گذر از مسیر برزخ عمر

نكته ها
۱- بالاترین رقم سنی معتادان در ایران را افراد ۲۷ _ ۲۱ساله تشكیل می دهند.
۲- افرادی كه به انواع مواد مخدر اعتیاد پیدا كرده اند، اغلب اولین تجربه شان را به صورت تفریحی و در دوران نوجوانی كسب كرده بودند.
۳- تشخیص رفتارهای آشكار دوره نوجوانی از رفتارهای ناشی از مصرف مواد مخدر دشوار است.
۴- نوجوانانی كه از بودن در خانواده شان احساس رضایت داشته اند و روابط صمیمی بین اعضای خانواده وجود داشته است، كمتر به دنبال سیگار، الكل و انواع مخدرها بوده اند.

یكی از مشكلات عمده ای كه نسل جوان جامعه با آن رو به روست، خطر اعتیاد و گرایش به مصرف مواد مخدر است. از آن جا كه مصرف این گونه مواد (انواع سیگارها، قرص ها، مخدرها و... ) در بین جوانان و نوجوانان رو به افزایش است، وظیفه والدین، مربیان و سایر نهادهای اجتماعی برای آگاه ساختن قشر جوان از عواقب مصرف مواد مخدر به مراتب سنگین تر از قبل می شود. آمار نشان می دهد بالاترین رقم سنی معتادان در ایران را افراد ۲۷ _ ۲۱ساله تشكیل می دهند. با توجه به این موضوع، والدین و مربیان باید سعی كنند با استفاده از روش ها و آموزش های لازم، بچه ها را از همان دوران كودكی و پیش نوجوانی با آثار زیان بار مصرف این گونه مواد و اثرات و پیامدهای ناشی از آن بر جسم و روان شان مطلع سازند.
اغلب جوانان با گذر از دوران بلوغ و نوجوانی دچار تغییرات جسمی _ روانی گوناگونی می شوند كه تاثیرات زیادی بر رفتارها و عكس العمل های هیجانی آنها نسبت به اطرافیان می گذارد. احساس نارضایتی، عصبانیت، بی حوصلگی، مخالفت، مبارزه جویی، عدم همكاری، بی اعتنایی و عیب جویی از جمله بدخلقی هایی است كه زندگی نوجوانان را دشوارتر از پیش می كند. در مواردی این ویژگی های رفتاری _ اخلاقی ِ نوجوانان به گونه ای است كه آنان را شدیداً مستعد آلوده شدن به انواع كجروی ها و آسیب های اجتماعی می كند. این نوجوانان ارزش ها و معیارهای اخلاقی والدین شان را كمتر می پذیرند و بیشتر درصدد یافتن استقلال و اثبات خویشتن اند.
• عوامل موثر در اعتیاد جوانان
تحقیقات نشان می دهند، افرادی كه به انواع مواد مخدر اعتیاد پیدا كرده اند، اغلب اولین تجربه شان را به صورت تفریحی و در دوران نوجوانی كسب كرده بودند و به تدریج اعتیاد آنان، از حالت تفریح خارج شده و با تكرار و زیاد شدن میزان مصرف، معتاد شده اند. از آن جایی كه مصرف مواد مخدر همیشه رو به افزایش است، نوجوان نیز ابتدا با مقداری كم شروع می كند و چون با گذشت زمان، مقدار كم اولیه نیاز جسمی او را تامین نمی كند، مجبور می شود یا مقدار مصرف را افزایش دهد و یا فاصله زمانی مصرف را كوتاه تر كند كه در نهایت منجر به وابستگی شدید او به مواد و اعتیاد او می شود. در نظر داشته باشید، رهایی از تجربیات منفی مكرر بسیار دشوار و طاقت فرسا است. گروهی دیگر از جوانان و نوجوانانی كه شروع به مصرف مواد مخدر می كنند، اظهار می دارند كه برای فرار از مشكلات و مسائل زندگی روزمره و داشتن احساسی بهتر از احساس فعلی شان دست به این كار زده اند. به طور كلی، عوامل متعددی موجب اعتیاد جوانان می شوند كه مهمترین آنها عبارتند از:
۱ _ زمینه های خانوادگی: الگوهای نامناسب رفتاری اطرافیان منجر به تقلید كوركورانه نوجوانان از آنان می شود. سیگار كشیدن، نوشیدن الكل، اعتیاد به مواد مخدر و سایر كجروی های اخلاقی در خانواده موجب بدآموزی و زمینه سازی برای شروع انحرافات و آسیب های اجتماعی در بچه ها (اعم از كودك و نوجوان) می شود. در چنین خانواده هایی نوجوانان به جای این كه به فكر انجام فعالیت های مثبت و سازنده باشند، مدام درصدد یافتن راه هایی برای مقابله با آثار این بحران ها هستند و در بدترین شرایط نیز خود درگیر آن می شوند.
