نصر حامد ابوزید(Nasr Hamed Abuzeid)

نصر حامد ابوزید در دهم ژوئیه ۱۹۴۳ در روستایی نزدیک شهر طنطا در غرب مصر متولد شد. در کودکی حافظ قرآن و بعدها امام جماعت و جمعه روستای خود شد.
در سال ۱۹۷۲ لیسانس زبان و ادبیات عربی و در ۱۹۷۷ فوق لیسانس خود را از دانشکده ادبیات دانشگاه قاهره دریافت کرد. موضوع رساله فوق‌ لیسانس وی مسئله مجاز در قرآن از دیدگاه معتزله بود که بعدها با عنوان الاتجاه العقلی فی التفسیر به چاپ رسید. وی چهار سال بعد دکترای خود را در همان رشته و از همان دانشگاه با تحقیق در باب تاویل قرآن در نظر ابن عربی دریافت کرد.
ابوزید در سال ۱۹۹۲ با ارائه دو کتاب و یازده مقاله به کمیته ارتقای رتبه دانشگاه، درخواست ارتقا استادیاری به استادی کرد. دو کتاب وی عبارت بودند از: نقدالخطاب الدینی، الامام الشافعی، تاسیس الیدیولوجیهٔ الوسیهٔ. پس از هفت ماه عبدالصبور شاهین، یکی از اعضای هیئت سه نفره داوران، گزارشی منفی از آثار ابوزید ارائه داد و ابوزید را به انکار بدیهیات و ضروریات دین متهم کرد. شاهین در آن زمان از استادان دارالعلوم دانشگاه قاهره و امام جمعه مسجد عمرو عاص بود. با آنکه دو عضو دیگر هیئت داوران در گزارش مثبت خود ابوزید را مستحق ارتقای رتبه دانشگاه (متشکل از ۱۳ نفر) با رای هفت تن از اعضای خود در برابر شش تن باقی مانده، با ارتقای رتبه ابوزید موافقت نکرد. از آن پس تا چهار ماه بعد، این مسئله همچنان موضوع کشمکش و بحث میان موافقان و مخالفان ابوزید در دانشگاه‌ها، جراید و حتی خطبه‌های نماز جمعه بود تا آنکه در سال ۱۹۹۳ در جلسه‌ای با حضور رئیس و معاون دانشگاه حکم نهایی به عدم ارتقای ابوزید صادر شد. دو ماه بعد، هفت تن از شهروندان مصری که برخی از آنها، استاد الازهر بودند با تسلیم دادخواستی علیه ابوزید، خواستار جدایی وی از همسرش، دکتر ابتهال یونس به دلیل ارتداد شدند. ایشان با استناد به گفته برخی از استادان دارلعلوم دانشگاه قاهره، جملاتی از دو کتاب نقدالخطاب الدینی و الامام الشافعی را خلاف اسلام و کفرآمیز می‌دانستند. ابوزید نیز در دفاع از خود، طرح اتهامات از سوی شاکیان را سبب کج‌فهمی و غرض‌ورزی از سیاق متن دانست.
در ۱۹۹۴ این دادگاه در حکم خود شکایت شاکیان را به دلایلی چند ناروا دانست و دادخواست آنها را رد کرد. شاکیان این حکم را نپذیرفتند و در خواست تجدید نظر دادند. پس از یکسال و نیم حکم صادر شد و این دادگاه با نقض حکم دادگاه بدوی به جدایی میان ابوزید و همسرش رای داد. این رای جنجالی را در رسانه‌های عربی و محافل دانشگاهی بر پا کرد و در این ایام ایمن الظواهری از دوستان بن لادن و طراحان سازمان القاعده حکم قتل ابوزید را صادر کرد. این امر سبب شد که پلیس مصر محافظت جان وی را به عهده گیرد. پس از این ابوزید به دعوت دانشگاه لیدن به هلن رفت و استاد رسمی این دانشگاه و عضو شورای عالی دایرهٔ المعارف قرآن کریم گردید. در سال ۱۹۹۵ دادگاه فوق العاده مصر حکمی صادر کرد که بنا بر آن ابوزید الزامی به طلاق همسرش ندارد.
ابوزید هم اکنون در دانشگاه لین است و به مطالعات قرآن پژوهی خود ادامه می دهد. از آثار ابوزید کتاب معنای متناست که پژوهشی در علوم قرآنی با ترجمه مرتضی کریمی نیا ترجمه شده است.
● آثار وی:
▪ الاتجاه العقلی فی التفسیر، فلسفهٔ التاویل: دراسهٔ فی تاویل القرآن عند محیی الدین بن عربی، الخطاب التاویل، دوائر الخوف: قراءهٔ فی خطاب المراهٔ، التکفیر فی زمن التکفیر ضدالجهل و الزف و الخرافهٔ.

منبع : موسسه گفتگوی ادیان