دغدغه‌های موشکی آمریکا

بحران در روابط واشنگتن- مسکو بر سر استقرار سپر دفاع موشکی آمریکا در اروپای شرقی فعلا و در نقطه اوج، آرام گرفته است.
ماجرا روز ۲۲ ژانویه و هنگامی آغاز شد که کاخ سفید اعلام کرد، قصد دارد با استقرار سیستم رهگیر موشک در لهستان و تاسیسات راداری در جمهوری چک، با تهدید موشکی کشورهایی نظیر ایران و کره شمالی مقابله کند.
سران کرملین از همان ابتدا با نصب این تاسیسات در همسایگی روسیه به شدت مخالفت کردند و آن را تهدیدی برای امنیت کشورشان به حساب آوردند. ولادیمیر پوتین، رییس جمهوری و سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه هم نسبت به احتمال آغاز مجدد جنگ سرد و مسابقه تسلیحاتی جدید سخن گفتند. اما روس‌ها به حرف اکتفا نکردند و پوتین در سخنرانی سالانه‌اش خروج روسیه را از یک پیمان مهم کنترل تسلیحاتی اعلام کرد.
علاوه بر این در روزهای اوج‌گیری تنش، روسیه ضمن تهدید به نشانه گیری دوباره موشک هایش به سمت اروپا، یک موشک بالستیک جدید چند کلاهکه را با موفقیت آزمایش کرد که به گفته سرگئی ایوانف، معاون اول نخست وزیر روسیه <می‌تواند بر هر نوع سیستم دفاع موشکی غلبه کند>.
جنگ لفظی به حدی شدید شد که <کاندولیزا رایس> و <رابرت گیتس> وزرای خارجه و دفاع آمریکا مجبور شدند با انتشار مقاله‌ای مشترک در روزنامه دیلی تلگراف (۲۶ آوریل) اعلام کنند که <سیستمی این چنین محدود برای مقابله با دشمنی فرضی با زرادخانه‌ای کوچک طراحی شده که قصد دارد از مردم ما باج بگیرد و به هرج و مرج دامن بزند.>
رایس پیشتر هراس روسیه از این سیستم را <مضحک> قلمداد کرده بود.
علی لاریجانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی کشورمان نیز استقرار این سیستم به بهانه تهدید ایران را <جوک سال> توصیف کرد. او گفت: <سخت است که باور کنیم مقامات آمریکایی نمی‌دانند موشک‌های ایرانی به اروپا نمی‌رسند.>
● پیشنهاد موشکی روس‌ها
اما در اجلاس اخیر سران هشت کشور صنعتی و در شرایطی که تنش میان آمریکا و روسیه به اوج خود رسیده بود، پیشنهاد غیرمنتظره پوتین مبنی بر استفاده مشترک دو کشور از پایگاه راداری <قبله> در خاک جمهوری آذربایجان که در اجاره روس‌ها است، اوضاع را آرام کرد.
بوش هم اعلام کرده است که متخصصان روسی و آمریکایی به زودی برای بررسی طرح‌های طرف مقابل با یکدیگر ملاقات خواهند کرد تا سیستم‌هایی طراحی شوند که <از همه ما در برابر تهدیدات واقعی قرن ۲۱ محافظت کنند.>
اکنون باید منتظر روزهای اول و دوم جولای ماند تا دید مذاکرات خصوصی روسای جمهوری دو کشور در دیدار پوتین از اقامتگاه خانوادگی بوش پدر در کنبانکپورت (Kennebunkport) به کجا می‌انجامد.
اما این سپر دردسرساز چگونه کار می‌کند و برای مقابله با چه موشک‌هایی طرح‌ریزی شده است؟
اگر آمریکا بتواند حرف خود را به کرسی بنشاند و سپر دفاع موشکی‌اش را در اروپای شرقی مستقر کند، سیستمی را کامل خواهد کرد که در حال حاضر در ایالات متحده، گرینلند و بریتانیا مستقر است.
