گرما بدون سوخت

امروزه پرداخت هزینه های مالی زندگی در جنبه های مختلف آن از خریدهای روزمره گرفته تا پرداخت اقساط وام ها و خریدهای قسطی ماهانه و سالانه لوازم منازل و به طور كلی مخارج سه گانه تامین خوراك، پوشاك و مسكن و سایر تسهیلات و امكانات مورد نیاز برای رفاه هر چه بیشتر و بهتر زندگی اعضای خانواده، به دغدغه اصلی افراد در اغلب جوامع بشری تبدیل شده است و در واقع هزینه های بالای زندگی ماشینی امروز باعث كم اهمیت شدن و رنگ باختن آسایش روحی و روانی افراد در مقایسه با رفاه مادی و جسمی شده است (رجحان آسایش مادی و جسمانی به آسایش روحی). در میان هزینه های ماهانه خانواده ها، هزینه مصارف انرژی در ساختمان شامل آب، برق ، گاز و تلفن كه قسمت عمده آن مربوط به سیستم های حرارتی و برودتی خصوصا در زمستان است، بخش عمده ای از هزینه های ماهانه خانواده ها را به خود اختصاص می دهد (حدود۳۸ درصد از مصارف انرژی كل كشور مربوط به مصارف خانگی و ساخت واحدهای مسكونی ست). بنابراین، ساكنان، مالكان و مدیران ساختمان ها باید به منظور كاهش مصرف انرژی در ساختمان های مسكونی، اداری، تجاری و ... چاره جویی كرده و با به كارگیری راهكارها و رهیافت های اجرایی نوین مبتنی بر علم و تجربه میزان مصرف انرژی را كاهش دهند تا ضمن بهره و صرفه اقتصادی برای خانواده ها، از مصرف بی رویه و بی قاعده منابع بسیار ارزشمند و در عین حال محدود و تجدید ناپذیر طبیعی انرژی خصوصا سوخت های فسیلی ممانعت به عمل آید. در واقع باید این منابع بسیار ارزشمند سوختی را با نگاهی به آینده و با مدنظر داشتن نیازمندی های نسل فردا به مسلخ مصرف ببریم.در این زمینه رعایت نكات و دستورالعمل های فنی و اجرایی برشمرده زیر می تواند تا حدود زیادی برای صرفه جویی در مصرف انرژی های حرارتی در ساختمان ها و نیز كاهش هزینه و بار مالی ناشی از مصرف انرژی كار ساز و مفید واقع شود.
۱ - رعایت اصول اجرایی و قوانین و ضوابط موجود در زمینه ساختمان سازی خصوصا در حیطه عایق كاری كل ساختمان با انواع عایق های حرارتی از جنس الیاف پلیمری یا پلی استایرن، نوع، اندازه و جنس بازشوها و نحوه نصب و درزگیری آنها، استفاده از شیشه های چند جداره در پنجره ها و بهره گیری از چارچوب های آلومینیومی یا با جنس های PVC به جای استفاده از انواع آهنی. زیرا چارچوب های آهنی رسانایی گرمایی بالایی داشته و گرما را بخوبی انتقال می دهند و همین امر برای انتقال هوای گرم داخل به خارج ساختمان كافی ست و این امر به معنی مصرف بالای انرژی و تحمیل هزینه های اضافی ست. از طرف دیگر این مدل چارچوب ها به دلیل ساخت دستی نامناسب و غیراستاندارد، دارای درزبندی و هوابندی نامناسبی هستند و اتلاف حرارتی بالایی دارند (بخصوص در مورد ساختمان هایی كه هم اكنون و از این به بعد خواهیم ساخت رعایت بند ۱ بسیار موثر و مفید خواهد بود).
۲ - رعایت اصل بسیار مهم و تعیین كننده تنزیل دما خصوصا تنزیل شبانه (Night Setback ) بویژه برای ساختمان های اداری و آموزشی: به این صورت كه در ساعاتی از شبانه روز كه ساختمان خالی ست و هیچ فرد یا افرادی از آن استفاده نمی كنند، می توان با كاهش انرژی گرمایی تولیدی یا قطع كامل سیستم گرمایشی، تا حدود زیادی در مصرف انرژی صرفه جویی كرد. مثلا بین ساعات ۱۴ تا ۶ صبح و نیز در ایام تعطیل می توان گرمایش تمام یا بخش هایی از ساختمان را قطع كرد.
