ترکیه و ایفای نقش شاهراه انرژی

با قطع پیاپی گاز روسیه به اروپا اکنون رهبران این قاره از وابستگی شدید به انرژی روسیه در هراس اند. به همین دلیل اتحادیه اروپا در تلاش برای کاهش وابستگی به واردات گاز از روسیه، می کوشد بهره گیری از منابع متعدد انرژی را افزایش دهد.
کارشناسان انرژی به درستی می دانند که کلید حل مشکل اروپا چیزی جز تنوع و گوناگونی در منابع انرژی نیست. لذا نگاه اروپائیان به ترکیه به عنوان کشوری استراتژیک که بین تولیدکنندگان بزرگ انرژی و بازار مصرف اروپا قرار دارد پررنگ تر شده است. ترکیه نیز با درک شرایط موجود درصدد ایفای نقش پل ترانزیت انرژی به اروپا است.
مصرف گاز طبیعی اروپا تا سال ۲۰۳۰، حدود ۷۰ درصد افزایش خواهد یافت و برای تأمین این میزان انرژی، قلب اروپا نیاز به شریان جدیدی دارد. این شریان چیزی نیست مگر خط لوله چند میلیاردی ناباکو که با عبور از حوزه دریای خزر به ترکیه، بلغارستان، رومانی و اتریش این ماده حیاتی را به قلب اروپا می رساند.
شکل گیری این شریان به سادگی میسر نیست و لازمه آن تحولات و تغییرات بسیاری، از جمله نگاه جدید به ترکیه و هم چنین تغییر نگاه سیاسی به انرژی و اولویت تجارت و منطق اقتصادی بر ملاحظات سیاسی خصوصاً با نگاه تازه به توانایی های جمهوری اسلامی ایران است.
در این بین آنکارا تلاش دارد به اتحادیه اروپا تفهیم کند که ترکیه کشوری بزرگ با تاریخی کهن و موقعیتی استراتژیک است. رهبران ترکیه همچنین می خواهند به اتحادیه اروپا بفهمانند که این اتحادیه به جمعیت جوان ترکیه، اقتصاد پویای آن، توانایی اثر گذاری آن در خاورمیانه و نقش به سزای آن در رهایی قاره سبز از وابستگی انرژی به روسیه نیازمند است.
ترکیه و اروپا در یک بازی برد _ برد می توانند از همکاری با یکدیگر نفع زیادی ببرند. از یک سو اروپا می تواند به یک مسیر قابل اتکای انرژی دسترسی یابد و از سوی دیگر ترکیه می تواند از حقوق مربوط به ترانزیت انرژی و مزایای جانبی آن بهره مند گردد و در بلند مدت به عنوان یک شریک قابل اعتماد و یکی از اعضای اتحادیه اروپا به حساب آید.
● سیاست انرژی ترکیه
تقاضای انرژی در ترکیه به سرعت در حال رشد است تا جایی که حلمی گولر، وزیر انرژی ترکیه، پیش بینی کرده است که تنها صنعت برق این کشور تا سال ۲۰۲۰ نیاز به ۱۰۰ میلیارد دلار سرمایه گذاری جدید دارد. با توجه به بدهی های عظیم دولت آنکارا منبع اصلی سرمایه گذاری در این حوزه بخش خصوصی در نظر گرفته شده است ولی بخش خصوصی نیز به دلیل موانعی همچون عدم شفافیت قوانین انرژی و قیمت انرژی که از طرف دولت کنترل می شود علاقه چندانی به سرمایه گذاری در این بخش نشان نداده است. از سوی دیگر طرح های دولت ترکیه برای استفاده از منابع انرژی دیگر همچون باد و انرژی اتمی برای عملی شدن به زمان زیادی نیاز دارد.
طی یک دهه گذشته تقاضای انرژی ترکیه ۳ برابر شده است تا جایی که دولت در بودجه سال " ۲۰۰۷ " ۳۰ میلیارد دلار به واردات انرژی اختصاص داد. درحالی که نیاز نفتی ترکیه از منابع گوناگون تأمین می شود، آنکارا برای تأمین ۶۰ درصد از نیاز گازی خود به گاز پروم روسیه وابسته است. حتی در سال های اخیر به خاطر بارندگی اندک، وابستگی نیروگاه های ترکیه به مصرف گاز افزایش یافته است.
