دیدگاه‌های بهداشتی اهل بیت(ع) در خصوص کم‌خوری و مقایسه آن با پزشکی امروز

رعایت دستورات بهداشتی در خوردن و آشامیدن، یکی از مهم ترین عوامل سلامت، شادابی و طول عمر است. اگر مردم بدانند که چه باید بخورند، چه اندازه بخورند و چگونه بخورند و نیز دانسته ی خود را به کار ببندند، بی تردید، بیشتر بیماری ها از جامعه بشری دور خواهند شد و انسان لذت و طراوت زندگی را خواهد چشید. رهنمودهای اسلام در این زمینه، فوق العاده مهم و ارزشمندند و با در نظر گرفتن عصر صدور آنها، معجزه علمی پیشوایان دین، محسوب می شوند. در این باره، توجه به دو نکته، دارای اهمیت است:
الف) رهنمودهای اسلام درباره خوردن، تنها سلامت جسم را تضمین نمی کند، بلکه تضمین کننده سلامت جسم و روح انسان هاست.
ب) از آن جا که عقل و علم، به همه رازهای آفرینش احاطه ندارند، چه بسا حکمت برخی از رهنمودهای اسلام برای دانش امروز، مجهول باشد، ولی بی تردید این به معنای بی دلیل بودن آن رهنمودها نیست، چنان که فلسفه تعدادی از احکام اسلام، در گذشته ناشناخته بود و امروزه علم به راز آنها پی برده است.
مدت های مدیدی است که دانشمندان و محققین کشورهای غربی از قرآن وگفتار ائمه معصومین(ع)درجهت پیشبرد علم بهره جسته اند، اما خود ما از بارعلمی و عملی آن منابع گهربار بی بهره مانده ایم . با کمی تفکر و تعمق در گفتار و کردار ائمه معصومین (ع) درباب مسائل بهداشتی ودرمانی ، میتوان فهمید که این بزرگواران در وهله نخست به پیشگیری و سپس درمان توجه نموده اند ، لذا میتوان ازاین امردرجهت آموزش فرزندانمان ازهمان اوایل کودکی استفاده نمائیم تادر آینده ای نه چندان دورشاهد خانواده و جامعه ای سلامت وتندرست باشیم . با توجه به این نکته که طب معصومین اکثرا" جنبه پیشگیرانه داشته ، باعث سلامت جسم و روان گردیده و می توان با رعایت آن ، سرانه بهداشت و درمان را در کوتاهترین زمان ممکن کاهش داد . با بهره گیری از فرمایشات ائمه اطهار (س) ، دانشمندان طب ایرانی و اسلامی از قبیل ابن سینا ، رازی ، علی ابن عباس مجوسی ، ابوبکر بخارائی ، سید اسماعیل جرجانی و ... شاهد زنده نمودن ، رشد و شکوفائی علوم میراث ارزشمند گذشتگان خود بویژه در حوزه علوم پزشکی باشیم. در اینجا رهنمودهای اسلام در موضوعات ( کم خوری و پرهیز ) که توسط گفتار ائمه معصومین (ع) تبیین گردیده و این بیانات با طب جاری مقایسه گردیده اند ، تقدیم میگردد.
● کم خوری
▪ تشویق به کم خوری
پیامبر خدا (ص) : ساکنان یک خانه ، در اثر کم خوردن غذا ، خانه شان نورانی می گردد.
امام علی (ع) - در حکمت های منسوب به ایشان - زندگی را برای خوردن مخواه ؛ بلکه خوردن را برای زندگی بخواه .
امام علی (ع) – در حکمت های منسوب به ایشان - عاقل را بایسته است که به هنگام شیرینی غذا ، تلخی دارو را نیز به یاد داشته باشد .
▪ فایده های ظاهری کم خوری
الف) : سلامت تن
پیامبر خدا (ص) : مادر همه داروها ، کم خوری است .
امام علی (ع) : کم خوری ، مانع بسیاری از بیماری های جسم می شود .
امام علی (ع) : خوراک را کم کن تا نا تندرستی ها را کم کنی .
امام علی (ع) : هر کس خوراکش کم باشد ، دردهایش نیز کم است .
امام علی (ع) : کم خوری ، مایه گرامی داشتن بیشترِ خویش است و سلامت را بیشتر استمرار می بخشد .
امام علی (ع) : هر کس در خوردن به کم بسنده کند ، سلامتش بیشتر می شود و اندیشه اش به سامان می رسد .
کـم خــوری در شب : امام رضا (ع ) می فرمایند : »من اراد ان یکــن صالحا" خفیف الجسم ]و اللحم [ فلیقلل من عشائر باللیل ; هر کس می خواهد (بدنی ) سالم و جسم و گوشتی سبک داشته باشد, باید شام خود را کم کند.
