مذهب آریایی

اولین اطلاعی كه , بر احوال آریائیان داریم بر ما ظاهر می سازد آنها در مرحله پرستش طبیعت پاك و خالص بوده اند .
در این مذهب آسمان برسایر خداوندان مقدم بوده است . (وارونا = خدای آسمان )
از خصوصیات مذهبی آریائیان مسأله دو گانگی است .
آنها موجودات جهان را به دو دسته تقسیم كرده بودند و به تبع آن به دو دسته از خدایان اعتقاد داشتند و دسته اول خدایانی كه موجودات مفید مانند آب و آتش و روز را آفریده بودند و دسته دوم خدایانی كه موجودات زیان آور مانند خشكی سرما و شب را خلق كرده بودند .
آریائیان قدیم خدایان را دارای خانواده می داشتند و این موضوع در آثار زروانیان زمان سامانیان نیز به چشم می خورد . مغان گویند آنگاه كه هیچ چیز وجود نداشت موجودی به نام زروان (زمان بیكران ) وجود داشت (به معنی تقدیر یا فرّ ) .
در مدت هزار سال زروان فدیه ها داد تا از او پسری به وجود آمد و او را اورمزد نامید و او آسمان ها و زمین و آنچه در اوست خلق كرد .
● زمان زرتشت :
اختلاف نظر در این مورد بسیار زیاد است . برخی آن را به ۹۶۰۰ سال پیش از میلاد رسانیده اند و بعضی حدود ۶۰۰ سال قبل از میلاد و جمعی دیگر میان این دو تاریخ نظراتی اظهار داشته اند . لازم به ذكر است كه تقریباً اكثر محققین زمان اورا از ۶۰۰ سال قبل از میلاد قدیمی تر نمی دانند .
● اوستا : ‌
كتاب مذهبی زرتشتیان است كه مجموعه ای مركب از پنج جزء ( یسنا – ویسپرد وندیداد – یشت ها و خرده اوستا ) است . ‌
طبق یكی از بزرگ ترین كتاب های مذهبی زرتشتیان كه به زبان پهلوی نوشته شده است (دنیكرد ) اوستا دارای ۲۱ نُسك (سوره) بوده است . برخی متون زرتشتی مانند ارداویراف نامه و غیر زرتشتی كه در آن از سوزانده شدن كتاب اوستا به وسیله اسكندر سخن به میان آمده به تدوین كتاب به حداقل ۳۳۰ قبل از میلاد اشاره كرده اند (حمله اسكندر در ۳۳۰ قبل از میلاد بوده است)‌
زند شرح اوستا و تألیف زرتشت بوده است و برخی گویند شرحی است كه در زمان ساسانیان براوستا نوشته شده است و كتاب پازند هم (پات زند = گزارش دوباره زند ) پس از كتاب زند برای توضیح مطالب آن نگارش یافته است .
● بخش های اوستا :‌
▪ یسنا كه اهمیت ترین بخش اوستا است و بیش تر آن شامل ستایش اهورامزدا و سایر (( یزته )) ها می باشد .
▪ ویسپرد محققین آن را از ملحقات یسنا می دانند و معمولاً در جشن ها و مراسم مذهبی همراه یسنا خوانده می شد ه است .
▪ وندیداد شامل یك سلسله مطالب درباره خلقت و كیفیت ازدیاد نسل و كیفیت آفرینش و مخلوقات اهریمن و اهورامزدا بحث شده است .
▪ یشت ها این قسمت نیز مشتمل هریك سلسله ستایش ها و نیایش ها نسبت به ایزدان است .
▪ خرده اوستا عبارت است از خلاصه ای از اوستا
‌● اهورامزدا :
طبق مضامین اوستا بالاترین قدرت جهان هستی است قراین تاریخی نشان می دهد مزدا قبل از پیدایش اوستا به عنوان بزرگ ترین خدایان در بخش هایی از ایزدان پرستش می شد . در برخی قسمت های اوستا اهورامزدا قادر مطلق و در قسمت های دیگر آفریدگاری دارای قدرت محدود معرفی شده است .
● امشاسپندان :‌
