پس از بحران

اگر همین امروز تجاوز اسرائیل به لبنان پایان یابد، اقتصاد این كشور نخواهد توانست از شدت آسیب های وارد شده به آن دست كم در یك سال آینده كمر راست كند. اقتصاد كشوری كه به جز فروش محصولات باغی بیشتر به توریسم وابسته است. ده ها هزار عرب عمدتاً از كشورهای حوزه خلیج فارس پترودلارهای خود را در فصل تابستان در بندرها، كلوب نایت ها و هتل های بیروت و اطراف آن خرج می كنند و به همین تعداد یا شاید بیشتر از كشورهای غربی پایه اصلی رونق را در كشور كوچك لبنان تشكیل می دهند. اینك در فصل تابستان اقتصاد لبنان در زیر بمباران های پیاپی هواپیماهای اسرائیلی كمر خم كرده است اما لبنان این پتانسیل را دارد كه این بحران را هم از سر بگذراند. بیروت زمانی عروس خاورمیانه بود و پس از آن پانزده سال تا ۱۹۹۰ جنگ خانگی را تجربه كرد.
خانواده یا طایفه ای نبود كه داغدار این جنگ نباشند یا سرپناهی نبود كه زخم گلوله ای را برخود حك نكرده باشد، اما در مدت پانزده سالی كه صلح برقرار شده بود این شهر توانست رونق پیشین را دوباره بازیابد و مردم لبنان به موقعیتی برسند كه بتوانند با رسیدن به درآمد مالی سالانه ۶ هزار دلار به همسایگان بزرگ تری چون سوریه فخر بفروشند و نه بگویند.لبنان باز می تواند رونق پیشین را بیابد، اما بعید است مردمی كه یك جنگ داخلی را از سر گذرانده و ده ها سال است تجاوزات همسایه ستمگر جنوبی خود را تجربه می كنند، تابستان ۲۰۰۶ را فراموش كنند.
جنگی كه لبنان از سال ۱۹۸۲ نمونه اش را ندیده بود. این جنگ همان گونه كه در یاد مردم لبنان می ماند برای خود پیامد هایی دارد كه نه تنها در صحنه داخلی این كشور بلكه بر آرایش سیاسی و امنیتی منطقه خاورمیانه هم اثر خواهد گذاشت.
الف- لبنان؛ شهامت و شجاعت ققنوس وار حزب الله در برابر ماشین جنگی مرگبار اسرائیل و ارائه نبردی نسبتاً پایاپای ستودنی است و بی گمان مردم لبنان به عنوان كوچكترین و آسیب پذیرترین همسایه اسرائیل تا مدت ها به آن خواهند بالید.
لبنان كشوری است كه ضعیف ترین ارتش را در میان همسایگان اسرائیل دارد، اما مقاومت اسلامی به رهبری حزب الله در تاریخ جنگ های اسرائیل با اعراب از همین حلقه ضعیف، بزرگترین ضرب شست را به همسایه متجاوز نشان داده است. این می تواند نشانه ای از قوت دموكراسی هم باشد، چرا كه لبنان به عنوان تنها همسایه اسرائیل و بلكه پیشروترین كشور عربی، نمونه ای از دموكراسی را ارائه كرده است كه نقطه قوت آن در منطقه ای سترون از نظر باورهای دموكراتیك به حساب می آید. اما این دموكراسی سویه دیگری هم دارد. برخلاف تصور رایج ممكن است آن گونه كه اسرائیل می خواهد و آمریكا هم از آن حمایت می كند، سركوب حزب الله با حمله نظامی اسرائیل با پشتیبانی خارجی محقق نشود.
اما اگر روزی خلع سلاح این جنبش تحقق یابد، به دست گروه ها و احزاب داخلی لبنان و البته با مشاركت خود حزب الله خواهد بود، بنابراین یكی از پیامدهای جنگ جاری لبنان و شاید اولین آنها متوجه آرایش سیاسی داخلی لبنان خواهد شد.
ب- شدت عمل اسرائیل در حمله نظامی گسترده، نه تنها به زیرساخت های اقتصادی و ارتباطی لبنان بلكه به مراكز مسكونی و هدف قرار دادن غیرنظامیان آن هم به خاطر به اسارت درآمدن دو سرباز، نشان از شدت ترس این رژیم از شكست توهم قدرت و در واقع شدت ضعف آن است. اسرائیل با رودررو شدن با یك گروه سیاسی - نظامی در واقع خود را از حد یك بازیگر قدرتمند منطقه ای كه نقشه های جهانی در سر می پروراند به یك بازیگر خرد تنزل مقام داد بدون آنكه بتواند متحدان و حامیان حزب الله را به چالش جدی بكشد.