۱۰ رهگیر در منطقه‌ای به بزرگی یک زمین فوتبال در لهستان مستقر خواهند شد و اهداف را در ارتفاع بسیار بالا و از طریق فقط <برخورد صرف> منفجر خواهند کرد.
قطعات یک سیستم راداری هم که پیش از این در اقیانوس آرام جنوبی مستقر بود، پیاده شده تا به جمهوری چک انتقال یابد. رهگیرها و رادار احتمالا به یک رادار هشدار دهنده در منطقه قفقاز مرتبط خواهند شد.
سیستم سپر موشکی آمریکا برای مقابله با موشک های بالستیک یا قاره پیمایی طراحی شده که بیش از ۵هزار کیلومتر (۳۱۰۰ مایل) برد دارند. تاسیسات زمینی این سیستم فعلا شامل ۸ رهگیر در آلاسکا و ۲ تای دیگر در کالیفرنیا است.
در خارج از خاک آمریکا هم پایگاه‌های راداری در <فلایینگ دیلز>(Fylingdales) بریتانیا و <تول------ی>(Thule) در گرینلند - قلمرو کشور دانمارک - واقع شده‌اند.
مقامات رسمی هزینه نهایی استقرار این تاسیسات در خاک اروپا را بین یک میلیارد و ۶۰۰ میلیون تا ۲ میلیارد و ۵۰۰ میلیون دلار تخمین می‌زنند.
قرار است سال آینده ساخت تاسیسات آغاز شود و اولین گروه از رهگیرها سال ۲۰۱۱ قابل استفاده خواهند بود. واشنگتن امیدوار است در سال ۲۰۱۳ سیستم به صورت کامل شروع به کار کند
● گذشته تاریخی یک طرح‌
طرح دفاع استراتژیک یا جنگ ستارگان در سال ۱۹۸۳ توسط رونالد ریگان، رییس جمهوری وقت ایالات متحده مطرح شد و تعجب محافل علمی و سیاسی را برانگیخت.
شمار زیادی از دانشمندان معتقد بودند رهگیرهای مستقر در فضا نمی‌توانند سپری غیرقابل نفوذ ایجاد کنند و البته دیپلمات‌ها می‌گفتند این برنامه ثبات عصر جنگ سرد را با مشکل روبرو می‌کند.
به علاوه متخصصان آمریکایی در همان زمان اعلام کردند که دشمن به راحتی می‌تواند یا پرتاب موشک‌های اضافی یا حتی <تله>های ارزان قیمت این سیستم‌های محدود و گران را ناکارآمد کند.
اما شاید فعلا مهم‌ترین پیامد سیستم دفاع موشکی آمریکا قربانی شدن دو معاهده مهم کنترل تسلیحاتی باشد.
در سال ۱۹۷۲ آمریکا و اتحاد شوروی، قرارداد منع تولید موشک‌های ضد بالستیک (ABM) را امضا کرده بودند و بر اساس آن اجازه داشتند فقط یک سامانه ضد موشکی برای مقابله با شلیک موشک‌های بالستیک تاسیس کنند. این سامانه شامل حداکثر ۱۰۰ سیستم رهگیر و تاسیسات راداری بود. سامانه‌های دو کشور در ایالت داکوتای جنوبی در آمریکا و اطراف مسکو در شوروی مستقر شدند .
این پیمان به توازن استراتژیک میان دو ابرقدرت منجر شد چون آنها را از دستیابی به توانایی ایمن سازی در مقابل حمله متقابل اتمی باز می‌‌داشت .
اما در دسامبر ۲۰۰۱ جرج بوش خروج یک‌جانبه از این پیمان را اعلام کرد تا <طرح دفاع ملی موشکی> را اجرا کند. روزنامه‌های آمریکایی سیستم دفاع موشکی جرج بوش را <پسران جنگ ستارگان> ریگان نام گذاشته‌اند.
با این حال فقط پیمان منع تولید موشک‌های ضد بالستیک قربانی تصمیم بوش نشد. پوتین دو ماه پیش طی یک سخنرانی اعلام کرد که دیگر به تعهدات خود در <پیمان نیروهای متعارف در اروپا> پایبند نخواهد بود.
