گورستان جدید تهران، باشد وقتی دیگر!

ماجرای تکمیل ظرفیت بهشت زهرا و کمبود «گور» در تهران، که زمانی سوژه طنزنویسان بود، آنچنان به واقعیت نزدیک شد که رنگ «بحران » به خود گرفت و ما ایرانیان که تبحر ویژه‌‌ای در بحران سازی داریم، حتی در این‌باره به مردگان هم رحم نکردیم. مسلما چنین مسئله ای یک شبه ایجاد نشد تا مسوولان ندانند برای مقابله با آن چه راهی را باید پیش گرفت.
بسیاری از مردم در طول روز گذرشان به میدان حسن آباد تهران می افتد اما شاید تعداد کمی از آنان این میدان را به عنوان اولین گورستان تهران بشناسند. در گذشته میدان حسن آباد خارج از تهران واقع شده بود و در قسمت شمال غربی آن گورستان حسن آباد قرار داشت که علاوه بر اینکه محل دفن مردگان بود در شب های جمعه محل رفت و آمد و تفریح مردم کوچه ها و گذرگاههای اطراف میدان بود. این گورستان بعدها خراب شده و آتش نشانی در جای آن ساخته شد.
پس از آن و در دوران پهلوی دوم، شهرداری تهران گورستانی در شرق آماده کرد که به گورستان مسگرآباد معروف بود. ظرفیت این گورستان تا اواخر دهه ۴۰ تکمیل شد و شهرداری وقت به طور موقت مجبور به توسعه آن شد. در آن زمان امامزاده های تهران و حومه نیز محلی برای دفن اموات بودند و همین پراکندگی و نابسامانی مشکلات بسیاری را به وجود آورده بود تا اینکه شهرداری برای ساماندهی کفن و دفن اموات و نظارت بر رعایت اصول بهداشتی و شرعی تصمیم به احداث یک گورستان اصلی و ایجاد سازمان گورستانهای پایتخت گرفت.
مراحل اداری و اجرایی این تصمیم از سال ۱۳۳۴ تا ۱۳۴۹طول کشید و در تاریخ سوم مردادماه سال ۱۳۴۹ هجری شمسی با به خاک سپردن اولین درگذشته، فعالیت این گورستان ۳۱۴هکتاری رسما آغاز شد و به این ترتیب قطعه یک، ردیف یک، شماره یک به مرحوم «محمدتقی خیال» اختصاص یافت تا پس از آن روزانه صدها نفر در آنجا ساکن و دارای نشانی جدید شوند.
در سال ۱۳۶۹، همگام با تغییرات گسترده ای که پس از انقلاب در تمام ارکان کشور اتفاق افتاد، سازمان گورستانهای پایتخت برطبق اساسنامه جدید، به «بهشت زهرا» تغییر نام داد.
در سال ۱۳۷۶، ۱۱۰ هکتار به مساحت بهشت زهرا اضافه شد و به ۴۲۴ هکتار رسید تا جوابگوی نیاز شهروندان باشد؛ اما واقعیت این است که این اصلی ترین گورستان شهر اکنون با در بر داشتن حدود ۵/۱ میلیون نفر از اموات تهرانیها، در شرایطی که هنوز حتی به ۴۰ سالگی هم نرسیده، به علت تکمیل ظرفیت در آستانه بازنشستگی است. این در حالی است که در تهران، این پایتخت ۲۰۰ساله، گورستان های دیگری هم وجود داشته و دارد از جمله ابن بابویه، ظهیرالدوله و ... در غیر این صورت معلوم نبود این مشکل چند سال پیش خود را نمایان می ساخت.
● مرده ها یا زنده ها؛ مساله این است
روند افزایش روزافزون جمعیت و همچنین رشد مهاجرت به کلانشهری چون تهران، علاوه بر گسترش خدمات و امکانات شهری، گسترش گورستانها را نیز می‌طلبد. گورستانها یکی از مهمترین و اساسی ترین نقاط هر شهر هستند و همانطور که با توجه به رشد جمعیت، احداث پارک و خیابان و پل و زیرگذر جدی گرفته می‌شود، باید به فکر تعداد زیاد فوت شدگان نیز بود. آخرین آمارهای ارایه شده از سوی شهرداری تهران بیانگر این است که بهشت زهرا روزانه به طور متوسط ۲۰۰-۱۵۰ نفر از اموات را در خود جای می‌دهد؛ بااین‌حال، تکمیل ظرفیت بهشت زهرا و احداث گورستانهای جدید مساله‌ای بود که مسئولان چندان توجهی به آن نشان ندادند، گویی رسیدگی به مساله اموات در اولویت نیست!
البته سرانجام با بحرانی تر شدن موضوع، قضیه کمبود فضای خالی در بهشت زهرا جدی تر گرفته شد و گزینه های مختلفی برای حل این مساله مطرح شد؛ گزینه هایی که البته هرکدام با مشکلاتی سر راه خود مواجه شدند. با توجه به گسترده شدن شهر و مسافت زیادی که شهروندان برای رسیدن به بهشت زهرا باید طی کنند و اثرات سوئی که این امر بر ترافیک و آلودگی هوا دارد، قرار بر این شد که ۴گورستان رسمی دیگر در ۴نقطه تهران احداث شود که عبارت بودند از نقاطی در شمال غربی، جنوب غربی، شمال شرقی و جنوب شرقی.