امام رضا (ع) : اگر مردم در خوردن به کم بسنده می داشتند ، بدن هایشان متعادل بود .
امام رضا (ع) : بدن ، به سانِ زمین پاک و آماده برای زراعت است که اگر در آبادانی و آبدهی بِدان ، مراقبت شود ، به گونه ای که آب ، نه فراوان تر از نیاز بدان برسد تا آن را غرق کند و نه از اندازه کمتر باشد تا آن را به تشنگی گرفتار سازد ، آبادانی اش استمرار می یابد و خرّمی اش فزونی می گیرد و کِشتش بالندگی و برکت می یابد ؛ امّا اگر از آن غفلت شود ، به تباهی می گراید و علف هرز در آن می روید . بدن ، چنین حکایتی دارد و تدبیر آن در خوراک و نوشاک ، چنین است . پس سامان و سلامت می یابد و عافیت در آن ، ریشه می گسترد . بنگر که ... چه چیز با تو و با معده ات سازگار است و تنت با چه چیز نیرو می گیرد و بدنت چه خوردنی و نوشیدنی ای را می گوارد . همان را برای خویش مقرّر بدار و خوراک خود گیر .
ب) شادابی چهره
پیامبر خدا(ص) : برادرم عیسی ، از شهری گذر کرد که در آن ، مرد و زنی به یکدیگر فریاد می کشیدند . پرسیدند: « شما را چه شده است ؟».
مرد گفت : ای پیامبر خدا ! این ، زن من است و او را مشکلی نیست . زنی درستکار است ؛ امّا دوست دارم از او جدا شوم .
گفت : « به هر حال ، به من بگوی که او را چه می شود ؟ »
مرد گفت : بی آن که کهن سال باشد ، چهره اش بی طراوت است.
گفت : « ای زن ! آیا دوست داری دیگر بار ، چهره ات پُرطراوت شود ؟ »
زن گفت : آری .
به او گفت : « چون غذا می خوری ، از سیر شدن حذر کن ؛ زیرا اگر غذا بر سینه سنگینی کند و از اندازه افزون شود ، طراوت چهره از میان می رود » .
آن زن ، چنان کرد و دیگر بار ، چهره اش طراوت یافت .
ج) طول عمر
لقمان (ع) : اگر خوراک انسان اندک باشد ، زیاد زنده می ماند .
● فایده های باطنی کم خوری
الف) صفای اندیشه
امام علی (ع) : هر کس خوراکش کم باشد ، اندیشه اش صفا می یابد .
ب) فروغ دل
پیامبر خدا (ص) : اگر کسی خوراک خود را کم کند ، درونش از نور ، سرشار می گردد.
ج) رهایی از شیطان
پیامبر خدا (ص) : هر کس ، از این خرسند می شود که خویش را از ابلیس برهاند ، باید گوشت و چربیِ خود را با کم خوری ، آب کند ؛ چرا که از کم خوری ، حضور فرشتگان و فراوان اندیشیدن در آنچه نزد خداوند است ، حاصل می آید .
پیامبر خدا (ص) : با کمیِ خوراک و نوشاک ، با نفس خویش جهاد کنید تا فرشتگان بر شما سایه بگسترند و شیطان از شما بگریزد .
د) درآمدن به ملکوت آسمانها
پیامبر خدا (ص) : هر کس شکمش پر باشد ، به ملکوت آسمان ها و زمین راه نمی یابد .
ه) تقرّب به درگاه خداوند
پیامبر خدا (ص) : کاستن از خوراک ، نزد خداوند ، جایگاهی والا دارد .
پیامبر خدا (ص) : دوست داشتنی ترینِ شما نزد خداوند ، کم خوراک ترین و سبُک بدن ترینِ شماست .
امام صادق (ع) : نزدیک ترین حالت بنده به خداوند ، هنگامی است که شکم وی ، سبُک باشد.
و) مجموعه ای از منافع کم خوری
پیامبر خدا (ص) : هرکس خوراکش اندک باشد ، تنش سلامت و دلش صفا می یابد ؛ و هر کس خوراکش فراوان باشد ، تنش بیمار و دلش سخت می گردد.
امام علی (ع) : بر شما باد میانه روی در خوردنی ها ، چرا که این کار ، از اسراف دورتر است ، مایه سلامت بیشترِ تن می گردد و در پرستش ، بیشتر یاری می رساند .
مصباح الشریعه – در حدیثی که به امام صادق (ع) منسوب است : کم خوری ، در میان هر طایفه ای ، ستوده است ؛ زیرا منفعت باطن و ظاهر ، در آن است.
میزان کم خوری را رسول اکرم (ص ) چنین می فرمایند: " کل وانت تشتهی , و امسک و انت تشتهی" در حالی که اشتها داری ، بخور و در حالی که (هنوز) اشتها داری ، از خوردن دست بکش .
