شنبه, ۱۵ اردیبهشت, ۱۴۰۳ / 4 May, 2024
مجله ویستا
ناسازههای آموزش و پرورش در ایران
نظام آموزش و پرورش در ایران پس از پیروزی انقلاب اسلامی در بهمن ۱۳۵۷ با تغییراتی جدی مواجه شده است که البته اجتنابناپذیر مینمود و در متن پیام تاریخی امامخمینی(ره) در ۲۲ خرداد ۱۳۵۹ تجلی یافت. آهنگ این تغییرات پرنوسان بوده اما میتوان تغییر مدام را ویژگی بارز این نظام برشمرد. این تغییرات به اشکال مختلفی نظیر تلاش برای ایجاد نظام تربیت و پرورش اسلامی، تغییر نظام متوسطه، طرح ادغام، طرح احیا و بالاخره اخیراً در شکل انقلاب فرهنگی و اسلامیسازی نظام آموزش و پرورش پس از حدود ۳۰ سال از عمر انقلاب اسلامی دیده شده است.
اخیرترین این بحثها به اشارات سرپرست جدید آموزش و پرورش و برنامههای وی برای تغییر نظام آموزشی و محتوای کتابها مربوط میشود. قدر مسلم آن که سیالیت، بخشی از ویژگیهای نهادهای جامعه ایرانی از جمله نظام آموزش و پرورش است که در قالب تغییر افراد یا تغییر رویهها بروز مییابد. در هر دو حالت نتیجه یکی است؛ عدم تثبیت و استقرار نهادی در جامعه. اما این موضوع همه تهدیدها و چالشهای پیش روی نظام آموزش و پرورش نیست. تعلیم و تربیت در ایران دچار برخی ناسازههایی است که به ویژه بنیانهای تربیتی آن را با چالشهایی جدی مواجه ساخته است در ادامه کوشش شده تا به برخی از این ناسازهها اشاره شود.
● امکانات حداقلی، تقاضای حداکثری: خاستگاه ناکارآمدی ایدئولوژیک
آموزش و پرورش در ایران مانند همه نظامهای آموزشی مبتنی بر بنیانی ایدئولوژیک است. اما، ایدئولوژی امری صرفاً ذهنی نیست بلکه از طریق دستگاههای مادی در کردارهای زندگی روزمره و مادی ما جریان دارد. کارایی یا عدم کارایی دستگاههای ایدئولوژیک امری تجربی است که عموماً به اشتباه مفروض گرفته میشود. چهبسا، نظامی ایدئولوژیک به دلیل ناتوانی مادی به ابزار نمایشی -تبلیغاتی صرف تبدیل شود بدون آنکه قدرت نشر و پس از آن درونی و طبیعیسازی منویات خود را داشته باشد. چنین نظامی صرفاً دستگاه تبلیغاتی وسیع اما با قدرت نفوذ و تأثیرگذاری اندک است. نظام آموزش و پرورش در ایران نمونهای از چنین نظامهای ایدئولوژیک است که در آنها امکانات حداقلی قادر به برآوردن تقاضاهای حداکثری نظام نیست. وضع بودجه اختصاصیافته برای امر پرورش یکی از شاخصهایی است که نحوه توجه به امر پرورش و در نتیجه عملکرد ایدئولوژیک دستگاه آموزش و پرورش را نشان میدهد. مساله این است که سهم برنامههای امور تربیتی و پرورشی از کل اعتبارات آموزش و پرورش بسیار ناچیز است. بهطوری که در سال ۷۹ فقط بهطور کلی ۲/۳ درصد از کل بودجه آموزش و پرورش صرف امور تربیتی و پرورشی شده است. سهم برنامه امور تربیتی و پرورشی در عملکرد اعتبارات جاری سازمان آموزش و پرورش در سال ۸۱ نسبت به سال ۸۰ استانها، ۱۳ درصد رشد منفی را نشان میدهد. سهم برنامه امور تربیتی و پرورشی در این سال ۹۹/۰ درصد از کل عملکرد اعتبارات سازمان گزارش شده است (نگاه کنید به عملکرد اعتبارات هزینهای وزارت آموزشورورش در سال ۱۳۸۰ و ۱۳۸۱)
● ناهمخوانی صورتهای متصلب ایدئولوژیک و صورتهای گفتمانی موجود در مدرسه
تاریخ تحولات آموزش و پرورش در ایران حاکی از تلاش بسیار برای تولید پیامهای ایدئولوژیک صریح است. اما امروزه، اولیا و متولیان مدارس صورتهای اولیه ایدئولوژیک که به دنبال ساخت انسان اسلامی بوده است را جدی نمیگیرند. واکنش اولیای مدرسه درقبال صورتهای یادشده لزوماً محصول مقاومت یا موضعگیری آنها نیست بلکه اساساً نوعی تحول گفتاری در سطح مدرسه رخ داده که محصول تحول شرایط اجتماعی - فرهنگی در جامعه ایران است.