۳ - سعی شود كه میزان رطوبت ساختمان در حد نرمال آن نگه داشته شود و هوای داخل خیلی خشك نباشد، زیرا در حضور رطوبت حتی اگر سیستم گرمایشی هم فعال نباشد و هیچ نوع انرژی حرارتی كه لازمه آن مصرف منابع سوختی ست، تولید نشود، با این وجود باز هم ساكنان احساس گرمای بیشتری می كنند تا زمانی كه هوا خشك و بی رطوبت است. زیرا ظرفیت گرمایی هوای مرطوب از هوای خشك بیشتر است. رطوبت طبیعی هوای داخلی ساختمان حدود ۵۰ درصد است.
۴ - تا حد امكان از باز و بسته كردن های غیر ضروری بازشوها خصوصا پنجره ها پرهیز شود، زیرا این كار علاوه بر خروج مقدار زیادی از انرژی گرمایی تولید شده توسط سیستم های گرمایشی، باعث ورود مقادیر قابل توجهی هوای سرد به داخل ساختمان می شود كه انرژی زیادی برای گرم كردن این هوا و رساندن آن به دمای نرمال هوای اتاق لازم است. به علاوه این امر باعث می شود كه سیستم عایق بندی و درزگیری بازشوها دچار مشكل شود. بازدید عینی در آخر وقت از بازشوها و اطمینان از بسته بودن كامل آنها نباید فراموش شود.
۵ - روكش كردن نماهای شیشــــه ای ساختمان ها با لایه ای از موادی با ضریب انتشار پایین و قدرت جذب بالای انرژی، برای جذب انرژی ارزان و پایان ناپذیر خورشیدی بخصوص در روزهای آفتابی یا نیمه ابری و انتقال این انرژی به قسمت های دیگر ساختمان، یك راهكار سودمند و كاراست. البته در این زمینه شدت و فركانش تابش خورشیدی در فاصله حدود ۳ میلی متری شیشه، نقش موثر و تعین كننده ای در میزان و نحوه جذب انرژی خورشیدی دارد. در واقع این روند را اصطلاحا بهره گیری از سامانه گرمایش خورشیدی انفعالی یا غیرفعالPassive Solar Heating System می نامند كه در این شیوه بدون به كار گیری ابزار یا امكانات خاصی، اجزای ساختمان از قبیل جدارها، پنجره ها، نورگیرها و نورگیرهای سقفی (Skylight)، گلخانه ها و ...، انرژی خورشید را به طور مستقیم جذب كرده و به سایر اجزا و بخش های ساختمان منتقل می كنند كه باید در طول شب با استفاده از عایق های حرارتی در نما و دیوارهای ساختمان و نیز با به كار گیری پرده، كركره و دراپه در بازشوها از هدر روی این انرژی جذب شده جلوگیری شود.۶ - جلوگیری از كاهش فشار هوای درون ساختمان از طریق ممانعت از كاهش دادن حجم هوای خروجی از راه فن های تهویه، هواكش ها، درزهای بازشوها و سایر اگزاست فن ها (Exhaust Fans )، هودها و دودكش ها و ... كه لازمه این كار پرهیز از آلوده كردن هوای موجود داخل ساختمان و نیز ممانعت از ورود هوای آلوده به فضای داخلی ساختمان با استفاده از فیلترهای استاندارد و پربازده در سیستم های تهویه مطبوع است.كم كردن سرعت بادزن های سیستم تهویه مطبوعHVAC ، كه باعث به جریان افتادن گرمای تولید شده و به طور كلی هوای داخل ساختمان می شوند، می تواند در جلوگیری از كاهش فشار هوای داخل ساختمان بسیار مفید و موثر باشد. زیرا این كاهش فشار هم افزایش هزینه عملیاتی سیستم های حرارتی را در پی دارد و هم موجب هدر رفتن مقدار قابل توجهی از انرژی گرمایی در اثر گردش های غیرضروری هوای اضافی در داخل ساختمان می شود كه این امر در زمستان ملموس تر و محسوس تر است.