در سال ۲۰۰۷ با انتخاب دولت اسلام گرای عدالت و توسعه به رهبری رجب طیب اردوغان، تلاش های دولت ترکیه برای اصلاح بازار انرژی تشدید شد. اما رهبران ترک به دلیل مشکلات ساختاری، طی سالیان گذشته در جذب سرمایه گذاری خارجی و آزادسازی بازار انرژی چندان موفق نبودند. بعلاوه سرمایه گذاران مستقل هنوز به واسطه اعمال نفوذی که دولت در پایین نگه داشتن نرخ انرژی در ترکیه دارد، نمی توانند از سرمایه گذاری های عظیمی که به عمل می آورند سود ببرند.
به باور بسیاری در صورت حل و فصل مسائل انرژی بین ترکیه و اتحادیه اروپا، که یکی از موارد اختلاف در پیوستن این کشور به این اتحادیه است، می توان شاهد سرمایه گذاری های بیشتر خارجی در بخش انرژی ترکیه بود. ولی به واسطه بن بست های سیاسی این چشم انداز نیز در حاله ای از ابهام قرار دارد تا جایی که رجب طیب اردوغان ۱۹ ژانویه در بروکسل با اشاره به این موضوع اعلام کرد: «اگر ما با شرایطی روبرو شویم که بخش انرژی مذاکرات با اتحادیه اروپا به بن بست برسد، در موضع خود در قبال پروژه نابوکو تجدیدنظر خواهیم کرد.»
این اظهارنظر برای اروپاییان تا حدی ناراحت کننده بود که یک وزیر آلمانی ترکها را به باج گیری در پروژه خط لوله ناباکو متهم کرد.
ترک ها پتانسیل آن را دارند که به صورت یک حلقه مهم در چرخه صادرات نفت و گاز درآیند. با نگاهی گذرا به خطوط لوله مهمی که از ترکیه می گذرد می توان این موضوع را دریافت:
۱) خط لوله گاز (Blue stream) که با عبور از بستر دریای سیاه می تواند تا حجم ۱۶ میلیون متر مکعب در روز گاز روسیه را به اروپا منتقل کند.
۲) خط لوله باکو -تفلیس -جیحان. این خط لوله ۱ میلیون بشکه نفت را در روز از جمهوری آذربایجان به بندر جیحان ترکیه می رساند.
۳) خط لوله ترکیه به یونان که برای اولین بار این اجازه را می دهد که گاز دریای خزر بدون عبور از خاک روسیه به اروپا انتقال یابد. البته این خط لوله حجم ترانزیت کمی دارد و نماد همکاری ترکیه و یونان به حساب می آید. افتتاح این خط لوله آغاز دوره جدیدی از مناسبات میان دو کشور است و تلاش برای افزایش ظرفیت آن ادامه دارد.
۴) خط لوله گاز ایران- ترکیه که مقادیر معتنابهی گاز را از ایران به ترکیه منتقل می کند و امکان افزایش ظرفیت آن نیز با توجه به منابع عظیم گازی ایران وجود دارد.
در نتیجه می توان پیش بینی کرد با ساخته شدن خطوطی که اکنون در حال بررسی است از جمله خط لوله ناباکو، در آینده ۱۵ درصد از صادرات جهانی گاز و درصد قابل توجهی از صادرات جهانی نفت از طریق خطوط لوله عبوری از خاک ترکیه صورت گیرد.
به همین دلیل به نظر می رسد آینده ترکیه با امنیت انرژی اروپا گره خورده باشد. نیاز اروپا به انرژی اروپا بیش از آن است که اروپائیان منتظر مذاکرات پیوستن ترکیه به این اتحادیه بمانند. در مرحله اول اروپا باید مذاکره با ترکها را در مسائل فی مابین تسهیل کند. همچنین کشورهایی مانند قبرس که تا به حال نسبت به ترکیه مواضع خصمانه اتخاذ می کردند، باید در مذاکرات موضع سازنده تری در پیش گیرند. در مقابل آنکارا باید به دنبال مشارکت فعال در سیاست انرژی اروپا باشد و با اتخاذ سیاستی پویا از موقعیت ژئوپلتیک و استثنایی کشورش به نحو احسن استفاده کند.

محمد آذری
منابع: platts, upsteam

منبع : شبکه اطلاع رسانی شانا