حتی اگر اسرائیل بتواند لبنان را شكست دهد و حزب الله را خلع سلاح و سركوب كند، این حمله و تجاوز فاقد ارزش نظامی است. جنگی كه یك طرف آن ارتش مسلح به پیشرفته ترین تسلیحات و با پشتوانه سلاح های استراتژیك است و طرف دیگر آن مردم كشوری است كه ارتش آن قدرت یك پلیس محلی را هم ندارد. ارتشی كه فاقد حتی یك هواپیمای جنگی است و یك گروه شبه نظامی بار چنین فقدانی را بر دوش می كشد.
ج - مهمترین پیامد جنگ جاری به اثرات منطقه ای آن برمی گردد. موضع گیری كشورهای منطقه تاكنون نشان داده است كه چه كسانی از گسترش آن سود می برند و چه كسانی زیان. كشورهای عربی برخلاف تصور رایج كه در ایران ایجاد شده، از این نگران نیستند كه حزب الله یا حماس قدرت بگیرد. آنها از این هراسانند كه اسرائیل با ماجراجویی های نظامی اش به بهانه حملات حماس و حزب الله به تحكیم موقعیت خود در خاورمیانه و پیشبرد سریع تر نقشه های آمریكا كمك كند. روسیه نیز در این نگرانی با رهبران عرب همسو است.
آنجا كه ولادیمیر پوتین هدف حملات اسرائیل را گسترده تر از آن چیزی ارزیابی می كند كه پاسخی ساده به یك گروگانگیری باشد. به نظر همه این كشورها اسرائیل اهدافی بزرگتر را در سر می پروراند. این همان چیزی است كه بسیاری از تحلیلگران به آن معتقدند؛ اگر حتی حزب الله دو سرباز اسرائیلی را نمی ر بود، اسرائیل برای حمله به لبنان یا پیشبرد اهداف خود، بهانه ای دیگر پیدا می كرد. در واقع تجاوز گسترده اسرائیل برنامه از پیش طرح ریزی شده بود كه عملیات حزب الله فرصت اجرایی آن را به تل آویو داد. البته این دیدگاه نیز در میان سیاستمداران غربی و برخی كشورهای عربی از جمله لبنان وجود دارد كه بحران لبنان یكی از تركش های پرونده هسته ای ایران یا به عبارتی دیگر دست و پنجه نرم كردن ایران و ایالات متحده برای تعیین حدود و ثغور حوزه های قدرت آنها در خاورمیانه است كه پیشتر در عراق یا دیگر حوزه های بحران خیز منطقه خود را نشان داده بود. بنابراین باید دید پایان جنگ لبنان كه به نظر نمی رسد چندان درازمدت باشد چه تاثیری بر پرونده هسته ای ایران خواهد گذاشت.
نكته اینجاست كه همه این پرونده ها چه در عراق، چه لبنان و یا فلسطین به هم ارتباط دارند و نتیجه هر یك از آنها مستقیماً بر بقیه اثر خواهد داشت. اما از آن مهمتر خلأ یا فقدانی است كه منطقه خاورمیانه با همه فرهنگ ها و مذاهبش مسیحی، یهودی یا مسلمان دچار آن است و این خلأ موجد و موجب فرهنگی شده كه می توان آن را فرهنگ خاورمیانه ای نامید. در این فرهنگ به سبب ناملایمات و بی عدالتی هایی كه منطقه شاهد بوده و همه خود را قربانی آن می دانند، فرهنگی آشتی ناپذیر حاكم شده كه نگاه صلح آمیز به جهان و انسانیت را برنمی تابد. مردم و دولتمردان در این منطقه چنان در جزئیات بحران ها درگیرند كه نمی توانند متفاوت ببینند و بیندیشند برای این مردم قهرمانان تنها كسانی هستند كه آنها را در نبرد نظامی به پیروزی برسانند. آنها به نیرویی در بیرون نیازمندند كه فارغ از همه مشكلات آنها را به صلح راستین رهنمون شود. اما تنها كشوری كه این توانایی را دارد آمریكا است كه خود به یك طرف انتقام گیری های كور تبدیل شده و از قضا یكی از سركوبگرترین و ستمگرترین رژیم ها را حمایت می كند و شایستگی منجی و میانجی بودن را از دست داده است.اروپا چه به لحاظ تجربیات تاریخی و به دست آوردن نگاه انسانی این شایستگی را دارد كه بتواند میانجی و هدایتگر شرایطی صلح آمیز باشد كه توان آن را ندارد و با همه ظرفیت هایش به دنباله رو آمریكا در سوگیری های سیاسی تبدیل شده است. پس دست كم تا آینده قابل انتظار باید شاهد تداوم بحران های موجود در منطقه با همه فراز و نشیب هایش بود.

مهران كرمی

منبع : روزنامه شرق