بخشی از تحولات گفتار پرورشی در مدرسه محصول دخالت والدین در عملکرد پرورشی مدارس است. زمانی مدرسه دستگاهی صرفاً ایدئولوژیک بود که ابزاری برای دستاندازیهای دولت محسوب میشد. واقع امر این است که امروزه مدارس تا حد زیادی در خدمت خانوادهها هستند. گذشته از آنجا که والدین از مدرسه انتظار دارند تا موفقیت تحصیلی فرزندان آنها را تضمین نماید، همواره نگران آن هستند که در مدرسه نسبت به انحرافات اخلاقی فرزندانشان توجه شود. صورتهای متصلب ایدئولوژیک ناظر بر پرورش نیروهای حزباللهی زمان اوایل انقلاب و زمان جنگ است در حالی که انتظار والدین از مدارس حداقلی است. آنها فقط نمیخواهند فرزندانشان در زمانی که در اختیار مدرسه قرار دارند با کسانی حشر و نشر کنند که احتمالاً زمینههای فساد و انحرافات در آنها پررنگتر است. ارتباط پسر و دختر در مدارس پسرانه و دخترانه، مواد دخانی و احتمالاً مخدر و تبادل CD و فیلمهای مبتذل مخاطراتی است که سبب شده تا نقطه تمرکز مسوولان پرورشی از صورتهای ایدئولوژیک پرورشی به سمت عناصر پرورشی واقعیتر نسبت به شرایط زندگی دانشآموزان معطوف شود. در چنین فضایی است که حتی گفتمان نظم خود را در قالب گفتمان پرورشی بازمییابد. بخش وسیعی از تلاشهای مسوولان مدرسه صرف آن میشود که دانشآموزان بهموقع در مدرسه حاضر باشند و از مدرسه فرار نکنند.
وجه بارز تحول یادشده در مدرسه را میتوان در تغییر نمادهای مرکزی گفتار پرورشی مدرسه دید. نمازخانه و اجرای نماز جماعت و برنامههای مذهبی و به بیان کلیتر مراقبت از ارزشهای اسلامی در مدرسه جای خود را به مراقبت از پوشش و موی دانشآموزان داده است. به این ترتیب، میتوان گفت که مدرسه گرفتار نوعی ناهمخوانی کارکردی است. هریک از دو نهاد خانواده و حکومت به دنبال آن است که مدرسه را به نفع خود مصادره کند. در این میان سهم حکومت روز به روز کمتر میشود. در واقع مشارکت مالی رو به تزاید والدین در امور مدرسه که اتفاقاً برخلاف قانون اساسی نظام است مدارس را بیش از پیش از سلطه حکومت خارج میسازد.
● تحویل گفتمان پرورشی به گفتمان نظم
ناهمخوانی کارکردی گفتار پرورشی در مدرسه به ناسازهای دیگر در گفتار پرورشی دامن میزند. دور شدن از صورتهای ایدئولوژیک و افتادن در دامن امورات روزمره در مدارس سبب شده تا جنبههای ادراکی و انگیزاننده یا ترغیبکننده گفتمان پرورشی تحلیل رفته و در عوض بر جنبههای رفتاری تأکید مفرط صورت گیرد. این تأکید یکسویه بر جنبههای رفتاری سبب میشود که گفتار معنویت و پرورشی به گفتار نظم تحویل و ترجمه شود. در مدارس دولتی میتوان از <مناسک موفقیت نمایی> سخن گفت که حاصل این صورتگرایی در مدرسه است. در حالی که اساساً گفتار پرورشی میبایست ناظر بر تغییر اعتقادات درونی به نفع آموزههای اسلامی باشد. مشکل دیگر این ترجمه و تحویل آن است که ظاهرگرایی و تأکید مسوولان بر حفظ ظواهر دقیقاً بر موضعی فشار میآورد که نقطه حساس نوجوانان در مدرسه است. به همین دلیل مقاومت در برابر خواستههای مدرسه شدت میگیرد. نتیجه این مقاومتها آن است که مدرسه با ظاهرگرایی خود هیچیک از خواستهای ایدئولوژیک حکومت و خواست والدین را تأمین نمیسازد.