اهورامزدا در مذهب زرتشتی توسط شش موجود دیگر كه همگی از دستیاران او هستند احاطه شده است كه پس از اهورامزدا مقدس ترین موجودات مذهب زرتشتی هستند و هریك قسمتی از كارهایی جهان را انجام می دهند .
‌اسامی آن را عبارت است از :
▪ وهومینو (خردینك – بهمن )
▪ اشاوهشته ( تبرین پرهیزگار – اردیبهشت )
▪ خشتراویرا (قدرت كامل – شهریور )
▪ سپنتا آرمیتی (مظهر فروتنی – اسفندارمذ )
▪ هه اوردتات (بهبود و كامرانی – خرداد )
▪ امرتات (زندگی درازو ضد مرگ – امرداد )
‌● ایزدان :‌
از مجموع آثار زرتشتی این كلمه به دومعنی استعمال شده است .
۱) بعضی از موجوداتی كه از حیث مرتبه و مقام بعد از امشاسپندان قرارگرفته اند
۲) همه موجوداتی كه قابل پرستش یا ستایش هستند .
اوستا ایزدان را به دو دسته منیوی و جهانی تقسیم كرده و اهورامزدا را در رأس ایزدان جهانی دانسته است.
در برابر قوای خیر كه به نام امشا سپندان وایزدان از آنها تعبیر می شود .
عمال شرنیز وجود دارند سردسته مفاسد و شرور اهریمن است و قوای بسیار وی رایاری می كنند در اوستا به این قوای شركه تعداد آن ها نیز ۶ می باشد دئو (دیو) گویند .
در اوستا همواره دیوان را با مردم بد و جانوران شرور و موذی نام می برند .
● آتش و آیین زرتشتی :
برخی محققین معتقدند كه آیین زردتشتی آیین آتش پرستی است . از طرف دیگر خود را زرتشتیان و عده ای از محققین معتقدند كه این آیین , آیین آتش پرستی نیست بلكه احترام به آتش است و آن به جهت اهمیت آن در كارهای زندگی و بودن آن از عناصر اربعه است .
دكتر معین گفته اند همانگونه كه كعبه مورد ستایش مسلمانان است آتش هر مورد توجه مزدیسنان بوده است .
در كتاب اساطیر و فرهنگ ایران درنوشته های پهلوی اثر گرانقدار عفیفی ارباب آتش چنین آمده است .
آتش یكی از عناصری است كه نزد ایرانیان باستان بسیار مقدس بوده است در اوستا (یسنا ) از پنج نوع آتش سخن رفته است .
۲) آتش دوستدار نیكی- درتفسیرپهلوی آتشی است كه در تن مردمان و چهارپایان است .
۳) آتش شادمانی بخشنده تر – در تفسیر پهلوی آتشی است كه در گیاهان است .
۴) آتش پیش برنده تر- در تفسیر پهلوی آتش برق یا آتشی كه در ابرهاست .
۵) آتش مقدس تر - آتشی كه بهشت برین است .
همچنین در این كتاب اشاره شده است كه آتش درجهان مادی اردیبهشت است و همین سبب در اردیبهشت روز (روز سوم هرماه ) مزدینسان در آتشكده مراسم نیایش به جا می آوردند .
ایرانیان باستان برای خشنودی فرشته آتش پیوسته در آتشكده ها و آتش دان ها آتش كمی افروختند .
آتش نشانه ای از پاكی وراتی است و توجه زرتشتیان به آتش نمودار احترام و بزرگداشتی است كه به این عنصر مفید كه مایه زندگی و حیات است . داشته اند . ایشان معتقدند به رابطه ی میان آتش و بناست و آتش و روح نیاكان بوده اند خود بزرگ خانواده ای می مرد او را درصحن آتشگاه خانوادگی دفن می كردند و آتش مقدس برگور او می افروختند باز مانده این رسم در دوره های بعد به صورت برافروختن شمع یا چراغ برگور مردگان بوده است .

فهرست منابع
ایران ، از زرتشت تا قیام های ایرانی ، رضااصفهانی ، انتشارات الهام ، چاپ اول تهران ۱۳۶۶
اساطیر و فرهنگ ایران درنوشته های پهلوی ، دكتررحیم عفیفی،انتشارات توس ، چاپ اول تهران ۱۳۷۴

منبع : سازمان آموزش و پرورش استان خراسان