هندوستان

امروزه در کشورهای در حال توسعه، صنعتی شدن به مثابه حل کلیه مشکلات اقتصادی مطرح است به طوری که صاحبنظران مسائل اقتصادی ، آن را مترادف با توسعه یافتگی می دانند. کشورهای در حال توسعه امیدوارند که از طریق صنعتی شدن بر مشکلات عقب ماندگی فنی غلبه كرده و موجبات استفاده کامل از منابع طبیعی ، مواد خام ، سرمایه و نیروی انسانی را فراهم سازند‌.
پیشرفتهای سریع کشورهای در حال توسعه نظیر کره جنوبی ، تایوان ، مالزی ،هندوستان ، ترکیه ، اندونزی و کشورهای صنعتی چون آلمان ، ژاپن ، آمریکا و دیگر کشورهای پیشرفته گواه این مدعا است که صنایع کوچک در این کشورها به عنوان پایه های اساسی رشد و توسعه و دستیابی به صنایع مدرن بوده اند به طوری که طبق مطالعات سازمان جهانی کار (ILO ۷۰) درصد از نوآوریها و اختراعات صنعتی ، توسط کار آفرینانی به وجود آمده که در واحدهای کوچک مشغول به کار بوده اند.
یکی از کشورهای در حال توسعه آسیایی که در سالهای اخیر فعالیتهای جالب و چشمگیری را در زمینه صنایع کوچک دنبال نموده کشور هندوستان است كه این مقاله به تجربه ارزشمند این كشور می پردازد.
● اشتغال
بخش صنایع در مقیاس کوچک (SSI) در کشور هندوستان فرصتهای شغلی زیادی را برای ساکنان این کشور فراهم كرده است . به طوری که پس از کشاورزی ، در بخش صنایع کوچک به ازای یک میلیون روپیه سرمایه گذاری چهار فرصت شغلی ایجاد می شود.
تحقیقات به عمل آمده توسط وزارتخانه و مرکز ملی انفورماتیک از سال (۸۸-۱۹۸۷) مشاهدات جالب توجه زیر را در ارتباط با اشتغال در بخش صنایع کوچک در پی داشته است .
▪ ایجاد اشتغال در گروه های صنعتی : صنعت محصولات غذایی با فراهم كردن اشتغال برای۸۲/۴ میلیون نفر (۱/۱۳ درصد) مقام اول ایجاد اشتغال را به خود اختصاص داده است. دو گروه صنعتی بعدی ، محصولات معدنی غیر فلزی با استخدام ۴۶/۴ میلیون نفر (۲/۱۲ درصد) و صنایع فلزی با استخدام ۷۳/۳ میلیون نفر (۲/۱۰ درصد) بوده‌اند .
صنایع محصولات شیمیایی ، صنایع قطعات ماشین آلات و قطعات غیر الکترونیکی‌، صنایع محصولات چوبی ، صنایع مواد خام‌، صنایع کاغذ و چوب ، صنایع پوشاک ، خدمات تعمیراتی ومحصولات لاستیک و پلاستیک بین ۵ تا ۹ درصد در اشتغال سهم داشته اند. در سایر گروهای صنعتی این سهم کمتر از ۵ درصد بوده است .
▪ ایجاد اشتغال بر اساس سرانه اشتغال : بالاترین سرانه اشتغال (۲۰ نفر) در صنعت دخانیات بوده که به طور عمده مربوط به توان بالای آنها برای استخدام نیروی کار به ویژه در ایالتهای «ماهاراشترا» ، «آندراپرادش» ، راجستان، «آسام» و «تامیل» است. محصولات پوشاک کتانی با (۱۷) ، محصولات معدنی غیرفلزی (۱/۱۴) ، صنایع خام (۶/۱۳) ، ماشین آلات الکتریکی و قطعات (۲/۱۱) نفر در رده های بعدی قرار گرفتند .
پایین ترین رقم که ۴/۲ نفر است در مراکز خدمات تعمیراتی بوده است . بالاترین سرانه اشتغال (۱۰) نفر در مناطق شهری و پایین‌ترین آن (۵) نفر در مناطق روستایی مشاهده می‌شود. به هر حال در مناطق روستایی نسبت به مناطق شهری ، بالاترین سرانه اشتغال در صنایع محصولات شیمیایی ، محصولات معدنی غیر فلزی و صنایع مواد خام مشاهده می شود. در مناطق شهری بالاترین سرانه اشتغال درمحصولات دخانیات(۳۱ نفر) و به دنبال آن صنایع منسوجات کتانی (۱۸ نفر) ، صنایع مواد خام (۱۳ نفر) و محصولات معدنی غیر فلزی (۱۲ نفر) است.
مناطق روستایی : صنعت محصولات غیر فلزی ۷/۲۲ درصد از ایجاد اشتغال در مناطق روستایی را به خود اختصاص داده ، سهم صنعت مواد غذایی ۱/۲۱ درصد وسهم صنعت محصولات چوبی ومحصولات شیمیایی ۵/۱۷ درصد برآورد شده است .