همه این شواهد حاکی از آن است که پیامهای تولیدشده ایدئولوژیک در نهاد آموزش و پرورش با ناسازههایی در درون خود مواجه هستند که مصرف تضمینشده آن را با چالشهای جدی مواجه میسازد. اما ناسازههای گفتمانها بهویژه گفتمان پرورشی در مدرسه فقط یکی از دلایل ناکارآمدی نهاد مدرسه در بازتولید ارزشها و خواستههای حکومت از طریق مدرسه است. عامل دیگر در ناکارآمدی یادشده، مقاومت دانشآموزان است. اساساً، تطابق تضمینشدهای میان ذهنیت دانشآموزان و پیامهای پرورشی وجود ندارد. میزان و نحوه تعارض میان دو سطح یادشده امری از پیش معین نیست. متغیرهای بسیاری در سطح دانشآموزی بر ویژگیهای این تعارض تاثیر میگذارند. یکی از مهمترین این متغیرها دسترسی دانشآموزان به گفتمانهای مختلف است که از آن به دسترسی گفتمانی یاد میکنیم. نقش گفتمان در رمزگشاییهای دانشآموزان و تاثیر متغیرهای اجتماعی نظیر خانواده، طبقه و منزلت اجتماعی در دسترسی دانشآموزان به گفتمانهای مختلف، دو فرض بنیادی مفهوم یادشدهاند. روشن است که توزیع نابرابر تواناییهای فرهنگی یا شیوههایی که دستگاههای فرهنگی، دسترسی مردم به دانش و شیوه اندیشیدن یا گفتمانها را تنظیم میکنند به افراد اجازه میدهند که انواع خاصی از انتخاب و گزینشها را اختیار کنند.
مقاومت در برابر گفتمان مدرسه محصول فرآیندی است که در آن دانشآموزان در جریان زندگی روزمره خود در مدرسه با تاکید بر گفتمانهای دیگری غیر از گفتمان مدرسه،با متون و کردارهای مسلط برخورد میکنند. دسترسی به گفتمانهای متعارض، امکان رمزگشاییهای متفاوتی را برای دانشآموزان فراهم میسازد. نتیجه آنکه، دانشآموزان از پذیرش مواضع سوژهای مورد نظر نهاد آموزش و پرورش و گفتمان مدرسه امتناع میورزند. این وضع، در ادامه کارکرد مدارس به عنوان دستگاه هژمونیک دولت اختلال ایجاد میکند که ما از آن به <بحران بازتولید هژمونی حکومت> یاد میکنیم.
در یک ارزیابی کلی میتوان گفت که نظام آموزش و پرورش در ایران دچار نوعی نوسان است که کارآمدی آن را به شدت تهدید میکند. مطالعه تاریخ نهچندان طولانی این نظام نشان میدهد که عمده این تغییرات با انگیزههای ایدئولوژیک آغاز میشود اما به تغییرات در حوزه آموزش ختم میگردد. عمدهترین عامل برای این نوسان پرمخاطره، تناقض اصلی در نظام آموزش و پرورش ایران است که حول کشمکش میان دو تراز پرورش (ایدئولوژیک) و آموزش وجود دارد. مساله این است که پیوند موثری از این دو تراز پدید نیامده و لذا، سیالیت و خواست تغییر مدام، چهره نامتغیر نظام آموزش و پرورش شده است. چهبسا، ایده تلفیق بنیانی مستحکمتر برای آشتی میان دو تراز یادشده باشد.
محمد رضایی
منبع : روزنامه اعتماد ملی
نمایندگی زیمنس ایران فروش PLC S71200/300/400/1500 | درایو …
دریافت خدمات پرستاری در منزل
pameranian.com
پیچ و مهره پارس سهند
تعمیر جک پارکینگ
خرید بلیط هواپیما
انگلیس انتخابات دولت حجاب مجلس شورای اسلامی دولت سیزدهم چین روز معلم رهبر انقلاب نیکا شاکرمی
سیل ایران هواشناسی آتش سوزی سازمان هواشناسی شهرداری تهران هلال احمر پلیس قوه قضاییه معلم آموزش و پرورش فضای مجازی
ترکیه خودرو تورم قیمت خودرو سهام عدالت قیمت طلا قیمت دلار بازار خودرو دلار ایران خودرو حقوق بازنشستگان بانک مرکزی
ساواک تلویزیون موسیقی سریال شهاب حسینی تبلیغات مسعود اسکویی سینمای ایران دفاع مقدس
رژیم صهیونیستی غزه اسرائیل فلسطین جنگ غزه آمریکا روسیه حماس اوکراین نوار غزه ایالات متحده آمریکا یمن
فوتبال پرسپولیس استقلال سپاهان لیگ برتر آتیلا حجازی علی خطیر باشگاه استقلال بازی لیگ برتر ایران تراکتور لیگ قهرمانان اروپا
اپل هوش مصنوعی آیفون صاعقه موبایل گوگل ناسا عکاسی تلفن همراه مدیران خودرو
کبد چرب چای دیابت فشار خون طول عمر