از سنگ و چوب تا فلز

جنس اولین لنگرها به یقین، سنگی بوده است. در گذشته‌های دور از سنگ‌های صفحه‌گونه با سوراخی در وسط برای بستن طناب به‌جای لنگر، استفاده می‌کردند. البته احتمال دارد که در گذشته از لنگرهای سنگی به‌جز لنگراندازی برای حفظ تعادل کشتی هم استفاده کرده باشند. لنگرهای سنگی تا آغاز دوران تمدن‌های بزرگ تاریخ بشر مورد استفاده قرار می‌گرفت. در زمان حکومت رومی‌ها، لنگرهای کشتی در آب‌های مدیترانه، عموماً سربی یا چوبی و به‌ندرت آهنی بودند. با وجود این‌که آغاز استفاده از لنگر و این‌که کدامین انسان برای بستن شناور خود در دریا از لنگر استفاده کرده در هاله‌ای از ابهام است، اما تکامل و نوآوری‌های اولیه بشر را می‌توان از مطالعه به روی آثار برجا مانده و تصاویر سکه‌های قدیمی و نقاشی‌های مختلف، بررسی کرد.
اولین اثر از لنگر قایق‌های ساخت بشر ۲۰۰۰ سال قبل از میلاد مسیح درون مقبره‌های مصر قدیم برجا مانده است. در آن زمان کشتی‌های با چوب‌های مخروطی شکل و طناب‌های ساخته شده از گیاه پاپیروس را به لنگرهای سنگی متصل می‌کردند. ۱۶۰۰ سال قبل از میلاد مسیح، کشتی‌های بادبانی به لنگرهای شیاردار و سوراخ‌داری که اتصال بهتری با کف دریا پیدا می‌کرد، مجهز شدند. هنگامی که مقبره ”توت ان آمون“ که متعلق به ۱۴۰۰ سال قبل از میلاد مسیح بود، باز شد، لنگری سنگی به شکل تی انگلیسی، در آن یافتند. ۴۰۰ سال بعد نیز، یعنی ۱۰۰۰ سال قبل از میلاد مسیح، در اشعار هومر شاعر یونانی، هم‌چنان صحبت از لنگر سنگی دیده می‌شود.
به‌علاوه از تخته‌های قلابی شکل و چهارچوب‌های تخته‌ای که با سنگ پر شده و سنگین شده بودند، به‌عنوان لنگر در دوران باستان استفاده می‌شده است. از این لنگرها هنوز در بعضی از قایق‌های سنتی دیده می‌شود. در ۸۰۰ سال قبل از میلاد مسیح لنگری برنزی با دو قلاب و اهرم قفل کننده در جزیره مالتا ساخته شد. لاشه لنگری از آهن در سادینیا، متعلق به ۶۵۰سال قبل از میلاد مسیح دیده شده است. این لنگر بدون اهرم از دو قلاب تشکیل شده است که احتمالاً از اولین لنگرهای آهنی ساخت بشر می‌باشد. ۵۰۰ سال قبل از میلاد مسیح، یک تاریخ‌نویس باستانی یونان، اشاره به لنگرهائی سنگی می‌کند که از پاشنه‌ کشتی‌ها آویزان می‌شد تا به هدایت کشتی در طول رود نیل به سمت پائین رود، کمک کند.
۳۰۰ سال قبل از میلاد مسیح، کشتی‌های نظامی به لنگرهای فلزی مجهز شدند که هر کدام از آنها ۴۴۰ پوند (۲۰۰ کیلوگرم) وزن داشتند. در سکه‌های یونانی که ۲۸۰ سال قبل از میلاد مسیح ضرب شده است، لنگری با شاخه‌هائی به شکل برگ خرما دیده می‌شود. هم‌چنین ۱۰۰ سال قبل از میلاد مسیح در سکه‌هائی طرح لنگری شبیه لنگرهای انگلیسی مشاهده می‌شود. در لنگر فلزی سوریائی که به‌طور باور نگردنی نام کشتی آن نیز به رویش حک شده و متعلق به ۵۰ سال قبل از میلاد مسیح است، دیگر اثری از شاخه‌های برگ خرما دیده نمی‌شود. شکل لنگر فلزی دوره شاه هرود، ۳۵ سال قبل از میلاد مسیح نشان از بزرگ شدن اندازه دسته لنگرها دارد که خود علامت واضحی است برای جایگزینی دسته بلند چوبی به‌جای مفتول سنگی تو خالی به‌عنوان دسته لنگر. در ۲۰ سال بعد از میلاد مسیح نیز همان شکل بزرگ شدن در دسته و حذف شکل شاخک‌های برگ خرما دیده می‌شود.