● گورستان شمال غرب
گزینه احداث گورستان در شمال غرب و نزدیکی آزادراه تهران - شمال (واقع در محدوده امامزاده عقیل) در همان ابتدا با مخالفت شورای شهر تهران رو به رو و منتفی شد. اعضای شورای شهر معتقد بودند جاده های دسترسی به این نقطه هنوز آماده بهره برداری نیستند، مساله ای که مدیرعامل سازمان بهشت زهرا هم در گفتگو با خبرگزاری‌ها آن را تایید کرد: «ساخت گورستان در کیلومتر ۱۲ آزادراه تهران ـ شمال تا زمانی که عملیات ساخت این آزادراه و مشکل راه های دسترسی به آن برطرف نشود، در کوتاه مدت پاسخگوی نیاز فعلی شهر تهران نخواهد بود و هنوز هم شهرداری تهران ساخت گورستان در شرق و غرب تهران را به عنوان گزینه اول با جدیت پیگیری می کند.»
● گورستان جنوب غرب
مورد دیگر، گورستان جنوب غرب تهران است؛ مجوز احداث گورستان در غرب تهران (گرمدره) در سال ۱۳۷۳ از سوی شورای اسلامی شهر تهران صادر شد اما شهرداری و شورای شهر کرج مخالفت خود را با این قضیه اعلام و بر غیرقانونی بودن احداث گورستان تاکید کردند.
رئیس شورای شهر گرمدره ضمن بیان این که شهر گرمدره هم اکنون در حریم هیچ یک از شهرهای اقماری تهران و از جمله تهران بزرگ نیست که شهرداری تهران بخواهد برای آن تصمیم بگیرد، اینگونه اعتراض خود را نشان داد:« این اراضی در محدوده حریم شهر گرمدره که عمدتاً از شمال به ارتفاعات البرز و از جنوب نیز به باغات و اراضی مستعد کشاورزی می رسد و در سایر نقاط کاربری صنعتی موجود آن را اشغال کرده است با هیچ یک از معیارهای مکان یابی گورستان ها همخوانی ندارد .»
هر چند به گفته قائم مقام حوزه معاونت شهری شهرداری تهران مجوزهای لازم پیش از اینکه شهر گرمدره به صورت یک شهر درآید، اخذ شده بود. در کنار تمام این مسائل، دلایلی همچون نحوه وزش باد که در تهران از شرق به غرب بوده و ممکن است مشکلات بهداشتی برای شهروندان این ناحیه ایجاد کند بر نگرانی مردم و مسوولان افزوده است.
● گورستان شمال شرق
و اما گورستان شمال شرق تهران حکایت دیگری داشت. این گورستان که در زمینی به مساحت ۴۰۰هکتار در منطقه «تلو» در نظر گرفته شده بود، مورد مخالفت مسوولان سازمان محیط زیست تهران قرار گرفت. داریوش گل علی زاده، معاون محیط زیست انسانی اداره کل محیط زیست استان تهران یک ماه پیش در گفت و گویی دلایل مخالفت این سازمان با ساخت گورستان در این منطقه را چنین بیان کرد: « تلو در افق ۱۴۰۴ شهر پردیس قرار دارد و احداث این گورستان در نزدیکی شهر جدید پردیس بار ترافیکی سنگینی در منطقه ایجاد میکند، ضمن اینکه منطقه تلو روی گسل قرار دارد و با تخریب گسل، آب غسالخانه گورستان به طور مستقیم وارد آب جاجرود که منبع آب شرب شرق تهران است می‌شود.»
علاوه بر آن، با وجود این که رییس شورای اسلامی شهر تهران، ساخت گورستان در این نقطه را بر اساس طرح جامع شهر تهران بدون اشکال می‌داند، مسئولان سازمان محیط زیست می‌گویند در طرح جامع تهران به احداث گورستان در شرق اشاره شده و اسمی از تلو به میان نیامده است بنابراین می‌توان گزینه های دیگری را انتخاب کرد.
در این میان ارتش نیز به عنوان مالک حقیقی زمین های تلو به دلیل کاربری نظامی، مسایل امنیتی و همچنین مشکلات زیست محیطی مخالفت خود را با این موضوع اعلام کرده است و مشکل پیچیده تر به نظر می‌رسد.
