آنه ماری شیمل و کتاب محمد رسول خدا (ص)

آنه ماری شیمل، در هفتم آوریل ۱۹۲۲م در شهر ارفورت آلمان چشم به جهان گشود. وی پس از گذراندن دوره دبیرستان در رشته زبان و ادبیات عربی و علوم اسلامی در دانشگاه برلین به تحصیل ادامه داد. پس از آن در وزارت امور خارجه در مقام مترجمی کار کرد. از سال ۱۹۴۶ در دانشگاه ماربورگ به تدریس در رشته های فوق پرداخت و در همین دانشگاه دکتری تاریخ ادیان را نیز گذراند. در سال ۱۹۵۴ در دانشگاه آنکارا به تدریس تاریخ ادیان مشغول شد. در همین جا بود که با ادبیات کلاسیک ترک و زمینه های اسلامی آن آشنا شد. از سال ۱۹۶۱ به مدت ۶ سال در علوم اسلامی به تدریس در دانشگاه بن پرداخت. در سال ۱۹۶۷ م وارد دانشگاه هاروارد آمریکا شد و در مقام استادی در رشته فرهنگهای هندی – اسلامی به کار پرداخت. وی دارای چندین دکترای افتخاری از دانشگاههای سند، اسلام آباد و پیشا ور پاکستان و دانشگاه تهران است. دانشگاههای اپسالار سوئد و قونیه ترکیه هم به خاطر مطالعات و بررسی های عمیق به ایشان دکترای افتخاری عطا کرده اند . دریافت جوایز گوناگون علمی و ادبی نیز از افتخارات این دانشمند پر تلاش است. ایشان در فرهنگ ترکی ، فارسی و هندی کار کرده و در باره افرادی چون مولانا ،اقبال لاهوری ،حافظ و برخی از شعرا و نویسندگان ترک قلم زده است. عمده تحقیقات ایشان در زمینه عرفان و تصوف اسلامی است. شیمل در سن هشتاد سالگی در ۲۶ ژانویه ۲۰۰۶ م چشم از جهان فرو بست. آثار بسیاری در زمینه های مختلف علوم اسلامی از وی بر جای مانده است از جمله میتوان به آثار ذیل اشاره کرد:
ادبیات اسلامی هند، ترجمه یعقوب آژند، در آمدی بر اسلام با ترجمه دکتر عبد الرحیم گواهی ، این کتاب به منظور آشنایی غرب با مسلمانان و اسلام در ۱۹۹۰ م . به زبان آلمانی و در ۱۹۹۲ م. به زبان انگلیسی انتشار یافته است. این کتاب به عنوان مقدمه و به شکل مختصر به معرفی اسلام پرداخته است. در کتاب نگاهی پدیدار شناسانه به اسلام که مجموعه سخنرانی های ایشان در شهر ادینبورگ انگلستان با عنوان " تبیین یا اسطوره زدایی آیات الهی" ایراد شده است مفصلتر به معرفی و بررسی احکام اسلام پرداخته است . این کتاب در ۱۹۹۴ در شهر آلبانی امریکا منتشر شده است. در ۱۹۹۵ علیرغم مخالفتهای صهیونیستها موفق به دریافت جایزه صلح کتاب از سوی رئیس جمهور آلمان شد که مبلغ نقدی آن را به دانشگاه بن بخشید تا برای بورس تحصیلی جوانان کشورهای اسلامی در آن کشور هزینه شود ." من بادم و تو آتش " کتابی است در باره زندگی مولانا با ترجمه فریدون بدره ای ،" شکوه شمس" نیز کتاب دیگر خانم شیمل در آثار و افکار مولانا است که با مقدمه ای ازجلال الدین آشتیانی و ترجمه حسن لاهوتی به چاپ رسیده است . این کتاب نخستین اثر خانم شیمل است که در ایران ترجمه شده است .
" الاسلام و عجائب المخلوقات "کتاب دیگر ایشان به زبان عربی است. "احلام الخلیفه، الاحلام و تعبیرها فی الثقافه الاسلامیه" ، " ابعاد عرفانی اسلام "، ترجمه عبد الرحیم گواهی، "زن در عرفان و تصوف اسلامی"، تصحیح کتاب سیرت شیخ ابو عبد الله ابن خفیف شیرازی."خوشنویسی و فرهنگ اسلامی " و "نامهای اسلامی " نیز از آثار ایشان است . کتاب افسانه خوان عرفان مجموعه مقالاتی است که به مناسبت همایش عرفان پلی میان فرهنگها ، به اندیشه و آثار و زندگی خانم شیمل پرداخته است . این مقالات به کوشش حسین خندق آبادی جمع آوری شده است.
