سوزن و ملیله دوزی اصفهان

هنر سوزندوزی ، قلاب دوزی و ملیله دوزی یكی از مشخص ترین شعبات صنایع دستی استان اصفهان است كه قدمت آن به قبل از دوره صفویه می رسد و انواع محصولاتی كه به وسیله آن ها تزیین می شوند شامل سجاده – جلد قرآن – انواع بقچه ها – رومیزی – زیر بشقابی – زیر قلیانی و غیره می باشد.
ملیله از نظر جنس بر دو نوع است:
اصل و بدل . ملیله اصل از رشته های بسیار نازك نقره تشكیل شده كه آنرا می تابانند با به صورتی شبیه فنر در آید و برای دست یابی به صورتی شبیه فنر در آید و برای دست یابی به ملیله ی طلا آن ها را آب طلا می دهند ملیله ی بدل از مفتولهای برنجی به ضخامت ۱۵/۰ و ۱۸/۰ میلی متر تهیه می شود. برای تهیه ی ملیله ی بدل طلا از همین نوع برنج كه رنگ طبیعی طلایی دارد استفاده می كنند و برای تهیه ی ملیله ی بدل نقره آنرا آب نقره می دهند كه تمام این كارها در بازار و توسط افرادی به نام رزكش صورت می گیرد و از این ملیله ها برای دوخت انواع نقوش بر روی پارچه های دست بافت، ترمه یا مخمل استفاده می نمایند.
مشخصات سوزندوزی ،‌قلابدوزی ، ملیله دوزی
در سوزندوزی طرح را از طریق نخ كش كردن زمینه ی پارچه مشخص می كنند و با سوزن و نخ مراحل مختلف سوزندوزی را كه شامل دور دوزی – توری دوزی – توری گلدوزی – سكمه دوزی – شبكه دوزی – ستاره دوزی – گل اشرفی دوزی – زیر رفت دوزی – تكه دوزی و خامك دوزی – می باشد می دوزند. در قلاب دوزی ابتدا طرح مورد نظر را با كپی یا صفحات كاغذ گراف كه طرح روی آن به وسیله سنجاق سوراخ شده با پودر زغال یا گچ علامت گذاری كرده و سپس با مداد پررنگ می كنند یا اینكه توسط قالبهای مخصوص قلمكار و طرح را روی پارچه منعكس كرده و سپس با استفاده از قلاب و نخ مخصوص شروع به دوختن می كنند. در ملیله دوزی قطعات ملیله ی اصل یا بدل را بر روی پارچه های ترمه یا مخمل می دوزند و ملیله دوزی از نظر مشخصات كاملاً با قلابدوزی و سوزندوزی فرق می كند به این ترتیب كه مراحل مختلفی را در تولید می گذارند و تشكیل شده است از یك پارچه اصلی مخمل یا ترمه ویك پارچه زیر مخمل یا زیر ترمه از جنس متقال یا كتان كه بطرز خاصی با سریش به آن چسبانده می شود و پس از پیاده كردن طرح، قطعات ملیله روی آن دوخته می شود و سپس با پارچه‌ی دیگری از نوع چیت گلدار یا قلمكار كه با زمینه ی مخمل یا ترمه ی ملیله شده هماهنگی دارد، آستر می شود. پیاده كردن طرح های ملیله دوزی روی منسوجات مخمل یا ترمه بخاطر خواب داشتن سطح پارچه با سوزندوزی و قلاب دوزی فرق می كند و توسط كپی یا قالب قلمكار نمی توان طرح را منعكس نمود.
سكمه دوزی
سكمه دوزی عبارت است از بیرون كشیدن تعدادی تار یا پود یا هر دو ازنقطه یا نقاط معین از پارچه و پر كردن جای آنها با سوزن دوزی بطوریكه نقش از آن پدید آید جای بریدن نخها را با ردیفهای فشرده و ظریف بخیه دوزی شده حفظ می كنند و با گلدوزی اضافی در جائی كه نخهایش بیرون كشیده شده نقش ستاره ای را نمایان می سازند. سكمه دوزی اغلب همراه با قلاب دوزی صورت می گیرد. معمولاً‌ سكمه دوزی بر روی رومیزی و دستمال سفره و مانند آن انجام می شود و شكیبائی بسیار می خواهد . برای سكمه دوزی از پارچه های ساده كه تاروپود آن عمود بر هم بوده و حتی الامكان دارای یك ضخامت باشند استفاده می شود. سكمه دوزی بیشتر در اصفهان رایج استو هر صنعتگر حدود ۱۰ ساعت در روز كار می كند زنان سكمه دوز یك شركت تعاونی نیز دارند كه این شكرت كمك هائی هم به آنها می نماید خرید هائی كه از اجناس سكمه دوزی شده انجام می شود بیشتر توسط سازمان صنایع دستی است . سكمه دوزی در یزد نیز رواج دارد و هموطنان زرتشتی بخاطر حفظ سنن و آداب خود به آن می پردازند. معمولاً زرتشتیان حتماً‌ جزء وسایل دختران خود كه ازدواج می كنند و می خواهند عروس شوند وسایل سوزندوزی كه سكمه دوزی نیز جزئی از آن است قرار می دهند.

ناشر:سازمان صنایع دستی ایران

منبع : مرکز علمی و پژوهشی فرش ایران