▪ مناطق شهری : در مناطق شهری ، صنایع مواد غذایی وصنایع محصولات فلزی غالباً سهم مساوی ۸/۲۲ درصد از اشتغال را به خود اختصاص داده اند . صنایع ماشین آلات وقطعات غیر الکتریکی ، محصولات معدنی غیر فلزی و صنایع مواد شیمیایی نیز مجموعاً ۲/۲۶ درصد در اشتغال سهم داشته اند.
در مناطق شهری صنایع پیشرو عبارتند از : صنعت محصولات فلزی ، صنعت ماشین آلات و قطعات غیر الکتریکی و صنعت چاپ وکاغذ که جمعاً ۶/۳۳ درصد سهم در اشتغال برای آنها منظور شده است .
توزیع اشتغال بر اساس ایالت : ایالت تامیل با ۵/۱۴ درصد بالاترین سهم اشتغال را و به دنبال آن ایالتهای «ماهاراشترا» (۷/۶ درصد) ، «آتارپرادش» (۵/۷ درصد) و «بنگال غربی» (۵/ ۸ درصد) که سهم کلی آنها ۷/۲۷ درصد می باشد ، قرار داشتند.
سهم ایالتهای «گجرات» (۶/۷ درصد) ، «آندراپرادش» (۵/۷ درصد) ، «کارناتاکا» (۷/۶ درصد) و«پنجاب» (۶/۵ درصد) همگی ۴/۲۷ درصد محاسبه شده است .
بالاترین سرانه اشتغال ، با رقم ۱۶،۱۷و۱۴ نفر به ترتیب در «ناگالند» ، «سیکیم» و«دادراونگارهاولی» و در «ماهاراشترا» ، «تریپورا» و«دهلی» ۱۲ نفر بوده است .
«مادیداپرادش» پایین ترین رقم که ۲ نفر است را به خود اختصاص داده است. سایر ایالت ها به طور متوسط سرانه ۶ نفر را به خود اختصاص داده اند.
● تولید
بخش صنایع کوچک نقش حیاتی در رشد و توسعه کشور ایفا می کند. سهم این بخش در تولید ناخالص اقتصاد هندوستان ۴۰ درصد است.
تخمین زده شده است که هر یک میلیون روپیه سرمایه گذاری در بخش صنایع کوچک‌، کالا وخدماتی به ارزش ۶۲/۴ میلیون با تقریباً ۱۰ درصد ارزش افزوده ایجاد می کند. طی سالهای اخیر این بخش به سرعت رشد كرده‌، نرخهای رشد طی برنامه دوره های مختلف بسیار فوق العاده بوده است.
تعداد واحدهای صنعتی کوچک که در سال ۸۱-۱۹۸۰ ،۷۴/۸ میلیون واحد برآورد شده بود به تعداد ۲۱/۳۱ میلیون واحد در سال ۱۹۹۹ افزایش یافته است.
از سال ۹۱-۱۹۹۰ این بخش روند رشد نسبتاً کمتری را داشته (هر چند روند رشد مثبت است) که تا دو سال بعد نیز ادامه داشته است . به هر حال، این مسئله در دوره بحران عمومی این اقتصاد مشاهده شده است.
همچنین دوران فرایند اصلاحات اقتصادی به وسیله عوامل باز دارنده ای از قبیل فشارهای مبادلات خارجی ، محدودیت اعتبار ؛ بحران تقاضا ، نرخهای بالای درآمد‌، کمبود مواد اولیه وغیره بر روی برخی دوره‌ها مؤثر بوده است .
وقتی که عملکرد این بخش در مقابل رشد تولید کل صنعت در نظر گرفته شود در مورد جهش بخش صنایع کوچک می توان اطمینان حاصل نمود.
از سال ۱۹۹۱ به بعد رشد بخش صنایع کوچک از رشد کل صنعت پیشی گرفته است‌. این روند مثبت احتمالاً طی سالهای گذشته منظم تر شده وآینده ای روشن را برای بخش صنایع کوچک پیش بینی می کند.
● صادرات
بخش صنایع کوچک نقش عمده ای در عملکرد فعلی صادرات هندوستان ایفا می کند به طوری که بین ۴۵ تا ۵۰ درصد صادرات هندوستان در این بخش انجام می شود.
صادرات مستقیم از این بخش نزدیک به ۳۵ درصد کل صادرات است. تعداد واحدهای صنعتی کوچک که به طور مستقیم صادرات انجام می دهند بیش از ۵۰۰۰ واحد هستند. در کنار صادرات مستقیم برآورد می شود که واحدهای صنعتی کوچک در حدود ۱۵ درصد صادرات غیر مستقیم را نیز به خود اختصاص دهند. این صادرات به وسیله تجار صادر کننده ، اتاقهای بازرگانی وخانه صادرات انجام می شود . همچنین صادرات انجام شده ممکن است به شکل سفارشات صادراتی از سوی واحدهای بزرگ و یا تولید کالاهای واسطه ای برای استفاده در تولید کالاهای نهایی صادراتی باشند.