● گورستان جنوب شرق
اما گزینه ای که تا رفع مشکلات موجود مناسب تر از بقیه به نظر می‌رسید، توسعه ۱۶۰ هکتاری از زمین‌های شرقی بهشت زهرای تهران بود. مجوزها و هماهنگی های لازم برای این کار صورت گرفت. مدیرعامل سازمان بهشت زهرا اعلام کرد کاربری ۱۶۰ هکتار زمینهای بخش شرقی بهشت زهرا برای الحاق به گورستان قبل از به وجود آمدن شورای شهر باقرشهر انجام شده و کاملا قانونی است، اما این طرح نیز با مخالفت مسوولان و ساکنان باقرشهر کرج روبه رو شد تا جایی که اهالی باقرشهر در نامه ای، گسترش بهشت زهرا از این ناحیه را بی عدالتی خوانده و خواستار رفع تبعیض بین اهالی جنوب و شمال شهر شدند. آنها در این نامه یادآور شدند: «۲۰سال است که تمام معضلات پایتخت به جنوب تهران منتقل می‌شود و از سوی دیگر ۴۰ سال است که میزبان مردگان تهرانی‌ها بودیم اما دیگر اجازه توسعه اراضی این گورستان را در محدوده باقرشهر نخواهیم داد.»
این در حالی است که مدیرعامل سازمان بهشت زهرا ابتدای سال جاری در این رابطه توضیح داده بود: «مشکلات بهداشتی و زیست محیطی و واقع شدن گورستان در این منطقه دلیل مخالفت باقرشهریها با این موضوع است درحالی که بهشت زهرا با رعایت کامل مسائل زیست محیطی و توسعه پایدار از پاکترین نقاط شهر محسوب می شود.» ضمن این که به اعتقاد او بهشت زهرا تاثیرات مطلوبی در زمینه های اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و همچنین اشتغال منطقه داشته است.
● سرانجام کشمکش
اصرار شهرداری و شورای شهر تهران از سویی و انکار شورای شهر و مردم باقرشهر از سوی دیگر سبب میانجیگری استانداری در این زمینه شد. سرانجام جلساتی که استانداری با مسئولان سازمان بهشت زهرا و اعضای شوراها و شهرداریهای تهران و باقرشهر برای بررسی پیشنهادات دوطرف برگزار کرد، نتیجه داد و شورای شهر باقرشهر موافقت کرد برای آخرین بار بهشت زهرا توسعه یابد - البته به مقدار زیادی کمتر از آن ۱۶۰هکتار مطرح شده - و در ازای آن تسهیلاتی به مردم این شهر اختصاص یابد.
مهندس یوسفعلی درون پرور، معاون عمرانی استاندار تهران در نشست چند روز پیش خود با خبرنگاران درباره جزئیات این توافق اظهار داشت: « مقرر شد ۵۰ هکتار از مجموع زمین ۱۶۰ هکتاری واقع در ضلع شرقی بهشت زهرا به توسعه گورستان اختصاص یابد، ۴۰ هکتار برای توسعه فضای سبز باقرشهر و ۶۰ هکتار باقی مانده که بین ۵۰ و ۴۰ هکتار مذکور است، به فضای خدماتی و تأسیساتی از جمله پمپ بنزین برای باقرشهری‌ها تبدیل شود. »
همچنین شهرداری تهران متعهد شده علاوه بر تامین ناوگان حمل و نقل عمومی مورد نیاز باقرشهریها مثل اتوبوس و مینی بوس، اقداماتی برای کاستن از بار ترافیک منطقه و سهولت رفت و آمد اهالی باقرشهر انجام دهد؛ اقداماتی نظیر احداث تقاطع غیر همسطح سه راه باقرشهر و تغییر ایستگاه متروی بهشت زهرا. به گفته مهندس درون پرور با اضافه شدن این ۵۰ هکتار مشکل برای ۴ سال آینده حل شده است.
همچنین براساس اظهارات درون پرور بررسی زمین آزادراه تهران - شمال دوباره در دستور کار قرار گرفته و اکنون به عنوان یکی از گزینه های مورد نظر برای احداث گورستان مطرح است. او در پاسخ به سوالی درباره مصوبه شورای شهر تهران مبنی بر عدم امکان احداث گورستان در منطقه منتهی به امامزاده عقیل چنین گفت: «مسئولان آزاد راه تهران - شمال در ابتدای امر تمایل داشتند که خودشان اقدام به ساخت گورستان کنند که شورای شهر تهران با این پیشنهاد موافقت نکرد. در صورتی که شورا و شهرداری تهران تمایل به احداث گورستان در این منطقه را دارند؛ باید نسبت به تملک زمین اقدام کنند.» درون پرور از دو گزینه دیگر نیز برای احداث گورستان نام برد؛ یکی زمینی که در ورودی بلوار امام رضا(ع) به سمت سمنان قرار دارد و درحال توافق با مالک زمین هستند و دیگری زمینی۲۰۰ هکتاری در ورودی جاده ساوه.
اگرچه در حال حاضر با موافقت شورای شهر باقرشهر و حل مقطعی معضل تکمیل ظرفیت بهشت زهرای تهران خیال شهروندان تهرانی کمی آسوده شده اما با کمی تعلل و کوتاهی دوباره زمان به سرعت سپری شده و مشکل خود را نشان خواهد داد. آیا ۴ سال بعد دوباره همین داستان تکرار نخواهد شد؟

فهیمه حسن‌میری

منبع : خبر آنلاین