۲ _ فقر مادی خانواده: به رغم این كه بین فقر مادی و اعتیاد به مواد مخدر هیچ ارتباطی وجود ندارد، ولی عامل مهمی در معتاد شدن جوانان جامعه است، زیرا به دلیل فقر و نداری امكان دسترسی به بسیاری از امكانات آموزشی را از دست می دهند و هیچ تخصص و حرفه ای پیشه نمی كنند و در نتیجه در بازار كار سهم عمده ای ندارند. همین امر موجب كشیده شدن گروهی از جوانان به سمت و سوی فروش مواد مخدر و امكان استفاده از آن قرار می گیرند.
۳ _ عدم آگاهی و كم سوادی: افرادی كه از سواد و تحصیلات كمتری برخوردارند، آسیب پذیرتر از افرادی هستند كه نسبت به مضرات و تاثیرات سوء مواد مخدر آگاهی دارند. هر چند نمی توان میزان تحصیلات افراد را عاملی برای مصرف این گونه مواد دانست، اما تحقیقات بسیاری نشان می دهند كه هر چه سواد و میزان تحصیلات قشر جوان بالاتر باشد، كمتر به اعتیاد و استفاده از مواد روی می آورند. بر اساس آمار ۶۶ درصد افراد معتاد، سوادی در سطح ابتدایی و كمی نیز در سطح متوسطه داشته اند.
۴ _ اختلافات خانوادگی: آمارها نشان می دهند، نوجوانانی كه والدین شان دچار مشكلات و مسائل اخلاقی _ رفتاری هستند، بیشتر در معرض خطر اعتیاد و مصرف مواد مخدر هستند. مشكلات رفتاری خانوادگی منجر به عدم امنیت و فشار روانی بر جوانان و نوجوانان می شود و آنان را از محیط امن خانواده دور می سازد. همین امر موجب ارتباط بیشتر او با دوستان و گاه افراد مسئله داری می شود كه زمینه ساز بسیاری از مسائل اجتماعی بعدی می شوند.
۵ _ خصوصیات و ویژگی های جوانان و نوجوانان: در خیلی از موارد مشاهده می شود، نوجوانان و جوانانی كه مضطرب، پریشان، افسرده و منزوی هستند، مرتب دچار شكست های گوناگون تحصیلی _ اجتماعی می شوند و عزت نفس، خویشتن داری و اعتماد به نفس شان را از دست می دهند و به سیگار، الكل، مواد مخدر و... به عنوان مفری برای رهایی از این مشكلات روی می آورند.
۶ _ فشار دوستان و هم سالان: گروهی از نوجوانان به دلیل سازگاری با دوستان و همسالان شان و یك رنگ شدن با آنها چنان موجودیت فردی _ خانوادگی خود را فراموش می كنند كه در برابر هر تقاضایی سر تسلیم فرود می آورند. هر چه روابط بین والدین و فرزندان نوجوان شان كاهش یابد، ارزش همسالان و روابط گروهی برای آنان بیشتر می شود.
• نقش خانواده در آگاه سازی جوانان و نوجوانان
برای پیشگیری از عادات و رفتارهای منفی و غیرسالم جوانان و نوجوانان، هیچ گاه نباید صبر كرد تا آنان با چنین مشكلاتی درگیر شوند و آن گاه درصدد یافتن راه حل و شیوه مقابله با آن برآیند. از طرف دیگر، با نادیده گرفتن و یا انكار واقعیات موجود، نه تنها نمی توان مشكلی را حل كرد، بلكه فرصت یافتن راه حل هم از دست می رود. بهای پیشگیری موثر از اعتیاد جوانان، همانا هوشیاری همیشگی والدین و اعضای موثر خانواده است.
