"دیمونا"؛تهدیدی در ژرفای تراژدی

ایالات متحده آمریكا كه از آغاز به جاه طلبی هسته‌ای اسراییل ظنین بود در سال ۱۹۵۸ با استفاده از هواپیماهای جاسوسی "یو۲" از ساخته شدن دیمونا با خبر شد و نگرانی خود را بی‌سر و صدا ابراز كرد. طی دهه ۱۹۶۰ بازرسان آمریكایی چندین بار از تاسیاست دیمونا دیدن كردند اما نتوانستند دقیقا متوجه آنچه در آن محل می‌گذشت بشوند. در حالی كه اسراییل هرگز نپذیرفته است كه دارای سلاح اتمی است، مع هذا كمتر كارشناس امور بین‌المللی است كه آن كشور را در فهرست كشورهای دارای جنگ افزار هسته‌ای قرار ندهد. موضوع توانایی تسلیحات هسته‌ای اسراییل بیش از هر برنامه دیگری در زمینه فناوری هسته‌ای در جهان‌، پنهان نگاه داشته شده است. بر خلاف ایران و كره شمالی - دو كشوری كه برنامه‌های هسته‌ای شان با واكنش روبه رو شده - اسراییل هرگز پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای را امضا نكرده است. دولت‌این كشور هیچ گاه اجازه بازرسی از تاسیسات خود را به ناظران سازمان ملل متحد و آژانس بین‌المللی نداده و سازمان‌های بین‌المللی نیز هیچ گونه تحریمی علیه اسراییل در نظر نمی‌گیرند. از دهه ۱۹۶۰ كه رآكتور هسته‌ای دیمونا در صحرای "نه گو" وارد مدار شد، میزان توانایی هسته‌ای اسراییل موضوع تخمین‌های جاسوسی غالبا نادرست و غیردقیق بوده، اما این پرده پنهان كاری تنها یك بار در میانه دهه ۱۹۸۰ به كنار زده شد و آن هم هنگامی بود كه مردخای وانونو - یكی از كاركنان سابق این تاسیسات - عكس‌ها و اطلاعاتی را در مورد كلاهك‌های هسته‌ای اسراییل در اختیار روزنامه‌های انگلیس قرار داد. شواهدی كه وانونو در اختیار قرار داد، تخمین‌ها درباره تعداد كلاهك‌های هسته‌ای اسراییل را از حدود صد كلاهك تا ۳۰۰ كلاهك بالا برد. (برای این كه ملاكی برای مقایسه به دست بدهیم، باید به یاد بیاوریم كه تصور می‌شود هند و پاكستان كه جدیدترین اعضای باشگاه هسته‌ای به شمار می‌آیند، هر یك حدود بیست كلاهك هسته‌ای دارند). هیچ گونه شواهدی مبنی بر این كه اسراییل دست به آزمایش‌های هسته‌ای زده باشد، وجود ندارد، اما به طرز گسترده‌ای ظن آن می‌رود كه انفجار مشكوكی كه در سال ۱۹۷۹ در جنوب اقیاسوس هند انجام شد، حاصل آزمایش هسته‌ای مشترك اسراییل و آفریقای جنوبی بوده باشد ( آفریقای جنوبی در دوران پس از تبعیض نژادی، برنامه گسترش جنگ‌افزارهای هسته‌ای خود را كنار گذاشت. )
اما اسراییل چگونه پا در این راه نهاد؟ كوتاه زمانی پس از تاسیس اسراییل در سال ۱۹۴۸ اسراییل به كسب جنگ‌افزار اتمی به عنوان یك عامل بازدارنده نهایی علاقه‌مندی نشان داد. در سال ۱۹۵۲ كمیسیون انرژی اتمی اسراییل تشكیل شد و بلافاصله همكاری نزدیك خود را با ارتش اسراییل آغاز كرد. در سال ۱۹۵۳ روند استخراج اورانیوم از صحرای نه‌گو تكمیل شد و شیوه تازه‌ای برای استحصال آب سنگین ابداع گردید. به این ترتیب اسراییل توانست تعدادی از مواد مهم هسته‌ای را خود ، تولید كند. در زمینه طراحی و ساخت رآكتور، اسراییل از كمك‌های فرانسه برخوردار شد و در نهایت ساخت تاسیسات دیمونا در دهه ۱۹۵۰ آغاز گردید. اسراییلی‌ها این مجموعه را در