بهداشت درحج

به لحاظ اهمیت آگاهی ازمسائل بهداشتی و پزشكی و رعایت آن در ایّام حج، «میقات» میكوشد در حدّ امكان مسائلی را كه اطلاع از آن برای راهیان دیاردوست ضرورت دارد بخامه متخصصّان امور پزشكی عرضه كند.
● مـقـدمـه
كلیه‌ها كه به صورت دو عضو لوبیایی شكل در پشت پرده صفاق قرار گرفتهاند، از اعضاء حساسی هستند كه آب اضافی بدن و سموم تشكیل شده در سلولهای مختلف را در لولههای تشكیل دهنده ادرار از طریق خواص فیزیكی و شیمیایی به صورت ادرار دفع می‌كند. كلیهها فشار خون بین ۸۰ تا ۱۸۰ میلیمتر جیوه را بدون آسیب تحمل میكنند ولی كاهش یا افزایش شدید فشار خون باعث صدمه به كلیه میشود. از طرف دیگر بالا رفتن غلظت مواد دفعی از كلیهها سبب رسوب آنها و تشكیل سنگ میگردد. عفونتها كلیوی نیز باید بطور صحیح درمان شوند تا اختلالی در كار كلیهها ایجاد نشود، در این مقاله به اختصار نحوه كار كلیه و مواردی كه باعث آسیب به كلیه میشوند توضیح داده خواهد شد.
● بیان مسأله:
كلیه‌ها دو عضوی هستند كه در بالغین مجموعاً ۲۴۰۱ وزن بدن را تشكیل میدهند.۱ و در قسمت پشت پرده صفاق وزیر حجاب حاجز (دیافراگم) قرار گرفتهاند. كلیهها علیرغم وزن كمی كه دارند در هر دقیقه ۲۰%۲ مقدار برون ده قلب وارد آنها میشود و از این حجم خون بالا كه وارد آن میشود در هر دقیقه یك میلیلیتر ادرار ساخته و از طریق لولههای حالب وارد مثانه میشود. تشكیل ادرار در لولههای سازنده ادرار، به علت خاصیت فیزیكی (اسمزی) یا خاصیت شیمیایی (تبادلات یونی) است كه آب و املاح اضافی و سموم بدن بوسیله آن دفع میشود و باعث تعادل آب و املاح بدن میگردد. كلیهها به راحتی فشار خون بین ۸۰ تا ۱۸۰ میلیمتر جیوه را تحمل مینمایند كه در نتیجه آسیبی به بافتهای آن وارد نمیشود.۳ ولی به هر دلیل كه فشار خون از حد مجاز پایینتر و یا بالاتر برود سبب صدمات بافت كلیه شده و كار آنرا مختل میكند. خونریزیهای شدید با تبهای بسیار بالا و تعریق شدید و محدودیتهای طولانی مایعات از مواردی هستند كه سبب كاهش بیش از حد فشار خون و حالت شوك میشوند. از طرف دیگر چون املاح هم از كلیهها دفع میشوند، در صورتیكه به علت مصرف زیاد املاح و یا كم شدن حجم ادرار غلظت این مواد در ادرار بالا برود سبب رسوب آنها و تدریجاً تشكیل سنگ میگردد. كم شدن حجم ادرار همچنین باعث توقف بیش از معمول ادرار شده و این توقف طولانی باعث میشود كه رشد میكروبها نیز سهولت یافته و تأثیر آنها بر بافتهای مختلف دستگاه ادراری بیشتر باشد.
با این خلاصهای كه از كار كلیه بیان شد به اهمیت حیاتی این اعضاء حساس پی میبریم و لذا به عنوان شكر نعمتی كه خداوند به ما عطا فرموده باید شرایطی فراهم نمائیم كه این اعضا حساس آزرده نشوند.
كشور ما از نظر جغرافیایی در منطقه معتدل شمالی قرار گرفته و به لحاظ موقعیت آب و هوایی مردم با خوردن مایعات و آب به علت عدم تشنگی كمتر عادت دارند. ولی در كشور حجاز به علت آب و هوای گرم نیاز به مصرف آب بیشتر محسوس است. زائرین ایرانی كه توفیق تشرف به مكه معظمه و مدینه منوره را پیدا مینمایند باید به این نكته توجه داشته باشند كه در مدت سفر آنان در كشور حجاز به علت گرمای شدید تعریق بیش از حد معمول است و لذا مقادیر زیادی از آب بدن از این طریق