لایب نیتس؛ دوستدار حقیقت و دانایی

فلسفه متولی ندارد، بلکه متخصص دارد.چون تفکر چیزی نیست که سندی به نام شخص خاصی داشته باشد؛ حتی مدارک ومدارج عالی در زمینه فلسفه نیز ملاکی برای مالکیت نیست.
منظور از فلسفه نگه داشتن استمرار فکر است. مصرف فلسفه رابه سهولت نمی توان تعیین کرد زیرا این فلسفه است که مصرف را تعیین می کند و اگر روزی به گونه ای دیگر باشد، قطعاً انحطاط پیش روی ماست.
و اما فلسفه لایب نیتس که فلسفه ای بسیار مشکل است؛ لایب نیتس درهمه بحث های خود،اعم از ریاضی،فیزیک،منطق، مابعدالطبیعه وحتی زبان شناسی یک چیز را مد نظر دارد که کاربرد آن در قلمروهای بسیارمختلف است.او در عین حالی که منطقدان است، ریاضیدان است ودر عین حال که ریاضیدان است،فیزیکدان است و مابعدالطبیعه هم کار می کند.این چنین است که فهمیدن و فهماندنش کاری است دشوار.
لایب نیتس نیاز به وحدت را در انسان ها تشخیص داد.در نتیجه با این جامعیت فوق العاده فلسفه اش که همه چیز را شامل می شود، پراکنده گویی نمی کند بلکه می خواهد با یک کلام واحد گفته اش رادر مراحل مختلف اعمال کند و بکار گیرد.بنابر این ما در فلسفه لایب نیتسی با یک فکر به ظاهر ساده اما با کاربردی بسیار وسیع روبرو هستیم.
افکار لایب نیتس از لحاظی با اندیشه های بزرگ ترین متکلم غربی مسیحی یعنی آلبرت کبیر، که استاد توماس آکوئینی بود، قا بل مقایسه است.
لایب نیتس که نوشته های توماس آکوئینی راتماماً خوانده است، آنجا که در خصوص ماهیت وجود به ابن سینا اشاره می کند، تأثیرش را از اندیشه های توماس بیشتر می نمایاند؛چون در کتاب وجود و ماهیت که در قرون وسطی (اواخرقرن۱۳ میلادی)یعنی ۸۰۰سال پیش نوشته شده است، خود توماس دقیقاً نام «اویسن» یعنی ابن سینا را می برد.
آلبرت کبیر با اینکه تعداد کمی کتاب نوشته است، اما استاد بزرگی است و اوست که این مطالب را به توماس تعلیم داده است.
استاد آلبرت با وجود تعصب کاتولیکی-کلیسایی فرانسه آن عصر، به طور صریح می گوید:اگرمی خواهید تفکر بیاموزید، ابن سینا را بخوانید؛یعنی او می داند برای یک تحول فرهنگی واقعی، آشنایی با تفکرات کسانی که احتمالاً اعتقادات متفاوتی با ما دارند هیچ مانعی ندارد بلکه کمک می کند تا ما با وسعت نظر بیشتروتفکر عمیق تری، به مسائل نگاه کنیم. اینجاست که لایب نیتس به آلبرت کبیر شباهت پیدا می کند.
لایب نیتس انسان خود ساخته ای است،تا آنجا که او که بنیانگذارحساب دیفرانسیل وانتگرال(محاسبه نامتناهی و غیره)است،ریاضیات را خود از طریق تمرین کردن یاد می گیرد.این مرد خود ساخته،ازطریق ارتباط و همکاری که با هوگنس- دانشمند بزرگ هلندی و درواقع پایه گذار دینامیسم-داشته و با استفاده از دینامیسم او،توانمندی و پویایی را وارد فلسفه خود کرده است این گونه کارهای لایب نیتس در نوع خود کم نظیر است.با این حال، چه در زمان خود و چه در عصر روشنگری شهرت زیادی پیدا نکرد.تنها دوره ای کوتاه در آلمان فردی مثل ولف به فلسفه او قدری توجه نشان داد.
در سال ،۱۷۴۶ درست بیست سال پس ازفوت لایب نیتس، مدالی باعکس ولف و لایب نیتس بر روی آن و عکس سربازی یونانی در پشت آن ساختند.علاوه بر آن در دو روی مدال،دو جمله نیزنگاشته شده بود:
«دوستداران حقیقت» که انجمنی به این نام تاًسیس شد و«درشناختن شهامت داشته باش.»
با وجود این که دراین دوره در آلمان به لایب نیتس لقب دوستدار دانایی و حقیقت، داده بودند اما باز به او توجه زیادی نمی شود.
چنان که دالامبر درمقدمه ای که در سال ۱۷۵۱بر دایرهٔ المعارف می نویسد از جان لاک،فرانسیس بیکن و نیوتن تجلیل می کند و می گویدما این دوره تجدد و عصر روشنگری را مدیون علم نیوتن،روانشناسی لاک وخلاصه اکثر دانشمندان انگلیسی هستیم،لیکن راجع به لایب نیتس می گوید:او هم اطلاعاتی داشت اما متأسفانه تمام استعدادش را صرف امور مابعدالطبیعی و غیره کرد و از بین برد؛ در واقع دالامبر شاید ریاضیدان بزرگی باشد اما فیلسوف کوچکی است .با این حال دالامبر تنها کسی نیست که درباره لایب نیتس درست قضاوت نکرد،راسل هم با تمام شهرتی که دارد، در کتابش درباره لایب نیتس،چنین نوشت که لایب نیتس تنها مختص منطق است و غیر از منطق چیز دیگری نمی دانست.این ادعای راسل نادرست است زیرا او کتاب مکاتبات لایب نیتس با آنتوان آرنو(متکلم فرانسوی و نویسنده اعتراضات چهارم بر دکارت)،که کتابی کاملاً منطقی است را ملاک قرار داده است.
به طور کلی لایب نیتس فیلسوف واقع بینی است و می گوید هیچ چیز بی علت نیست و اگرهنوز معلول پدید نیامده، هر چیز غیر متناقضی امکان علت شدن دارد؛یعنی در این جهان هر چه رخ می دهد، علت تامه دارد.
کلام آخر اینکه اگر ما روزی بخواهیم در علوم جدید شریک باشیم چاره ای نداریم جزاین که یک دوره کامل تاریخ علم بخوانیم و از شرایطی که در بوجود آوردن علم دخیل بوده آگاه باشیم و بعد به این نتیجه خواهیم رسیدکه زیر بنای تحولات علمی، فلسفه است.
مکتوب حاضر، متن ویرایش و تلخیص شده سخنرانی دکتر کریم مجتهدی است که در نشست نقد و بررسی کتاب «فلسفه لایب نیتس» تألیف رابرت لتا با ترجمه فاطمه مینایی در تاریخ ۸۶‎/۸‎/۲۹ در محل شهر کتاب مرکزی ایراد شد.

دکتر کریم مجتهدی

منبع : روزنامه ایران