۴۰ سال بعد از میلاد مسیح، کشتی امپراتور کالیگولا، به لنگر ۱۶ فوتی از جنس چوب بلوط با نوک‌های فلزی مجهز بوده است. این کشف هنگام پائین رفتن آب دریاچه نامی در نزدیکی شهر رم در سال ۱۹۲۹ میلادی اتفاق افتاد. در همان زمان لنگر فلزی دیگری با پوسته چوبی و وزنی نزدیک به ۱۰۰۰ پوند (حدود ۴۵۰ کیلوگرم) که بیش از ۱۸۰۰ سال قبل از میلاد قدمت داشت، کشف گردید. از این قراین، مشخص بود که این لنگر دارای اهرم قفلی متحرک بوده است. این اختراع زمان خود اختراع چندان قابل قبولی واقع نشد چراکه بعد از ۱۷۰۰ سال، یعنی در سال ۱۸۵۴ میلادی، دوباره نیروی دریائی انگلستان آن را طراحی کرد و مورد استفاده قرار داد. بین سال‌های ۸۸ تا ۹۷ بعد از میلاد قدیس کلمنت، چهارمین حواری به لنگری بسته و داخل آب دریا پرتاب می‌شود. البته این روش اعدام خیلی متداول نبوده است. از آن زمان، قدیس کلمنت معروف به قدیس لنگر است که به یاد روز قتلش هر سال ۲۳ نوامبر، مراسم یادبودی برگزار می‌شود.
لنگر آهنی، اولین‌بار در انگلستان ۵۷۳ سال بعد از میلاد مسیح در ایست آنجلیا ساخته شد. لنگر دانمارکی به نام ”لنگر آزبرگ“ با نوک‌های بسیار کوچک و اهرمی از جنس چوب ۸۰۰ سال بعد از میلاد، ساخته شد و لنگر دوره قرون وسطی سال‌های ۱۰۶۶ بعد از میلاد، که در طومار بایون در مورد آن توضیح داده شد، خیلی شبیه لنگرهای مدرن است. در متن صورت‌ جلسه‌ای در جنوا سال ۱۴۴۰ قبل از میلاد تقاضا اجاره کشتی ۱۵۰۰ تنی دیده می‌شود تا این کشتی بتواند دوازده لنگر هر کدام به وزن ۱۶۰۰ تا ۱۸۰۰ پوند (۷۰۰ تا ۸۰۰ کیلوئی) را حمل کند. کنده‌کاری‌هائی در فلورانس سال ۱۴۵۰ میلادی ۲ عدد اهرم لنگر را نشان می‌دهد که مدل آن بیش از ۴۰۰ سال متداول بود.
سال ۱۶۳۷ میلادی، کشتی ۱۶۰۰ تنی ”سورین دریا“ ۱۲ لنگر هر کدام به وزن ۴۰۰۰ پوند (۱۸۰۰ کیلوگرم) حمل کرده است. در سال ۱۶۹۰ میلادی سر ویلیام فیبز در جنگ معروفش در کبک، لنگر ۱۳ فوتی را که جدیداً از آب بیرون کشیده شده است از دست داده بود. این لنگر، حدود ۱۷۰۰ پوند (۷۵۰ کیلوگرم) وزن داشته و دسته بلند آن تا ۵۰ درجه خم می‌شده است. لنگر دیگری با چنین طرحی که سال ساخت ۱۷۰۳ میلادی بر آن حک شده و متعلق به کشتی جنگی با بیش از صد توپ بوده در اعماق آب‌های سواحل انگلستان به‌دست آمده است.
در سال ۱۷۲۳ میلادی در فرانسه نمایشگاه علم و هنر لنگرسازی برگزار شد در سال ۱۷۸۰ میلادی پس از یک‌سری تحقیقات علمی نیز ساخت لنگرهای جدید با اهرم فلزی آغاز گردید. اما با وجود ساخت چند سری از این لنگرها باز هم هم‌چنان استفاده از لنگر فلزی با اهرم چوبی دسته بلند و صاف، متداول بود. سال ۱۸۰۱ میلادی ریچارد پیرینگ موفق شد متد جوش‌کاری را تکمیل و اجزای لنگر را به هم متصل کند. بدین ترتیب توانست لنگری با دسته کوتاه و انحنای زیاد بسازد.