دفع میشود. از سوی دیگر چون زائرین عزیز به مصرف آب بیشتر عادت ندارند لذا حجم مایعات بدن شدیداً كاهش مییابد. نبودن آبخوریهای عمومی در مسیرهای حركت زائرین در مكه مكرمه و مدینه منوره خود مزید بر علت است. از طرف دیگر گرمای محیط سبب اتساع عروق محیطی شده و خون بیشتری در آنها جمع شده كه باعث كاهش خون عروق مركزی میشود. مجموع فاكتورها سبب میشود كه خونگیری كلیه كمتر شده و كلیه تحت فشار قرار گیرد و حجم ادراری كه ساخته میشود كم و غلیظ باشد و به علت غلظت و كم بودن حجم ادرار استعداد رسوب تدریجی مواد و تشكیل سنگ كلیه بالا میرود. در كلیههایی كه كار آنها در حد نرمال نباشد، این كاهش مایعات و كم خونی كلیه، سبب تسریع در از كار افتادن كامل كلیه میشود. همانطوری كه بیان شد توقف طولانی ادرار در مسیر عبور، سبب میشود كه فرصت بیشتری به میكروبها برای رشد آنها داده شود و لذا ریسك عفونت ادراری و كلیوی افزایش مییابد كه خود عفونت میتواند به عنوان زمینهای برای تشكیل رسوب ادراری و سنگ باشد كه معمولاً موارد دیگری هم روی آن رسوب میكنند و مجموعه عفونت كلیوی و سنگ باعث از بین رفتن بافت فعال كلیه شده و آن را تخریب مینماید.
در مجموع برای جلوگیری از تشكیل سنگ بایستی حجم ادرار ۲۴ ساعته را به ۳۶۰۰ میلیلیتر یعنی بین ۳ تا ۴ لیتر در شبانه روز رساند۴ كه خود این حجم بالای ادرار، سبب میشود كه عفونتها هم نتوانند فرصت رشد پیدا كنند.
مجموعه آنچه بطور خلاصه بیان شد نشان دهنده اهمیت مصرف آب در همه حالات بخصوص در مدت اقامت در كشور حجاز است. از بدو ورود به فرودگاه جده و وجود هوای شرجی، تعریق شدید شروع میشود و لزوم مصرف آب بیشتر را ایجاب میكند.
در زیارت حرم مطهر پیغمبر در مدینه منوره به علت ازدحام جمعیت علیرغم وجود وسائل خنك كننده بازهم گرما بیش از معمول است و نیاز به مصرف آب را محسوس مینماید. در هنگام طواف بیتالله الحرام ازدحام شدیدتر است و تعریق بسیار شدیدی وجود دارد. وقوف در عرفات و منی و در زیر چادرها، طی مسافت طولانی برای رمی جمرات و تجمع جمعیت در این محلها، بازهم به گرمای بیشتر هوا و تعریق زیادتر كمك میكند و لذا توصیه میشود كه برای پیشگیری از صدمات كلیوی در ایام این مسافرت روحانی با همراه داشتن یك قمقمه آب و نوشیدن آب بیشتر، از بیآبی (خشكی) كلیه ممانعت نماییم و در صورت وجود علائم عفونت ادراری مثل سوزش ادرار یا تغییر رنگ آن، به پزشك مراجعه نماییم. لازم به ذكر است كه در صورت عدم مصرف آب بالا رفتن غلظت ادرار خود باعث سوزش و تغییر رنگ ادرار میشود و لذا با مصرف آب زیادتر ابتدا قبل از مراجعه به پزشك بایستی این علت را برطرف نموده و سپس در صورت پایدار بودن علائم جهت درمان به مراكز بهداشتی درمانی مستقر در مدینه منوره و مكه معظمه مراجعه نمود.

محمد رضا رزاقی
p ۶۸۹۱ ygoloru ;llebpmaC ,tcarT yranirU reppU fo ymotanA ,D.M nosslO .A LRAC . ۱
p ,۲۹۹۱ ygolorU sllebpmac ygoloisyhP laneR lamroN .late ,D.M treblig .R ecurB . ۲
p ,۲۹۹۱ ygolorU ;llebpmaC FBR ® fo noitalugerotuA ,۷۴۹۱ seaM dna retsoF . ۳
۲ .p ,۲۹۹۱ ygoloru ;llebpmac & ۲.۱۱ .p ,۶۸۹۱ ygolorU ;llebpmac ,sisaihtiL YraNIRU ,D.M hcarD .W egroeG . ۴

منبع : سایر منابع