زبان گنجشک ، انواع کاج و سرو، اشن ، سپیدار و انواع درختان میوه دار کاشته شده است.
شمعدانی های پیچی و انواع گلهای رز ازجمله گلهای به کار رفته در تزیین فضای سبز و باغچه ها هستند. در فضاهای خالی به چای چمن ، یونجه کاشته شده که علاوه بر تامین سبزینگی ، آبیاری و مراقبت کمتری نیاز دارد و پس از برداشت به عنوان خوراک دامی نیز استفاده می شود. بلوکهای بیضی شکل که از جنس سفال هستند دور تا دور باغچه ها چیده شده اند که تزیین باغچه را زیباتر کرده اند. علاوه بر باغچه ها و فضاهای سبز دو برکه و استخر نیز در دهکده ساخته شده اند. برکه از طریق دو چاه عمیق پرآب می شود و در آن ماهی کپور پرورش داده می شود. در اطراف آن درختان بید کاشته شده اند و نیزاری کوچک در گوشه ای از آن خودنمایی می کند. وزش هر نسیم و به رقص درآمدن شاخه های درختان بید فضایی رویایی و خیره کننده به وجود می آورد.
نکته جالب در نگهداری ماهی های درون برکه این است که مراحل تولیدمثل به صورت طبیعی انجام می شود و غذا دادن به آنها به صورت دستی صورت می گیرد. در استخر ماهی قرمز نگهداری می شود. دور تا دور فضای اطراف استخر نیز با درختهای کاج و بید آراسته شده است.
همچنین برجی آجری برای نگهداری منبع آب و تامین فضای سردخانه درون مجتمع ساخته شده است که از آن به عنوان کبوتر خانه نیز استفاده می شود.
● مسجد چوبی
اولین بنای این مجموعه مسجد است.
مسجد چوبی برای اولین بار در سال ۱۳۲۵ با دیواره های کاهگلی و سقف چوبی با وسعت مسجد فعلی و در همین مکان بنا شد. باگذشت زمان (بخصوص پس از اصلاحات ارضی) روستا بتدریج خالی از سکنه شد. مسجد نیز به دلیل عدم رسیدگی ، به مرور زمان تخریب شد؛ اما در سال ۱۳۷۸ مسجد مجددا با معماری امروزی و به شیوه ای نوین در همان مکان بنا شد. از جمله نکات مهم در نظر گرفته شده در معماری ، مقاوم بودن در برابر زلزله است و قابلیت تحمل ۸ ریشتر زلزله را دارد. وسعت مسجد ۲۰۰ مترمربع و سقف آن به صورت شیروانی است و دو مناره به ارتفاع ۱۳ متر از سطح زمین دارد. شکل ظاهری مسجد به صورت کشتی وارونه است. مسجد ۳ در ورودی و ۵ پنجره دارد. دیوار آن دو جداره است.
▪ کتابخانه و موزه
کنار مسجد موزه و کتابخانه قراردارد که مصالح به کار رفته برای آن نیز چوب است و دیواره های این ساختمان دو جداره است. تمامی نمای خارجی آن (سقف شیروانی شکل و دیواره ها) با چوبهای پولکی تزیین شده است و ساختمان دارای ۲ در ورودی و خروجی و ۲ راه پله است که دو طبقه را به هم متصل می کند.طبقه اول به موزه اختصاص داده شده و در طبقه دوم کتابخانه قرار دارد. بنای موزه علاوه بر چوب با آیینه کاری مزین شده است. در کتابخانه ، کتابهای مختلفی از جمله مربوط به آثار دیدنی و گردشگری ایران و راهنمای سیاحتگری برای استفاده علاقه مندان نگهداری می شود .
دیواره های خارجی و داخلی از جنس چوب بوده و بین این دو لایه اسکلت بنا وجود دارد.یکی از نکات فنی نصب دریچه ای روی سقف است که به عنوان کانال تهویه هوا از آن استفاده می شود، کاری که در گذشته در معماری سنتی نیز وجود داشته است و نمونه آن در مسجد حاج قنبرعلی خان و درعمارت بادگیر مجموعه کاخ گلستان واقع در شهر تهران دیده می شود. دریچه به گونه ای عمل می کند که در فصل تابستان هوای گرم و آلوده را از فضای مسجد خارج می کند و هوای خنک و پاکیزه از طریق بادگیر بخصوصی که در سقف بنا شده داخل مسجد می شود. یعنی با وزش باد، هوا از این طریق داخل شده و هوای مسجد به واسطه مناره ها خارج می شود و به این ترتیب تهویه ای کاملا طبیعی صورت می گیرد. مسجد یک ایوان بیرونی دارد که کفپوش آن از خشت است و حالت سنتی زیبایی به بنا می دهد. شیروانی مسجد مانند سایه بانی روی ایوان قرار می گیرد. سقف مسجد به شکل پولکی از بیرون با چوب تزیین شده است.