دانستن اینکه محصولات غیر سنتی بیش از ۹۵ درصد صادرات بخش صنایع کوچک را به خود اختصاص داده اند بسیاری از افراد را متعجب می سازد.
صادرات بخش صنایع کوچک نرخ رشد لحظه ای فوق العاده در دهه اخیر داشته و این رشد صادرات غالباً از عملکرد واحدهای پوشاک ، چرم ، سنگهای زینتی ، وجواهرات در بخش صنایع کوچک نشأت می گیرد.
گروه محصولات پر منفعت که صادرات آنها در اختیار بخش صنایع کوچک هستند عبارتند از :
کالاهای ورزشی ، پوشاک آماده ، پوشاک پشمی والبسه کشباف ، محصولات پلاستیکی، غذاهای آماده ومحصولات چرمی .
● فرصتها
بخش صنایع کوچک بسیار عالی عمل كرده و کشور هندوستان را قادر ساخته تا به سطح وسیعی از رشد و توسعه صنعتی دست یابد.
این بخش با سرمایه متمرکز اندک وجذب نیروی کار بومی سهم قابل توجهی در ایجاد اشتغال و همچنین صنعتی سازی روستاها داشته است . این بخش شایستگی فوق العاده ای برای توانمند سازی مهارتها و دانش صنعتی کشور از طریق تزریق فناوریها ، سرمایه و نوآوری در فعالیتهای بازاریابی دارد.
● فرصتها در بخش صنایع کوچک به دلیل عوامل زیر گسترده هستند:
▪ تراكم اندک سرمایه؛
▪ ترویج و حمایت وسیع به وسیله دولت؛
▪ پشتوانه برای تولید منحصر به فرد توسط بخش صنایع کوچک؛
▪ ویژگی و ماهیت پروژه ها؛
▪ وجوه نقد؛
▪ مسا ئل مالی و یارانه ها؛
▪ تهیه ماشین آلات؛
▪ تهیه مواد اولیه؛
▪ آموزش نیروی کار؛
▪ مهارتهای فنی و مدیریتی؛
▪ ابزار و حمایت استفاده از ابزار؛
▪ ترویج صادرات؛
▪ رشد تقاضا در اندازه بازار داخلی به دلیل رشد کل اقتصاد؛
▪ افزایش امكانات بالقوه صادرات محصولات هندی؛
▪ رشد نیاز به واحدهای کمکی از طریق افزایش تعداد واحدهای بومی در کنار صنایع بزرگ.
بنابراین، هم اکنون زمان مناسبی برای تنظیم پروژه ها در بخش صنایع کوچک است. احتمالاً گفته می شود که این چشم انداز مثبت می بایستی حفظ وحراست شود که واقعیت امر نیز همین است .
این انتظار بر اساس ویژگی اصلی اقتصاد هندوستان و ساختارهای تقاضا به وجود آمده است . تنوع در سیستم های محصول و ساختارهای تقاضا ، همزیستی بلند مدتی را میان لایه‌های متعدد محصولات ، فناوریها وفرایندهای مورد نیاز مصرف کنندگان به وجود خواهد آورد . بازارهای بسیار خوب وشکوفایی برای محصولات مشابه و یا فرایندهای مشابهی که از نظر کیفیت ، ارزش افزوده و مهارت متفاوت هستند وجود خواهند داشت.
سیاستهای ترویجی و حفاظتی دولت به حضور این بخش در فضای آشفته محصولات خصوصاً در کالاهای مورد نیاز مصرف کنندگان اطمینان بخشیده است. به هر حال اشکالات موجود در این بخش عبارتند از: عدم تناسب سرمایه ، فناوری وبازاریابی . هر چند که یک نظام مترقی این سه مورد را در این بخش مرتفع خواهد كرد.
● سایر شاخصهای اقتصادی
امروزه بخش صنایع کوچک قسمت مهمی از اقتصاد هندوستان را تشکیل می‌دهد.
بخش صنایع در مقیاس کوچک به عنوان یک بخش پویا وپر جنب وجوش در اقتصاد این کشور پدیدار گشته است .
امروزه این بخش حدود ۳۵ درصد از ارزش ناخالص ستاده ها در بخش صنعت و بیش از ۴۰ درصد کل صادرات کشور را به خود اختصاص می دهد. ارزش افزوده این بخش حدود ۴۰ درصد ارزش افزوده کل بخش صنعت است.
سهم اشتغال این بخش در هندوستان پس از بخش کشاورزی در رده دوم قرار دارد . بنابراین، سرمایه گذاری در این بخش اقتصادی ، بسیار عالی وموجه است .

مقاله حاضر از سایت www.exim-indiamart.com تهیه و ترجمه شده است.
مترجم: محمد مشهدی زاده

منبع : ماهنامه تدبیر