جوانی نمایانگر رشد، بلوغ و تشكیل عادات پایدار فردی است. جوانی دوره ای است كه با گذر از انواع هیجان ها، آشوب ها و آشفتگی های روحی _ روانی گوناگون به سوی رشد اجتماعی سالم در حال تحول است. نتایج تحقیقات بی شماری نشان می دهند، نوجوانان و جوانانی كه ارتباط صمیمانه و نزدیكی با اعضای خانواده شان دارند و از بودن در جمع آنها احساس رضایت و شادی می كنند، كمتر به دنبال رفتارهای ناسالم می روند. از جمله راهكارهای موثری كه والدین می توانند به منظور پیشگیری از اعتیاد جوانان و نوجوانان به مصرف مواد مخدر به كار بندند، عبارتند از:
۱ _ معیارهای «خوب بودن» و «بد بودن» را به فرزندان شان یاد بدهند. ارزش های پسندیده اخلاقی، رفتارهای مناسب اجتماعی، انتظارات جامعه از یك نوجوان مسئول، اهمیت رشد و بالندگی نوجوان برای پیشرفت اجتماعی كه در آن زندگی می كند و... را به آنها بیاموزند.۲ _ در برابر اجرای مقررات و قوانین حاكم بر خانه، مدرسه و اجتماع جدی، مسئول و هوشیار باشند. رعایت آئین نامه های انضباطی و ضوابط و قوانین مدونی كه در مدارس اجرا می شوند، می تواند مانعی بر بسیاری از كج روی های اجتماعی شوند. اهمیت به نظم و انضباط، داشتن رفتارهای موجه، شیوه تفكر سالم و... از نكات ارزشمندی است كه می توان به نوجوانان و جوانان یاد داد. آنها باید بدانند كه هر گونه دسترسی به مواد مخدر چه جرایمی به دنبال دارد و چه مجازات هایی را باید متحمل شوند.
۳ _ سعی كنید الگوی رفتاری خوبی برای فرزندان نوجوان خود باشید. او همواره نظاره گر اعمال و رفتارهای شماست. والدینی كه خود، سیگار می كشند و یا در مصرف داروهای مسكن و خواب آور افراط می كنند و یا نگرش و دیدگاه شفاف و مشخصی در برابر مصرف مواد مخدر به فرزندان شان ارائه نمی كنند، راه را برای انحراف و تصمیم گیری های نامناسب جوانان هموار می سازند. به اختلاف بین حرف و عمل خود آگاه باشید. نوجوانان به این تناقضات بسیار حساس هستند و به راحتی ارزش ها و عقایدشان را زیر پا خواهند گذاشت.
۴ _ عزت نفس، خویشتن داری و اعتماد به نفس فرزندتان را تقویت كنید. فرصت ها و موقعیت هایی برای فرزند نوجوان تان پیش آورید تا او بتواند پیروزمندانه به اهدافش برسد. او را به دلیل توانایی ها و استعدادهایش تشویق و حمایت كنید. این كار به او كمك می كند تا احساس خوبی نسبت به خودش پیدا كند. برداشت های جوان نسبت به توانایی ها و استعدادهایش مهمترین تاثیر را بر عزت نفس او می گذارند. هنگامی كه والدین درمی یابند تجربه های دشوار زندگی، اعتماد به نفس و خویشتن داری نوجوان شان را تحت تاثیر قرار داده است، باید به او كمك كنند تا با انتخاب راه و مسیر درست زندگی، خود را از انحطاط، تسلیم و بی ارزشی نجات دهد.