●اما کتاب محمد رسول خدا (ص)
کتاب" محمد رسول خدا" آنچنان که خود در مقدمه کتاب بیان داشته است حاصل چهل سال علاقه نویسنده نسبت به شخصیت پیامبر است. خانم شیمل از همان ابتدای جوانی با شناخت مفهوم محمد عارف و مطالعه کتابها وشنیدن مولودیه های ترکی و عرفانی به تحقیق در باره تعظیم عامه مردم نسبت به پیامبر(ص) علاقه مند شده است. بررسی متون شعری و عرفانی پاکستان و هند و مطالعه ادبیات عامیانه سندی به تحقیق در موضوع تکریم پیامبر و انعکاس آن در ادبیات خاصه شعر انجامید. وی بر این باور است که متداولترین علت رنجشی که مسیحیان، بیشتر نا بخردانه در دل مسلمانان نشانده ا ند از آن بر میخیزد که مسیحیان مطلقا از درک حرمت بسیار والایی که مسلمانان برای شخص پیامبر خود قائلند، ناتوانند.
خانم شمیل با نگرشی ظریف تلاش کرده مهر پیامبر را در دل مسلمانان ترک و عرب و افریقایی جستجو کرده و در این زمینه تنها به تاملات عارفانه و دقایق شاعرانه و افکار فیلسوفانه و گزارش های مورخان و راویان احادیث و مفسران قدیم و جدید قرآن در عالم اسلام منحصر نمی شود، بلکه گوشه هایی از بحث ها و جدل ها و استدلال های متکلمان و متفکران را در روشن بینی های عارفان پاکدل مسلمان گرد آورده است.
شیمل با نشان دادن چهره انسانی و روحانی پیامبر اسلام (ص) به عالم غرب ، سعی کرده توهمات غرب را نسبت به پیامبر روشن سازد.
ویژگی دیگر این پژوهش توجه به فرهنگ عامه مسلمانان در ابراز علاقه و ارادت نسبت به پیامبر است در واقع حقیقت وجودی حضرت محمد(ص) را از زاویه رخنه اش در دل و جان عموم مسلمانان ، درس خوانده و درس نا خوانده که در حکایتها و افسانه ها و اشعار عامیانه آنان انعکاس یافته است توضیح می دهد .
بدین ترتیب هدف شیمل از نگارش کتاب نشان دادن چهره واقعی پیامبر به غربیان بوده است.
وی در جایی از کتاب میگوید: شاید خوانندگان مغرب زمین ، که با سنت آمیخته به نفرتی چندین قرنی نسبت به محمد پرورش یافته اند، انگشت تحیر گزند اگر دریابند که در همه خبر ها و گزارش ها بر خصلتی که در وجود پیامبر به طور اخص تاکید رفته است، فروتنی و مهربانی اوست. نکته ای که در غرب به شدت بر خلاف آن تبلیغ میشود و همواره تلاش شده تا پیامبر(ص) را شخصی خشن و جنگ طلب معرفی کنند.
خانم شیمل معتقد است یک نوع همگرایی و تشابه در رفتار و آداب همه مسلمانان وجود دارد که برگرفته از تلاش آنان برای به کار بستن روش و سیره پیامبر(ص) در زندگی روزمره آنان است .
●خلاصه ای از فصل های کتاب
▪فصل اول سیره و سرگذشت ، در این فصل به سیر به وجود آمدن دانش حدیث و تلاش مسلمانان در حفظ و ثبت جزئیات سخنان و سیره پیامبر (ص) اشاره شده است. مختصری از تاریخ زندگی پیامبر نیز در این فصل آمده است.
▪فصل دوم : مقتدای نکو ، ویژگیهای پیامبر و اهمیت ایشان در بین مسلمانان بعد از نام خداوند و قرآن و اهمیت قول و رفتار پیامبر و تلاش علمای اسلام در یافتن حدیث و تدریس آن، نوشتن کتابهای دلایل و شمایل و توصیف صورت و سیرت زیبای ایشان در کتابهای حدیث و اشعار شعرا ،شکل گیری فرقه ها در پی نظرات مختلفی که در این زمینه بوجود آمده از مباحثی است که در این فصل به آن پرداخته شده است .
▪فصل سوم: یکتایی مقام محمد، عصمت پیامبر و اهمیت آن در الگو گیری از رفتار و پیروی از سخنان ایشان و برتری ایشان بر سایر انبیا محور اصلی این فصل است. این مباحث در سخنان عرفا و شاعران مسلمان نجم الدین رازی ، خاقانی شروانی ،عراقی و دیگر دانشمندان و علمای اسلامی مطرح شده است.
▪فصل چهارم : قصه ها و معجزه ها ، مو ضوع کرامات و معجزات پیامبر (ص) و داستانهای مطرح شده در کتابهای حدیث و تفسیر از عمده مطالبی است که در این فصل آمده است. داستان شرح صدر، شق ا لقمر، معراج و نقاشیها و ترانه های بسیاری که در این موضوعات در هند و سند وپنجاب و ایران ساخته و پرداخته شده است. همچنین مبحث امّی بودن پیامبر و انعکاس آن در کلام صوفیان و عارفان و شعر شعرا و هدایت و راهنمایی آنان در خواب و بیداری با بیان داستانهای دلنشین در این بخش آمده است.