در سال ۱۸۰۴ میلادی کاپیتان هاوک از نیروی دریائی سلطنتی انگلستان، برای کشتی لنگری با اهرم فلزی سفارش داد. در آن زمان به اهرم فلزی قفل شونده توجه زیادی می‌شد. با وجود این مطلب قانونی برای لنگرها در نظر گرفته شد که در آن ساختن اهرم قفل شونده را برای لنگرهائی که بیش از ۱۵۰۰ پوند (۶۵۰ کیلوگرم) وزن داشتند، مانع می‌شد. در سال ۱۸۱۸ میلادی ستوان بالچر از افسران نیروی دریائی، لنگری را که نوک‌های پهن داشت، به نمایش گذاشت که بعداً به کمک افرادی چون هانیبال و پورتر تکمیل و به بازار عرضه شد. مهندس تورمن این لنگر را با کمی تغییر و اضافه کردن گوشه‌های نخلی شکل به آن، یکی از متداول‌ترین مدل‌های زمان خود کرد. از سال ۱۸۲۰ میلادی به بعد صدها مدل مختلف لنگر ساخته شد که هر کدام قدمی در راه بهتر کردن شکل و توان آن بود.
در سال ۱۸۲۲ و ۱۸۲۳ میلادی لون و لاوکینز آزمایشاتی روی قدرت نگه‌داری لنگر سه‌شاخ با گوشه‌های نخلی شکل داشتند که ۴۰ سال بعد، همان طرح به‌عنوان یکی از شکل‌های لنگر در بسیاری از کشتی‌های کوچک استفاده شد. در سال ۱۸۳۰ میلادی پرین به کمک نیروی بخار برای ساخت لنگرهای آهنی و جوش دادن آنها، بدعتی بزرگ در راه تکامل روش ساخت لنگر گذاشت. در این هنگام دیگر نیروی دریائی به اهمیت استفاده از لنگرهای فلزی پی برده بود. در سال ۱۸۴۰ میلادی هاوکین، لنگری با نوک‌های پهن که بسیار شبیه لنگرهای بدون اهرم کنونی است، ساخت.
در سال ۱۸۴۶ میلادی کلیه کشتی‌های سلطنتی نیروی دریائی انگلستان به لنگرهای فلزی مجهز بودند و طرحشان به نام عمومی لنگر دریاداری (ADMIRALITY ANCHOR) معروف شد. این نوع لنگرها، به نام ”کیج“ و یا ”ولد استایل“ معروف بود که البته در کشتی‌های بزرگ به‌ندرت مورد استفاده قرار می‌گرفت اما استفاده از آن در کشتی‌های کوچک، بسیار متداول بود. اگرچه این نوع از لنگرها توان اتصال بسیار عالی با کف دریا را داشتند، اما اهرم بلند آنها، بسیار آسیب‌پذیر بود و در اثر کشیدگی به کف دریا خیلی زود صدمه می‌دید. هنگام بالا کشیدن نیز اهرم عمود داخل زنجیر، گیر می‌کرد و یا به بدنه کشتی سائیده می‌شد. البته این نوع لنگر، برای لنگر کردن دائمی بسیار مناسب بود و با اتصال زنجیر به راحتی باز و تعویض می‌شد.
در سال ۱۸۵۲ نیروی دریائی انگلستان لنگر تورتمن را بهترین لنگر معرفی کرد و در سال ۱۸۵۹ میلادی لنگر قارچی شکل که بسیار مناسب بستن کشتی در لنگر کردن دائمی بود، ساخته شد. با برداشتن اهرم قفلی از روی لنگر مرتوم در سال ۱۸۶۱ میلادی و تغییراتی که به‌روی لنگر لاتم در سال ۱۸۶۶ میلادی صورت گرفت، استفاده از لنگر بدون اهرم قفلی به سرعت گسترش یافت. در سال ۱۸۶۶ میلادی، نوعی لنگر که بدون اهرم قفلی بود و سَرِ گِرد داشت، در انگلستان ساخته شد.
در سال ۱۸۷۰ میلادی ای.‌اف.وایت توانست طرح جدیدی از لنگر ”اولد استایل“ ارائه دهد که در آن اهرم قفل شونده موقع بالا کشیدن لنگر به گوشه آن سر می‌خورد و با چرخش ربع دایره‌ای کنارش، محکم می‌شد. در سال ۱۸۷۳ سی.اف.هرشافت شکل دیگری از لنگر ”اولد استایل“ را که از چهار بخش مجزا ساخته شده بود، به بازار عرضه کرد. این نوع لنگر، مدت‌های زیادی مورد استفاده صاحبان قایق‌های بادبانی قرار گرفت. در این راستا ساخت لنگرهائی با اشکال عجیب هم‌چنان ادامه داشت که برای مثال می‌توان به لنگر یک قلابه تایزاک که در سال ۱۸۷۷ به بازار آمد، اشاره داشت.