۵ _ ارتباط موثر و صمیمانه ای با نوجوان (و یا جوان) برقرار كنید. گوش دادن به صحبت های او، حمایت از رفتارهای مثبت، پسندیده و سالم، توجه كردن به احساسات و عواطف او و پذیرش بی قید و شرط جوانان و نوجوانان به آنها كمك می كند تا با ایجاد رابطه ای نزدیك و صمیمانه با والدین خود درصدد مقابله با بحران های زندگی برآیند. دیدگاه ها و اعتقادتان را با صبوری و انعطاف پذیری به جوانان بیاموزید. اجازه دهید تا با بحث و گفت وگو احساس مسئولیت، ارزشمندی و خودكارآمدی در آنها رشد یابد. در دوران نوجوانی، فرزندان ما دست به شناخت، ماجراجویی، كنجكاوی و خطر كردن می زنند، در این جا وظیفه والدین و مربیان است كه سعی كنند با گزینش روش های معقول و سنجیده راه رسیدن به استقلال فردی و رشد اجتماعی را برای آنها روشن سازند.
۶ - فرصت هایی برای او ایجاد كنید تا مسئولانه درباره كارهای روزانه خودش تصمیم گیری كند. به او یاد بدهید كه چگونه با افراد دیگر اجتماع ارتباط برقرار كند. برای مثال، زمانی كه تنها در جمعی حضور دارد، چه باید بگوید، چه كار باید بكند و... در نظر داشته باشید اگر او فرد شلخته و بی بندوباری نباشد، در مقابل تعارف دوستانش برای سیگار كشیدن و... مطیع نخواهد شد. هر اندازه كه تاثیر دوستان و هم سالان جوان بر او زیاد شود، نقش والدین و راهنمایانش برای هدایت او كم رنگ تر خواهد شد. هر اندازه والدین، جوان را به حال خود واگذارند، او را در برابر محیط و اجتماع آسیب پذیرتر ساخته اند و بعدها برای این تسلیم باید بهای سنگین تری بپردازند. والدین باید با درك تاثیر هم سالان بر فرزندشان آنان را برای مقابله با فشارها و تحریكات موجود آماده كنند. توان «نه گفتن» و داشتن رفتاری مستقلانه و صحیح را در آنان باید تشویق و تمجید كرد. باید به جوان یاد داد كه «نه گفتن» او دلیل بر احترام او به خودش است. از آنها بخواهید كه به هنگام احساس خطر، قدرت ترك محل را داشته باشند.
۷ _ نسبت به احساس افسردگی، بی حوصلگی و انزواطلبی فرزند نوجوان تان حساس و هوشیار باشید. نوجوانی كه دچار افكار پریشان و مایوس كننده می شود، قابل تامل و بررسی است، زیرا كه او اساساً پیامدهای رفتاری خودش را نمی داند. افسردگی برای این گروه از نوجوانان ممكن است زمینه ساز بسیاری از آسیب های اجتماعی مثل روی آوردن به سیگار، مواد مخدر، اعتیاد، فحشا، بزهكاری و... شود. والدین باید رفتارها و عادات فرزندان نوجوان شان را كه احتمال می دهند به دلایلی منجر به افسردگی در آنان شود، مد نظر داشته باشند.
۸ _ واقعیت های اجتماع را به فرزند نوجوان (و یا جوان تان) گوشزد كنید. گروهی از والدین تصور می كنند با مطرح نكردن مشكلات گوناگون جامعه و سرپوش گذاشتن بر حقایق تلخ زندگی، روش مناسبی برای حمایت از فرزندشان انتخاب می كنند. در حالی كه آنان نیاز دارند تا اطلاعات صحیحی درباره مسائل جامعه ای كه در آن زندگی می كنند، بدانند و در این زمینه و بهترین راهكار آن است كه پدر و مادر سعی كنند با یافتن منابع و مدارك علمی و موثق، اطلاعات و دانسته های خانواده شان را ارتقا دهند و راهنمای معتمدی برای فرزندان شان باشند. هدایت سالم والدین و مربیان دلسوز بسیار ارزشمندتر از دوستی های بحران زا و دشوار است.