▪فصل پنجم: محمد شفیع قیامت و صلوات بر او ،در این بخش مقام شفاعت پیامبر و رحمه للعالمین بودن ایشان به تصویر کشیده شده است . درود و ثنای بر پیامبر در اشعار محلی، نقوش و خطوط تزئینی به زیور های دلنشین آراسته شده است. در این بخش حکایتها و روایتهایی که صلوات بر پیامبر را برای رستگاری زندگی بشر لازم دانسته اند بیان شده است.
زفصل ششم : نام های پیمبر، مسلمانان همواره برای نام پیامبر برکت و احترام خاصی قائلند . آنان نامهای پیامبر (ص) را در اشعار و سروده های خود وبه شکل نقش های تزئینی در آثار هنری و معماری به کار میبرند . اوصاف اسرار آمیز و رمز آلود نام پیامبر در نظرات عرفا و خوشنویسی خطاطان جلوه گر است.
▪فصل هفتم: نور محمد و مکتب عرفان، یکی از موضوعات مهم در شناخت عارفانه پیامبر اسلام نور محمد است. آرای مربوط به نورانیت محمد در قرن دوم هجری و اولین بار به وسیله سهل تستری مطرح شد. قوّالی های مرسوم در هند و پاکستان با نواهای مذهبی به همراه شاعران و صوفیانی مانند یونس امره ، سرفراز خان سندی امیر کلهره ، جامی و مولانا که پیرامون نور محمد اندیشه پردازی کرده اند بر گرفته از اندیشه نورانیت پیامبر (ص) است.
▪فصل هشتم : جشن میلاد پیامبر(ص)، چگونگی بزرگداشت تولد پیامبر در سده های نخستین اسلامی و تابه امروز در کشور های مختلف مسلمان در میان مسلمانان و نظریات متفاوت علمای اسلام نسبت به این اتفاق مهم در بین مسلمانان با نغمه های لطیف و دل انگیز امری است که به برکت آن نهال عشق به پیامبر در دل کودکان مسلمان مینشیند تا بخشی جدا نشدنی از حیات دینی آنان باشد.
▪فصل نهم: سیر شبانه و معراج پیامبر سیر پر رمز و راز شبانه پیامبر در آسمانها الهام بخش خلق ادبیاتی بوده بسیار جامع تر از آنچه در باره معجزات و ولادت او نوشته شده چرا که از نظر علما و عرفا، صعود پیامبر به آسمان و معراج از جهت معرفت به خداوند مهمتر از تولد است .
شیمل معتقد است هیچ گوشه دیگری از زندگی پیامبر نیست که بیشتر از سیر آسمانی توجه خاور شناسان و مورخان ادیان را به خود جلب کند. معراج پیامبر(ص) همیشه در چشم شاعران ، حتی شاعران غیر عارف هم فریبا و زیبا بوده است.
▪فصل دهم : نعت پیامبر، نعت و سرودن شعر در وصف و ثنای پیامبر همواره مورد توجه مسلمین بوده است مکتب شعر عرب و مکتب شعر فارسی و عامیانه سرایان هند و پاکستان هر کدام به نوبه خود به توصیف و تحمید پیامبر پرداخته اند. در چشم نغمه پردازان ترانه های عامیانه عشق پیامبر قلب ایمان آنان و برتر از این اصل حیات است نه تنها حیات انسان بلکه حیات هر آفریده ای.
▪فصل یاز دهم: طریقه محمدیه و تفسیر تازه از زندگی پیامبر (ص) . حضور طریقه محمدیه در هند ، شمال افریقا و اندونزی و نقش سیاسی آنان در هند وشکل گیری حوادث تاریخی حائز اهمیت است. دید گاه خاص آنان نسبت به سیره پیامبر گروهها و طریقتهایی را به وجود آورده است .
▪فصل دوازدهم: محمد پیامبر خدا در آثار محمد اقبال ، نویسنده در این بخش به طور خاص به آثار اقبال توجه داشته است و معتقد است همه وجوه تکریم از پیمبر در آثار اقبال جمع شده است .پیامبر اسلام در آثار اقبال ، مانند آثار هزاران هزار شاعر و اندیشه ور پیش از او به صورت شخصیت محوری حیات روحانی هر مسلمان جلوه گر میشود .محمد محور اندیشه و شعر اقبال را تشکیل میدهد.
کتاب خانم شیمل با این جمله و شعر زیبا از اقبال پایان مییابد :
آنچه میلیونها میلیون مسلمان پارسا قرنها ی قرن از پیامبر احساس کرده اند و هنوز هم می کنند در این بیت آمده است:
عشق او سرمایه جمعیت است
همچو خون اندر عروق ملت است

پژوهشگر: فرشته کوشکی
سایت کتابخانه تخصصی تاریخ اسلام و ایران

منبع : مرکز اسناد انقلاب اسلامی