در سال ۱۸۸۵ بکستر توانست لنگر بدون اهرم قفل کننده طراحی شده‌اش را داخل لوله لنگر hawsepipe جا دهد. ابداع این فن‌آوری بسیار حائز اهمیت بود چراکه از آن زمان به بعد استفاده از لنگرهای بدون اهرم قفل شونده در سینه کشتی‌ها بسیار مورد استقبال قرار گرفت و متداول شد. استفاده از این نوع لنگرها، تا به امروز ادامه دارد و در واقع تنها نوعی است که در کشتی‌های بزرگ استفاده می‌شود.
در طرح آمریکائی لنگرها، انحنای آنها کمی کلفت‌تر از نمونه‌های انگلیسی آنهاست که نوک‌های پهنی نیز دارند. در طرح لنگر نیروی دریائی آمریکا، شکل نوک خیلی پهن و بلندتر از حد معمول بود و فضای بیشتری را اشغال می‌کرد. لنگرهای اروپائی به‌طور عمومی دارای انحنای بیشتری با نوک‌های تیزتر و اندازه‌هائی کوچک‌تر هستند.
پس از تلاش موفقیت‌آمیز در مهار کردن و قرار دادن لنگر بدون اهرم داخل لوله‌ لنگر (hawsepipe) در سال ۱۸۸۵ میلادی، تایزاک دوباره روش سنتی و باستانی جا دادن دسته لنگر را در سینه و جلوی کشتی به‌جای آویزان کردن دسته از پهلوی که روش مرسوم در کشتی‌های غربی بود، متداول کرد. از نمونه لنگرهای تایزاک می‌توان به لنگر ساخت هارتنس در سال ۱۸۸۶ میلادی، لنگر برآون در سال ۱۸۹۴ میلادی، لنگر هین در سال ۱۹۱۶ میلادی، لنگر کروسک در سال ۱۹۳۵ و لنگر دن فورت در سال ۱۹۴۳ اشاره کرد. طی همان سال‌ها، این شکل خاص لنگر را آقای اچ،پی شپلی برای نیروی دریائی آمریکا با کمی تغییرات ساخت.
لنگرهائی که اهرمی در نوکشان دیده می‌شد، دارای مزیت‌های فراوانی بودند که از جمله می‌توان به توان نگه‌داری بالای آنها در داخل بسترهای شنی و نرم، اشاره کرد. با این وجود این لنگرها در بسترهای سنگی و سفت بسیار ضعیف عمل می‌کردند و بیرون آوردنشان سخت بود. این لنگر نیز درست مثل لنگر ”اولد استایل“ برآمدگی اهرم جلویش بسیار آسیب‌پذیر بود. اوایل جنگ جهانی اول، لنگر بدون اهرم الس ساخته شد که برای استفاده لنگراندازی دائمی و عملیات بیرون‌کشی کشتی‌های صدمه دیده، بسیار مورد استفاده قرار گرفت.
در سال ۱۹۴۹ میلادی لنگر بالت با زنجیری که متصل به آن بود، به‌عنوان ”لنگر بدون اهرم سبک بالت“ در جایگاه شکل تکامل یافته لنگر بدون اهرم، به دنیا معرفی شد. این لنگر بیشترین توان نگه‌داری در بستر دریا را به دنیا عرضه کرد و در سکوهای دریائی و اکثر شناورهائی که نیاز به پایداری درازمدت در دریا دارند، مورد استفاده قرار گرفت.
شکل لنگرهای بدون اهرم امروزی در واقع نتیجه بیش از ۲۵ قرن تجربه و مطالعه دریانوردان در ساخت انواع اشکال لنگر می‌باشد. این لنگر قابلیت دوام عملکرد در رویاروئی با انواع وضعیت‌های بستر دریا را دارد. درون هر نوع بستری از بسترهای سخت و سنگی گرفته تا بسترهای نرم شنی و گلی کف دریا، محکم می‌شود. لنگر بدون اهرم در عین مقاومت زیاد، با دسته‌ای که متصل به زنجیر است، به راحتی قابل جمع شدن و مهار کردن در کشتی می‌باشد و هم‌چنین در هنگام لنگر کشیدن به راحتی از کف دریا آزاد می‌شود.
لنگر کشتی مسافربری تایتانیک در سال ۱۹۱۲ میلادی بزرگ‌ترین لنگر زمان خود محسوب می‌شد. در واقع لنگر بدون اهرم مورد استفاده بیشتر کشتی‌های امروزی بوده و نتیجه قرن‌ها تجربه و مطالعه در طراحی و ساخت لنگر است.

منبع : ماهنامه پیام دریا