۷ - به حد اقل رساندن اثر دودكشی
(Stack Effect ) خصوصا در ساختمان های مرتفع با بستن درهای ورودی اصلی ساختمان كه باعث می شود هوای گرم موجود در فضاهای عمومی و اصلی ساختمان به طرف بالا حركت كرده و در واقع به طور اصولی و آنچنان كه باید از این هوای گرم و انرژی دار بهره برداری بایسته نمی شود.
۸ - كنترل، رسیدگی و نظارت دقیق و مداوم بر عملكرد صحیح و اصولی سیستم های گرمایشی ساختمان و اطمینان حاصل كردن از بازده بالا آنها. مثل دیگ ها، شمعك ها، بخاری ها، لوله كشی ها و سیستم های شوفاژكاری ساختمان ، فن كوئل ها و... .
۹ - مد نظر داشتن و رعایت یك اصل اساسی به نام ماند گرمایی (Thermal Inertia) خصوصا در ساختمان های اداری: بدین صورت كه بین یك تا دو ساعت قبل از تعطیلی كار اداری و خروج پرسنل، می توان با خاموش كردن سیستم های حرارتی از هدرروی انرژی تا حدود بسیار زیادی جلوگیری كرد، زیرا گرمایی كه در ساعات پایانی وقت های اداری توسط سیستم های حرارتی و گرمایشی تولید می شود، عملا تا ساعات بعد از پایان وقت اداری نیز می تواند محیط را گرم نگه دارد، این در حالی ست كه در این زمان ها پرسنل در محیط كاری خود حضور ندارند و این به معنی هدر دادن بیهوده و بلااستفاده منابع انرژی ست.
۱۰ - اگر ساكنان و استفاده كنندگان از سیستم های حرارتی بتوانند حتی تا چند درجه حرارت تنظیم شده این سیستم ها را كاهش دهند، یعنی به جای استفاده از هوای بسیار گرم از هوای گرم نرمال استفاده شود، در این صورت صرفه جویی قابل توجهی در مصرف انرژی و نیز كاهش هزینه ها صورت خواهد گرفت. حتی در زمانی كه افراد در ساختمان مشغول فعالیت هستند می توان درجه حرارت تولیدی سیستم را پایین تر برده و این كمبود دما را از طریق گرمای تولیدی ناشی از فعالیت و رفت وآمد، حتی حضور صرف افراد تامین كرد (دمای بهینه هوای داخل ساختمان بین ۲۲ تا ۲۵ درجه سانتی گراد است).
۱۱ - مقدار قابل توجهی از انرژی سرمایشی و گرمایشی از طریق سطوح جانبی، كف و سقف ها تلف می شود. بنابراین موثرترین كار، كاهش تبادلات حرارتی از این طرق است كه عایق كاری در این زمینه بهترین راه حل پیش روست. عایق های مختلف حرارتی پوسته ای، الیافی، دانه ای، سلولی و انعكاسی با جنس های مختلف چوبی، پلاستیكی، پنبه ای، فوم، شیشه ای، اسفنجی و پلیمری و نیز الیاف گیاهی یا فیبری با مقاومت های مختلف تا حدود ۷ وات بر مترمربع _ درجه سانتی گراد، می توانند در این زمینه به كار گرفته شوند.
۱۲ - به طور كلی در مورد هوای داخلی بخش های مختلف ساختمان، یكسری متغیرهای پارامتریك شامل دما، میزان رطوبت نسبی و سرعت جریان هوا در ساختمان، میانگین دمای تشعشعی اجزا و دیوارهای پیرامونی دربرگیرنده محیط برای تامین یك هدف بسیار مهم به نام آسایش حرارتی ساكنان، باید به حد نرمال و استاندارد رسانده و نگه داشته شوند و نیز در مورد ساختمان های نوساز مد نظر داشتن عوامل اقلیمی و شرایط محیطی محل ساخت خصوصا جهت و شدت وزش باد، نحوه قرارگیری، فرم و جهت گیری ساختمان، میزان فضای باز اطراف ساختمان و فاصله های آن از هر طرف با ساختمان ها ی مجاور بسیار مهم و تعیین كننده است.