● پرهیــز
▪ معنای پرهیز
امام رضا (ع) : پرهیز از یک چیز ، واگذاردن آن نیست . پرهیز از یک چیز ، تنها کم خوردن از آن است .
الفقه المنسوب للإمام الرضا (ع) : از عالِم " امام کاظم (ع) " روایت می کنم که فرموده است : « سرآمد پرهیزها ، مدارا با بدن است . »
امام کاظم (ع) : پرهیز ، آن نیست که چیزی را به کلّی وا بگذاری و هیچ نخوری ؛ بلکه پرهیز، آن است که از چیزی بخوری ، امّا کم بخوری .
امام رضا(ع) نیز پرهیز را برای بیمار، مهم‏ترین دوا دانسته، می‏فرماید:
پرهیز، سرآمد داروها، و معده، خانه دردهاست.(
پرهیز، همواره به عنوان یک اصل مهم در علم پزشکی مورد توجه قرار گرفته و از دیرباز تا به امروز از سوی پزشکان به آن توصیه شده است.
▪ تشویق به پرهیز
پیامبر خدا (ص) : معده ، خانه همه دردهاست و پرهیز ، ریشه همه درمان ها .
پیامبر خدا (ص) : پرهیز ، سرآمدن درمان ، و معده ، خانه درد است . هر بدنی را به همان که بدان خو می گیرد ، عادت دهید .
امام علی (ع) : معده ، خانة دردهاست و پرهیز ، سرآمد درمان . هر بدنی را به همان که بدان خو می گیرد ، عادت دهید . با پُرخوری ، تندرستی ای نخواهد بود .
امام صادق (ع) - خطاب به طبیب هندی : من برتر از آنچه تو همراه داری ، به همراه دارم... آنچه را پیامبر خدا فرموده است ، به کار می گیرم و می دانم که معده ، خانه همه دردها و پرهیز ، یگانه درمان است و نیز بدن را بر آنچه بدان خو می گیرد ، عادت می دهم .
امام علی (ع) : هر کس بر سختیِ پرهیز صبر نکند ، ناتندرستی اش به درازا می انجامد .
امام علی (ع) : پرهیز ، مایه درستی تن است .
امام علی (ع) : تندرستی ، جز با پرهیز ، به دست نمی آید .
- آنچه درباره مدّت پرهیز بیمار ، روایت شده است .
امام صادق (ع) : پرهیز ، پس از هفت روز ، برای بیمار ، سودی ندارد .
● یافته های پزشکی جاری در خصوص کم خوری و پرهیز و آثار سوء پر خوری
▪ ارتباط پرخوری و چاقی با آقایان :
ـ چاقی آقایان بیشتر در ناحیه شکم ایجاد می شود.
ـ آقایانی که دچار چاقی می شوند و اضافه وزن پیدا می کنند در فاصله نه چندان زیاد به مرز سکته و دیابت می رسند، کمتر از آنکه فکرش را بکنند.
ـ مردان پرخور که کار بدنی را بهانه می کنند ظالمانی هستند که باعث یتیم شدن فرزندان خود می شوند.
ـ چاقی آقایان، به میزان ۵۰% از فعالیت های جنسی آنها می کاهد.
ـ مردان پر خور که به آرامی چاق می شوند، بهترین پس انداز کننده های مالی برای جراحان قلب و عروق می شوند.
ـ خانم ها بدانند که چاقی عاملی است مهم برای افسردگی زنان.
ـ چاقی در زنان، باعث بالا رفتن تفاوت ظاهری سن آنان با همسرانشان و نهایتاً احساس سرخوردگی خواهد شد.
ـ چاقی باعث خرابی پوست و فرسوده شدن روح می گردد. چاقی در زنان آن چنان زیبایی را می خورد که گویی اصلاً وجود نداشته است.
ـ چاقی فقط بر اثر خوردن است، آنهایی که می گویند ما اگر آب هم بخوریم چاق می شویم دروغگویانی بیش نیستند.
اختلالات تیروئید، اختلالات هورمون های زنانه واختلالات پرولاکتین عاملی برای چاقی هستند ولی نه آنقدر که فردی را بیش از چند کیلو چاق کنند، بلکه بیشتر بهانه ایست برای افراد پرخور که دیگران را گول بزنند تا از سرزنش فرار کنند. چاقی ، مادر همه بیماری های جسمی، روحی و روانی است.
برخی از مشکلات ناشی از پرخوری عبارتند از:
۱) بیماری های قلبی و سکته مغزی: این دو عارضه شایعتــرین علت مرگ و میر و ناتوانی در هر دو گـــروه زنان و مردان در ایالات متحده می باشند.
۲) دیابت: چاقی خطر بروز دیابت نوع دوم یا دیابت شیرین غیر وابسته به انسولین را افزایش می دهد.