موقعیت‌های مختلف تحت عنوان كارخانه نساجی، ایستگاه كشاورزی و تاسیسات پژوهشی در زمینه ذوب فلزات معرفی می‌كردند. اما سرانجام در سال ۱۹۶۰ داوید بن گوریون نخست‌وزیر وقت اسراییل گفت كه این مجموعه یك مركز تحقیقات هسته‌ای است كه با هدف‌های صلح‌آمیز فعالیت می‌كند. ایالات متحده آمریكا كه از آغاز به جاه طلبی هسته‌ای اسراییل ظنین بود در سال ۱۹۵۸ با استفاده از هواپیماهای جاسوسی "یو۲" از ساخته شدن دیمونا با خبر شد و نگرانی خود را بی‌سر و صدا ابراز كرد. طی دهه ۱۹۶۰ بازرسان آمریكایی چندین بار از تاسیاست دیمونا دیدن كردند اما نتوانستند دقیقا متوجه آنچه در آن محل می‌گذشت بشوند. سایت ایننترنتی "امنیت جهانی" ادعا می‌كند كه اسراییلی‌ها تا آنجا پیش رفتند كه برای گمراه كردن آمریكایی‌ها اتاق‌های كنترل ساختگی ترتیب دادند و با ایجاد دیوارهایی دسترسی به بخش‌هایی از این تاسیسات را محدود كردند. با این حال،بازرسان اعلام كردند كه در آن محل نه تحقیقات علمی انجام می‌شود و نه فعالیت هسته‌ای غیرنظامی در كار است كه بتواند وجود چنان رآكتور هسته‌ای عظیمی را توجیه كند. بنابراین، آنها گفتند كه شواهدی در دست هست كه اسراییل یك برنامه ساخت بمب را دنبال می‌كند، اما آنها نتوانسته‌‌اند هیچ گونه مدركی دال بر وجود فعالیت‌های مربوط به تولید جنگ‌افزار در ‌آن محل پیدا كنند. در سال ۱۹۶۸ سرانجام یك گزارش سازمان مركزی اطلاعات آمریكا تایید كرد كه اسراییل شروع به تولید جنگ‌افزارهای هسته‌ای كرده‌ است از این زمان به بعد، سال‌های گمانه‌زنی درباره اندازه زرادخانه هسته‌ای اسراییل آغاز شد. شیمون پرز نخست وزیر سابق اسراییل گفت:«‌در بعضی زمینه‌ها حدی از رازداری باید رعایت شود. حلقه راز و رمز و سوءظنی كه در اطراف این موضوع وجود دارد‌، سازنده است چون نیروی بازدارندگی ما را تقویت می‌كند.» در این حال، دیگر دولت‌های خاورمیانه كه بیشتر آنها از طرفداران قضیه فلسطین هستند، نگرانی عمیق خود را در مورد وجود یك برنامه توسعه جنگ افزارهای هسته‌ای در اسراییل ابراز كرده‌اند. آنها آمریكا را به داشتن یك برخورد دو گانه در منطقه متهم می‌كنند. برخوردی كه برنامه‌های تسلیحاتی اسراییل را نادیده می‌گیرد و در عین حال، ایران ، سوریه و عراق - پیش از جنگ - را مصرانه متهم می‌كند كه سلاح‌های كشتار جمعی در اختیار دارند و تهدیدی علیه صلح به شمار می‌آیند. رئیس آژانس بین‌المللی انرژی اتمی اخیرا از اسراییل خواسته است تا پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای را امضا كند و به منظور پیشبرد صلح در خاورمیانه، سلاح‌های هسته‌ای خود را تسلیم كند. محمد البرادعی به روزنامه اسراییلی‌ هاآرتص گفت كه آژانس بین‌المللی انرژی اتمی فرض را بر این می‌گذارد كه اسراییل جنگ‌افزار هسته‌ای دارد، هر چند كه هرگز به طور رسمی چنین موضوعی را تایید نكرده است. او افزود: این اعتقاد اسراییل كه به خاطر در اختیار داشتن سلاح اتمی از ایمنی برخوردار است، نابه‌جا است زیرا دیگر كشورهای خاورمیانه به خاطر همین موضوع احساس تهدید می‌كنند. از دیدگاه كارشناسان مسائل استراتژیك، تاسیسات دیمونا، به خاطر قرار گرفتن در پرتنش‌ترین منطقه جهان، تهدیدی فراتر از تراژدی برای مردم خاورمیانه تلقی می‌گردد.نام این اسطوره وجدان را به خاطر بسپارید