۱۳ - استفاده از عایق های با مدول انتقال پایین و مقدار قابلیت جذب داخلی زیاد گرما و انرژی حرارتی( جرم حرارتی خوب) بویژه برای مناطق معتدل در جهت ذخیره سازی انرژی بسیار موثر و تعیین كننده خواهد بود.
۱۴ - از هر امكان و وسیله ای برای جذب، ذخیره و انتقال انرژی ارزان و تجدیدپذیر و بی پایان خورشیدی استفاده شود و نیز باید از سامانه هایی برای ذخیره این انرژی و سایر انرژی های تولید شده و مصرف آنها در شرایط مقتضی بهره گرفت.
۱۵ - كاهش دمای آب گرم مصرفی ساختمان خصوصا در قسمت تاسیسات بهداشتی از حد استاندارد ۱۴۰درجه فارنهایت (حدود ۶۰ درجه سانتی گراد) تا ۱۱۰درجه فارنهایت (حدود ۴۴ درجه سانتی گراد)، استفاده از وسایل محدود كننده جریان آبگرم و استفاده از شیرهای كم مصرف برای لوله های آبگرم، از دیگر راهكارهای كاهش مصرف انرژی ست.
۱۶ - استفاده از لامپ های كم مصرف به جای لامپ های معمولی كه میزان اختلاف مصرف انرژی این دو نوع لامپ در حدی ست كه می توان از آن برای راه اندازی پمپ های حرارتی با بازده بالا بهره برداری كرد.
اهمیت صرفه جویی در استفاده از منابع انرژی و رواج فرهنگ درست مصرف كردن سوخت و انرژی تا حدی ست كه می بینیم در كشورهایی مثل ژاپن، از كارمندان ادارات و ارگان های دولتی و حتی شاغلان بخش خصوصی و ساكنان منازل خواسته می شود تا حد امكان از روشن كردن سیستم های سرمایشی در تابستان با پوشیدن لباس های نخی و خنك خودداری كنند و نیز در زمستان با پوشیدن لباس های گرم در محل كار یا در منزل حتی المقدور از سیستم های گرمایشی كمتر و درمحدوده زمانی كمتر و با شدت كمتری بهره برداری شود.در هر صورت جا افتادن فرهنگ بهره برداری صحیح ازمنابع انرژی از ملزومات جامعه در حال رشد ایران است و اگر در زمینه استفاده از این منابع راهكارهای كاملا علمی، فنی و اجرایی كه منطبق بر شرایط اقلیمی، اقتصادی و ظرفیت ذخایر سوختی كشور باشند، به كار گرفته نشود. همه ما در برابر نسل های آینده این مرز و بوم و پایمال كردن حقوق حقه آنها كه همانا استفاده از این منابع انرژی است، مسئول هستیم و باید جوابگو باشیم.در استفاده صحیح و پربازده از منابع انرژی و سوخت، حضور پر رنگ و مستمر سازمان ها و نهادهای مختلف از جمله سازمان بهینه سازی مصرف سوخت (برای ارائه الگوی مصرف درست و اصولی)، سازمان صدا و سیما (فرهنگسازی)، وزارتخانه های نفت و نیرو (كاهش آلودگی پالایشگاه ها ونیروگاه ها و افزایش بازده و كاهش مصرف آنها)، صنایع، امور اقتصادی و دارایی، آموزش و پرورش، علوم، تحقیقات و فن آوری (تربیت متخصصان مورد نیاز) و نیز بانك مركزی به كار گیری سیاست های اصولی خصوصا اعطای وام های كم بهره برای حضور كارآمد بخش خصوصی در امر بهینه سازی مصرف انرژی و صد البته از جوانب دیگر لازم و ضروری ست.
سوخت ارزان
اینكه سوخت ارزان است ، چیزی ست كه همه ما به آن آگاه هستیم، اما این آگاهی هیچ وقت ما را به این نتیجه نرسانده تا با استفاده از روش هایی ساده و آسان این مصرف را پایین بیاوریم، بلكه بی توجه به این نكته هر روز و هر روز مصرف سوخت را بالا می بریم و فكر كنیم ممكن است همین سوخت ارزان روزی به پایان برسد. به نظر می رسد برای به نتیجه رسیدن باید قید فرهنگسازی را زد و به سراغ اجبار رفت.

منبع : روزنامه همشهری