• • •
به طور خلاصه آن چه والدین می توانند درباره مواد مخدر به نوجوان شان بیاموزند، می تواند در زمینه پزشكی (آسیب های بدنی ناشی از مصرف مواد مثل ابتلای به ایدز، هپاتیت و انواع بیمارهای قابل انتقال از طریق تزریق)، و یا روانشناختی (آسیب های رفتاری ناشی از مصرف مواد مثل بزهكاری، فحشا، جنایت و...) و یا حتی عواقب قانونی دستگیر شدن همراه با مواد مخدر و مسائل قضایی متعاقب آن باشد. آنها باید از همان ابتدا «مواد» را نپذیرند. آنها باید چنان تعلیم ببینند كه اساساً هیچ گرایشی به مواد مخدر پیدا نكنند و با قاطعیت تمام، دست رد به سینه دوستان و افراد ناباب جامعه بزنند. جوانان و نوجوانان می توانند با استفاده از یادگیری مهارت های زندگی و شیوه های حل مشكلات، راه های مقاومت و استقامت در برابر مصرف مواد را بیاموزند. منظور از مهارت های زندگی، مهارت هایی است كه:
•نوجوان را برای ورود به اجتماع و زندگی جمعی آماده می سازند.
•كودك و نوجوان در كنار آموزش علوم و فنون مختلف می آموزد تا بتواند شناخت درستی نسبت به خود، سایر افراد و محیط برقرار سازد و به حل مشكلات خود و اجتماعش كمك كند.
•موجب پرورش استعدادها و توانایی های نوجوان می شوند تا او بتواند با چالش ها و مشكلات زندگی روزمره مقابله كند.
بالاخره آن كه مهارت های زندگی عبارتند از مهارت حل مسئله، مهارت تصمیم گیری مناسب، مهارت برقراری روابط اجتماعی با دیگران، اعتماد به نفس برای ورود به اجتماع، شناخت خطرات گوناگون، مهارت تفكر انتقادی، نوعدوستی و همدلی، شناخت هویت ملی خود، احترام به حقوق افراد، توانایی «نه» گفتن به خواسته های غلط دیگران، شناخت خود و استعدادهای خود، انتخاب هدف های واقع بینانه برای زندگی، داشتن تفكر خلاق، روحیه استقلال طلبی و مسئولیت پذیری، روش حل اختلاف، داشتن نگرشی مثبت به زندگی و....
نگرش ها و عاداتی كه بچه ها در دوران كودكی از پدر و مادر خود می آموزند، پایه و بنیانی برای بسیاری از تصمیم گیری های آینده آنان خواهد بود. اغلب نوجوانان ۱۳ _ ۱۲ ساله شاید هنوز آمادگی پذیرش خطرات و مضرات ناشی از اعتیاد را نداشته باشند، اما به راحتی می توانند درس های ساده ای درباره نحوه تصمیم گیری صحیح، اطاعت از قوانین و مقررات خانه و مدرسه (اجتماع)، نحوه حل مسائل و مشكلات روزانه، مسئولیت پذیری و تقویت خودپنداره شان یاد بگیرند. به عنوان پدر و مادری آگاه به مسائل و مشكلات نوجوانان، همواره محبت كردن به آنان را باید به خاطر داشت، آنها باید دریابند كه می توانند به پدر و مادر خود اعتماد كنند و نگرانی ها و تشویش های شان را در زندگی _ هر چه كه باشد _ با آنها در میان گذارند. نتایجی كه طی پژوهش های گوناگونی به دست آمده است نشان می دهد، نوجوانانی كه از بودن در خانواده شان احساس رضایت و خشنودی داشته اند و روابط صمیمی و گرمی بین اعضای خانواده وجود داشته است، كمتر به دنبال سیگار، الكل و انواع مخدرها بوده اند. این یافته ها نشان می دهند كه قشر وسیعی از خانواده ها می توانند با برقراری روابط سالم بین اعضای خود و آموزش های صحیح و زودهنگام فرزندان خود، آنان را از ابتلا به بسیاری از معضلات و گرفتاری های گوناگون اجتماعی نجات دهند. هیچ گاه نقش خودتان را بر افكار، اندیشه ها و آینده قشر جوان جامعه دست كم نگیرید.
• برای اطلاع بیشتر می توانید به دو كتاب مشكلات نوجوانی و جوانی، تالیف ابوالقاسم اكبری و آسیب شناسی كج روی های اجتماعی، تالیف: دكتر محمد حسین فرجاد مراجعه كنید.

منبع : روزنامه شرق