۳) سرطان: چاقی خطر بروز سرطان رحم، کیسه صفرا، گردن رحم، تخمدان، پستان و رود بزرگ را در زنان و سرطانهای راست روده، پروستات و روده بزرگ را در مردان افزایش می دهد.
۴) وقفه تنفسی هنگام خواب : چاقی، اشکال در نفس کشیدن هنگام خواب را افزایش می دهد.
۵) استئوآرتریت: چاقی باعث سایش مفاصل زانو، لگن و کمر می شود.
۶) بیماریهای کیسه صفرا:خطر بروز بیماریهای کیسه صفرابر اثر بالا رفتن وزن افزایش می یابد. (۹)
محققان می‌گویند کیمیای جوانی در ژنی نهفته است که نه تنها عمر را طولانی می‌کند بلکه کیفیت زندگی را نیز بهبود می‌بخشد.
به گزارش خبرگزاری فرانسه از پاریس، محققان موسسه سالک در سن‌دیگو کالیفرنیا با تحقیق بر روی کرم‌های خاکی برای اولین بار ژنی به نام ، PHA۴ را کشف کردند که نقش مهمی در طول عمر دارد. محققان انجام این تحقیقات را در انسانها بسیار پیچیده می‌دانند.
محققان یک دهه پیش دریافتند ژنهای واحد تاثیر قابل توجهی بر پیری دارند. پیشتر پیری را ناشی از یک فرایند زوال غیرقابل کنترل می‌دانستند.
هوگو آگیلانیو نویسنده این مطالعه می‌گوید طول عمر به دو روش اتفاق می‌افتد. یک راه کاهش حساسیت در سطح مولکولی نسبت به انسولین است. بطور مثال طول عمر موشهایی که اصلاح ژنتیکی شدند دو برابر افزایش یافت. اما این شیوه عوارض نامطلوبی مانند عقب ماندگی رشد و اختلال تولیدمثلی به همراه دارد.
روش دیگر محدودیت غذایی است. اگر حیوانی ۱۵ تا ۲۰ درصد غذای عادی خود را دریافت کند عمر او ۲۰ تا ۳۰ درصد طولانی‌تر می‌شود. در انسان این زمان معادل ۷۰ سال است. رژیم غذایی محدود گرسنگی دادن نیست و باید ترکیب متعادلی از مواد غذایی را در بگیرد تا موثر واقع شود. ارتباط میان کم خوری و عمر طولانی دهها سال پیش شناخته شد، اما عامل مولکولی این فرایند نامشخص بود.
محققان آزمایشهای دیگری برای اطمینان از استقلال عمل این ژن ترتیب دادند. جالبترین نکته این تحقیق این بود که حیواناتی که محدودیت غذایی داشتند علاوه بر برخورداری از عمر طولانی‌تر ، از سلامت بیشتری نیز بهره‌مند بودند. (۸)
● نتیجـه
از مجموعه آنچه گذشت به نتایجی چند می‏توان اشاره کرد:
۱) لزوم پرهیز و اهمیت آن به جهت محافظت از سلامتی بدن و یا برای دستیابی به سلامتی پس از عارض شدن بیماری.
۲) پرهیز به معنای کم خوردن و اجتناب از زیاده روی در خوردن و آشامیدن.
۳) شدیدتر بودن پرهیز به هنگام بیماری بویژه در مورد خوردَنیهای زیان‏آور.
۴) همیشگی بودن پرهیز از پرخوری در مقام پیشگیری و موقت بودن پرهیز در مقام درمان و تأثیر تدریجی آن در به دست آوردن بهبودی.
بدین ترتیب فرمایشات گهربار ائمه اطهار (ع) که در طی چند قرن گذشته بیان گردیده اند ، توسط دانشمندان فعلی با بهره گیری از تکنولوژی و متدهای جدید به عنوان یافته های جدید علمی در مجامع علمی مطرح می شوند که این امر افتخار بزرگی برای مسلمانان می باشد.

نویسنده: مجید خلیلی
منابع :
۱.غرر الحکم
۲.محاسن، ج ۲، ص ۲۲۱، ح ۱۶۶۶
۳.فردوس الاخبار، ج ۳، ص ۵۳۶، ح ۵۶۷۲
۴.الکافی، ج ۶، ص ۲۸۸، ح ۲
۵.مکارم الاخلاق، ج ۲، ص ۱۸۰، ح ۲۴۶۸
۶.مستدرک الوسائل، ج ۲، ص ۷۱، ح ۱۴۴۴
۷.بحارالانوار، ج ۶۲، ص ۱۴۰، ح ۱
۸. http://shc.sums.ac.ir/med_news۷.htm
۹. http://noavaranteb.persianblog.ir

منبع : خبرگزاری فارس