مردخای وانونو، یهودی مراكشی تبار‌، در سال ۱۹۵۴ در مراكش متولد شد و در سال ۱۹۶۳ همراه با خانواده خود به اسراییل مهاجرت كرد. وی در سال ۱۹۷۱ به ارتش پیوست و پس از خاتمه خدمت سربازی و گذراندن دوره آموزشی در تاسیسات دیمونا، به عنوان تكنسین در این رآكتور استخدام شد. وی به مدت نه سال به عنوان تكنیسین در این تاسیسات كار می‌كرد و در سال ۱۹۸۵ به منظور سفر به خاور دور از این شغل كناره گرفت مردخای وانونو علت كناره‌گیری خود را یاس در مورد سیاست‌های اسراییل اعلام كرد. وی پس از استعفا و خروج از اسراییل در سال ۱۹۸۵ به یك گروه مسیحی مخالف جنگ‌افزارهای هسته‌ای در استرالیا ملحق شد و هم زمان تغییر دین داد و به مسیحیت گروید. یكی از اعضای این گروه وانونو را تشویق كرد تا به ندای وجدان خود پاسخ گوید و تصاویر و اطلاعات خود در مورد فعالیت‌های هسته‌ای اسراییل را در اختیار جهانیان قرار دهد. در آن زمان برخی از ناظران بدبینانه گمان می‌بردند كه مقامات اسراییلی خود - با هدف هشدار به دشمنان این كشور - مردخای وانونو را به افشای اسرار هسته‌ای آن كشور ترغیب كرده‌اند و وی نیز ناخودآگاه به خواست آنان تن داده است؛ اما رویدادهای بعدی، بطلان این گمانه را ثابت كرد.
مردخای وانونو به منظور تسلیم اطلاعات خود به هفته نامه بریتانیای ساندی تایمز، عازم لندن شد. او در سال ۱۹۸۶ در مصاحبه‌ای با این هفته‌نامه اطلاعات خود در مورد فعالیت‌های اتمی اسراییل در سایت اتمی دیمونا را همراه با تصاویری از تجهیزات تولید جنگ‌افزار هسته‌ای ، انتشار داد و به این ترتیب، مداركی در تایید حدس و گمان‌های موجود در مورد زرادخانه هسته‌ای اسراییل در اختیار جهانیان قرار گرفت. وانونو قبل از خاتمه كار خود در سایت هسته‌ای دیمونا، توانسته بود به طور مخفیانه از بخش‌های مختلف این تاسیسات، (از جمله در بخش پردازش مواد رادیو اكتیو برای استفاده در تولیدكلاهك‌های اتمی)، دو حلقه عكس بگیرد. ماموران امنیتی اسراییل تله‌ای برای او فراهم كردند و با صحنه‌سازی و فریب ( با اعلام این كه حال همسر و مادرش در رم بسیار وخیم می‌باشد ) وی را به آپارتمانی در رم كشاندند و پس از طناب پیچ كردن و بیهوش نمودن، او را با یك تابوت به اسراییل منتقل ساختند. ظاهرا شیمون پرز، نخست‌وزیر وقت اسراییل ، به این دلیل دستور ربودن وی در رم (و نه در لندن) را صادر كرده بود كه نمی‌خواست با اجرای چنین عملیاتی در لندن، باعث ناخرسندی دولت بریتانیا شود. در سال ۱۹۸۶، مردخای وانونو در یك دادگاه اسراییلی محاكمه و به جرم افشار اسرار حیاتی دولت و خیانت به كشور ، به هجده سال زندان محكوم شد و تا ماه آوریل سال ۲۰۰۴ در زندان بود. سرانجام دوره زندان مرخای وانونو، دانشمند هسته‌ای اسراییل، كه هجده سال را به جرم افشار اسرار مربوط به فعالیت‌های اتمی این كشور در زندان گذراند، روز چهارشنبه ۲۱ آوریل ۲۰۰۴ به پایان رسید و او كلیسای سنت جرج بیت المقدس را برای بیتوته كردن انتخاب نمود. وانونو از زندان آزاد شد و