این پیمان در سال ۱۹۹۰ میان سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) و کشورهای عضو پیمان ورشو در اروپای شرقی با هدف کنترل تسلیحاتی بسته شد. طبق پیمان نیروهای متعارف، شمار تانک‌های زرهی، توپخانه سنگین و جنگنده‌های دو طرف از حد بخصوصی تجاوز نمی کرد.
● سفر ۴ مرحله‌ای‌
منحنی مسیر یک موشک بالستیک قاره پیما را می توان به چهار مرحله تقسیم کرد. اولین مرحله، فاز پرتاب است که ۲۰۰ تا ۳۰۰ کیلومتر اول حرکت موشک را در بر می گیرد.
این فاز در موشک‌های با سوخت جامد تا ۳ دقیقه و در موشک‌هایی با سوخت مایع تا ۵ دقیقه طول می‌کشد. موشک در پایان این مرحله شامل کلاهک هسته‌ای، سیستم کنترل، موتورهای کوچک و وسایلی است که برای کمک به نفوذ در سیستم دفاعی دشمن طراحی شده‌اند. صدها هزار قطعه کوچک تولید پارازیت در موشک جاسازی شده‌اند تا سیستم راداری دشمن مختل شوند.
در فاز دوم که توسط سیستم کنترل برنامه‌ریزی می‌شود، کلاهک‌ها تک تک به سمت هدف پرتاب می‌شوند. هر موشک عموما میان ۳۰ تا ۴۰ کلاهک حمل می‌کند.
در فاز سوم موشک که تمامی کلاهک‌های واقعی و قلابی خود را پرتاب کرده، در ارتفاع ۱۲۰۰ کیلومتری به حرکت ادامه می‌دهد. زمان این مرحله بین ۱۵ تا ۲۰ دقیقه است.
فاز چهارم، آخرین و کوتاه‌ترین مرحله است و کمتر از یک دقیقه طول می‌کشد. بقایای موشک با سرعت ۷ کیلومتر بر ثانیه وارد جو می‌شوند و بالاخره از بین می‌روند.
بهترین زمان برای هدف قرار دادن یک موشک بالستیک همان مرحله اول یا فاز پرتاب است. اما این تنها در صورتی رخ می‌دهد که سیستم دفاع موشکی در کمتر از ۵۰۰ کیلومتری محل پرتاب موشک با سوخت مایع (یا ۳۰۰ کیلومتری موشک با سوخت جامد) مستقر شده باشد.
● تهدید موشکی ایران و ادعاهای غرب‌
ایران می‌گوید شهاب ۳ دوربرد ترین موشک سیستم دفاعی کشور است که برد آن ۲۰۰۰ کیلومتر است. البته متخصصان آمریکایی معتقدند تا زمان تکمیل سیستم، موشک‌های ایرانی به اروپا هم خواهد رسید. .
به ادعای یک متخصص ناتو، سپر موشکی آمریکا می‌تواند بین ۳ تا ۵ دقیقه بعد از پرتاب احتمالی موشک از ایران آن را نابود کند. با این حال یک مشکل ناتو این است که سپر آمریکایی از تمامی همپیمانان ایالات متحده در اروپا محافظت نمی‌کند و بخش‌های بزرگی از بلغارستان، یونان، رومانی و ترکیه را بی‌دفاع باقی می‌گذارد.
به همین خاطر ناتو هم تحقیق بر روی توسعه سپر موشکی مخصوص به خود را آغاز کرده تا شکاف‌های سیستم آمریکایی را بپوشاند. مقامات بریتانیا نیز فوریه سال جاری گفتند که احتمالا ایستگاه‌های رهیاب موشک در خاک خود تاسیس خواهند کرد.
زمان زیادی تا موعد مذاکرات سرنوشت ساز بوش و پوتین باقی نمانده است. آیا دو کشور می‌توانند از آغاز جنگ سرد دوم جلوگیری کنند؟ تنها نتیجه مذاکرات است که می‌تواند به این پرسش پاسخ دهد.

سعید اباذرنژاد

منبع : تابان