در دیواره داخلی هفت کتیبه نصب شده است.
کتیبه قرارداده شده روی محراب با خط ثلث آراسته شده و مابقی با خط نستعلیق نوشته شده است. هر کتیبه درون یک قاب چوبی منحصر به فرد جای گرفته است.
هر یک از درهای مسجد دو لنگه دارد. دستگیره های در نیز چوبی است و تعداد ۹ عدد گل میخ از جنس برنج روی آن به عنوان تزیین کوبیده شده است.
چوبهای مختلفی از درختان میوه دار و غیر میوه دار هم در ساختمان و هم در تزیینات داخلی آن به کار رفته است. جذابیت مسجد برای خود مردم نیشابور به گونه ای است که از راههای دور و نزدیک برای انجام فریضه نماز به این مکان می آیند. نکته مهمی که در ساخت مسجد در مقایسه با سایر بناهای موجود نظیر رستوران و کتابخانه دیده می شود، این است که دقت نظر بیشتری در تزیین و زیبایی آن به کار رفته است.
▪ رستوران
رستوران پایین تر از مسجد است. به شکل ۸ ضلعی و با دیواره های مشبک ساخته شده و بسیار زیبا و رویایی است. اسکلت به کار رفته در آن از جنس چوب است و مانند مسجد در برابر زلزله مقاوم است. رستوران بعد از مسجد زیباترین بنای این مجموعه است. ساختمان آن در دو طبقه ساخته شده است. معماری آن ظاهری شبیه به تنه درخت دارد که از میان رستوران سر برآورده است.
داخل محوطه رستوران با انواع گیاهان که نه در گلدان بلکه در تکه های تنه درختان که پس از برش عرضی داخلشان تخلیه شده ، با گلها و خاک انباشته ، تزیین شده اند، گیاهان با سلیقه خاص روی دیوارها نصب شده اند و چشم را نوازش می دهند. میز و نیمکت ها هم چوبی هستند. طبقه اول رستوران برای سرویس دهی به مشتریان مورد استفاده قرار می گیرد و طبقه دوم تجهیزات سیستم گرما و سرما را تامین می کند. کف محوطه رستوران بااستفاده از چوب و موزائیک پر شده ، بدین گونه که تنه های درخت را به صورت عرضی بریده و پس از قراردادن در کف زمین اطراف آن را با ملات مخصوص موزائیک پر کرده اند. طوری که در نظر اول بیننده فکر می کند این فضا قبلا جنگلی فشرده و پر درخت بوده است که درختان را از کف زمین بریده اند.
علاوه بر وجود گلها و گیاهان در داخل رستوران ، گیاهان بالا رونده در بیرون از محوطه رستوران و اطراف نیز وجود دارند که زیبایی معماری را دوچندان می کند.
چوبی بودن اسکلت مانع از استفاده رستوران در فصل زمستان نمی شود؛ زیرا به دلیل این که سقف شیبدار و همانند دیواره ها مشبک است ؛ به منظور جلوگیری از ورود برف و باران به داخل ساختمان از پوشش پلاستیکی استفاده شده است.
▪ آلاچیق ها
علاوه بر مسجد، کتابخانه و رستوران ، بازدیدکنندگان می توانند از آلاچیق هایی که در میان باغ میوه ساخته شده استفاده کنند. باغ میوه از بخش عمومی مجتمع جدا و متمایز شده است. آلاچیق ها که در میان انواع درختان میوه قرار دارند فضایی رویایی ، خیره کننده و لذتبخش را برای بازدیدکنندگان فراهم کرده اند.
با آن که در ساخت آنها از چوب استفاده شده است ، اما مانند رستوران در فصل زمستان نیز بازدیدکنندگان می توانند از این مکان ها استفاده کنند زیرا برای جلوگیری از ریزش باران و برف به داخل این محوطه ، پوشش پلاستیکی در سقف به کار رفته است.

فائزه ساسانی خواه

منبع : روزنامه جام‌جم