بلافاصله دولت اسراییل بیانیه‌ای صادر كرد و گفت: مردخای وانونو كه در ماه آوریل سال جاری و پس از هجده سال حبس به جرم افشار اسرار هسته‌ای اسراییل و خیانت به كشور از زندان آزاد شده به دستور مقامات دولتی از برخی از حقوق اجتماعی از جمله حق سفر به خارج از كشور محروم است. دولت اسراییل همچنین ادعا كرد كه وی به دلیل آگاهی از فعالیت‌های هسته‌ای این كشور هنوز یك تهدید امنیتی تلقی می‌شود. محدودیت‌های اعلام شده وانونو چنین اعلام شد:
۱- ممنوعیت دریافت گذرنامه
۲- محرومیت خروج از اسراییل به مدت یك سال
۳- نیاز به كسب مجوز رسمی برای تماس با خارجیان
۴- ممنوعیت تماس با سفارتخانه‌های خارجی در اسراییل
۵- ممنوعیت مصاحبه با رسانه‌ها
۶- ممنوعیت حرف ‌زدن درباره اسرار هسته‌ای اسراییل
دولت اسراییل با صدور بیانیه‌ای دیگر اعلام كرد كه مردخای وانونو اطلاعات سری در مورد مركز هسته‌ای دیمونا را افشا كرده و هنوز هم اطلاعاتی در اختیار دارد كه آنها را انتشار نداده است. دولت اسراییل بارها او را خائن خواند، اما وانونو پس از آزادی از زندان گفت كه به عمل خود افتخار می‌كند هر چند اطلاعات دیگری در مورد فعالیت‌های هسته‌ای این كشور در دست ندارد. وی از دولت اسراییل خواست تا به بازرسان بین‌المللی اجازه دهد از سایت اتمی آن كشور در دیمونا بازدید كنند. آقای وانونو گفت كه چندین سال از محكومیت خود را در زندان انفرادی سپری كرده و نحوه رفتار زندانبانان را خشن و وحشیانه توصیف كرد. به گفته این متخصص اتمی، علت بدرفتاری با وی در زندان، تغییر كیش و گرویدن او به مسیحیت بود. هنوز چیزی از آزادی وانونو نگذشته بود كه پیتر هونام خبرنگار ۶۰ ساله انگلیسی كه برای ساخت یك فیلم مستند تلویزیونی درباره او، به این كشور سفر كرده بود در بیت المقدس بازداشت شد. همسر وی گفت: كه آزادی پیترهونام مشروط به ترك فوری اسراییل شد. خانم هونام گفت:‌شوهر وی به جاسوسی در مورد برنامه‌های هسته‌ای اسراییل متهم گردید. عاقبت این خبرنگار با وساطت دادستانی كل اسراییل آزاد شد و هنگام آزاد شدن از بازداشت گفت كه اسراییل باید از اقدام خود شرمنده باشد وی در مدتی كه در بازداشت ماموران امنیتی بود در "سیاه چالی با دیوارهای آغشته به مدفوع" نگهداری می‌شده است. آقای هونام همان كسی است كه پس از گفتگو با آقای وانونو در سال ۱۹۸۶ میلادی برای روزنامه ساندی تایمز گزارشی از جنگ‌افزارهای هسته‌ای اسراییل تهیه كرد و جهان را متوجه خطر وحشتناك زرادخانه هسته‌ای اسراییل نمود. بار دیگر چه می‌كند این زمانه دون و ننگ آجین؟ اسراییل بیش از این، آزادی وانونو را تحمل نتوانست كرد. او كه محكومیت ۱۸ ساله را تحت فشارهای خشن مقامات اسراییلی، سپری ساخته بود، در تاریخ پنج‌شنبه ۱۱ نوامبر ۲۰۰۴ (آبان ۸۳) دستگیر و به سلول برده شد. مقامات امنیتی اسراییل گفتند :‌او را دائما در كلیسای سنت جرج زیر نظر داشته‌اند، اما نمی‌توانستند مطمئن باشند كه او به مصاحبه‌های غیرمجاز با رسانه‌های خارجی، دست نزند. دستگیری مجدد وانونو، واكنش چندانی را در محافل انسان دوست غربی‌، در پی نداشت.
منبع:فصلنامه راهبرد ، شماره ۳۴

منبع : خبرگزاری فارس