رقیب یوشچنکو نخست وزیر می شود

انتخابات اخیر پارلمانی اوكراین نه تنها گره ای را از كار فروبسته این كشور در ابتدای راه باز نكرد كه حتی با ابقای ائتلاف قبلی نارنجی بر بحران سیاسی در این كشور افزود. معرفی «یولیا تیموشنكو» به عنوان نخست وزیر از سوی این ائتلاف و اظهارات وی در خصوص روابط با مسكو كه عكس العمل تند مقامات كرملین را به همراه داشت بر پیچیدگی های شرایط افزود. بازگشت به دوران یخبندان در روابط دوجانبه با روسیه بسیاری از بازیگران داخلی را به بازنگری در مواضع قبلی وادار كرد چنانچه حزب سوسیالیست به عنوان ضلع سوم این ائتلاف با یك چرخش ۱۸۰ درجه ای گسست خویش را از این ائتلاف اعلام كرده و به جناح مقابل متشكل از حزب مناطق و حزب كمونیست كه زیر رهبری «ویكتور یانوكوویچ» گرد آمده بودند، ملحق شد. سوسیالیست ها با این كار خود فضای سیاسی اوكراین را زیر و رو كرده كه اولین دستاورد آن انتخاب رهبر این حزب به عنوان رئیس پارلمان بود.
این اقدام آنچنان خارج از پیش بینی تلقی می شد كه در آن روز جناح نارنجی را در بهت و شوك فرو برد تا آنجا كه رئیس جمهور در مصاحبه با خبرنگاران به صراحت حیرت خویش را نشان داد و گفت كه هیچ حرفی برای گفتن ندارد و فقط تعجب كرده است. در شرایط كنونی كه «ویكتور یوشچنكو» تنها دو گزینه در مقابل خود داشت كه براساس آن باید پارلمان را منحل یا اینكه یانوكوویچ و رهبر اكثریت پارلمانی را به عنوان نخست وزیر معرفی می كرد در یك اقدام منطقی و مصالحه جویانه جهت كاهش بحران گزینه دوم را انتخاب كرد. وی روز پنجشنبه ۳ اوت در یك سخنرانی تلویزیونی كه پس از امضای یادداشتی با یانوكوویچ انجام داد، اعلام كرد كه برای حفظ وحدت ملی و تضمین ادامه سیاست های اصلاحی دولت قبلی، او را به عنوان نخست وزیر به پارلمان معرفی می كند. وی گفت كه امروز قراردادی امضا شد كه بر اساس آن «فرصت دیگری برای متحد كردن اوكراین در برابر ما قرار گرفته است». تحولات جدید در این كشور و آینده سیاسی جناح های ائتلافی می تواند یك ارزیابی كلی از رویكرد جدیدی به دست دهد كه هم عرصه داخلی و هم فضای منطقه ای به خصوص روابط بین شرق و غرب یا به تعبیر دقیق تر روسیه و اروپا را تحت تاثیر خود قرار خواهد داد از جمله:
۱ـ موقعیت ملی : اوكراین به عنوان یكی از بازماندگان شوروی سابق به لحاظ جغرافیایی، سیاسی، اقتصادی، نژادی مذهبی، ساختار دوگانه جمعیتی و موقعیت ژئو استراتژیك خویش موقعیت حساس و ویژه ای را خواهد داشت. در هم تنیدگی ابعاد مناسبات بین مسكو كی یف آن چنان پر اهمیت است كه هیچ تحولی بدون تعامل با همسایه شرقی كه از جغرافیای پیرامونی تصویر حوزه نفوذ را برای خود ترسیم می كند، قابل انجام یا حداقل خارج از تنش و چالش نخواهد بود. دور زدن مسكو توسط حاكمان كی یف به منزله بروز بحران و شكاف در تمامی اركان سیاسی، اقتصادی و اجتماعی این كشور است كه همچون یك عامل بازدارنده مثل بحران سال گذشته بین دو كشور در خصوص موضوع صدور گاز عمل می كند. در اینجا بحث دموكراسی و ورود به اتحادیه اروپا تنها نمی تواند مطرح باشد بلكه امنیت در بالاترین سطوح به لحاظ تمامیت ارضی، ثبات اقتصادی، رقابت سیاسی و حفظ موازنه در عرصه روابط بین المللی و منطقه ای جای ویژه ای خواهد داشت.
۲ ـ موقعیت ائتلاف نارنجی: زوج سیاسی نارنجی یعنی ویكتور یوشچنكو و یولیا تیموشنكو این بار متحد سابق خویش حزب سوسیالیست را در اردوگاه رقیب می بینند و به همین دلیل توان شكل دادن به وقایع را در چارچوب جامعه متكی بر دموكراسی تا حدود زیادی از دست داده اند. آنان نه تنها هم اكنون اكثریت پارلمانی را به رقیب خویش واگذار كرده اند كه حتی به جهت پتانسیل جناح مقابل برای تعامل همه جانبه با روسیه و اروپا در حاشیه نیز قرار گرفته اند. جناح نارنجی از این پس می تواند به عنوان جناح مخالف در پارلمان عمل كند كه به جهت توانایی ائتلاف به رهبری یانوكوویچ برای خروج از بحران سال های اخیر تاثیر تعیین كننده ای بر افكار عمومی نیز نخواهند داشت. اقدام روسیه در سال گذشته به خاطر اختلاف بر سر قیمت گاز صادراتی به اوكراین در عرض چند روز اقتصاد این كشور را فلج كرد. همین، زورآزمایی مسكو در انتخابات پارلمانی و متعاقب آن اقبال عمومی را از جناح نارنجی به میزان زیادی سلب كرد. بنابراین هم اكنون به همان میزانی كه فرصت برای جناح هوادار روسیه فراهم شده متقابلا فرصت های ائتلاف نارنجی در این كشور كاهش یافته است. به خصوص اینكه مردم اوكراین طی چند ماه گذشته، قبل از انشقاق در ائتلاف نارنجی شاهد تاثیر اظهارات تهدیدآمیز تیموشنكو بر زندگی و ثبات درونی كشور بوده اند.
۳ موقعیت ائتلاف ضدبحران: حزب مناطق، حزب كمونیست و حزب سوسیالیست با تشكیل ائتلاف جدید تمامی معادلات در حوزه سیاسی اوكراین را به هم ریختند. بعد از چند هفته رایزنی پشت پرده بین حزب سوسیالیست و جناح هوادار روسیه معادلات جدیدی اتفاق افتاد كه صحنه سیاسی این كشور را به كلی دگرگون كرد. اخبار و گزارشات اوكراین نشان می دهد كه این حزب در رایزنی با حزب مناطق و كمونیست بر سر یك راهكار و رویكرد بینابین و ملی در آینده تحولات این كشور به توافق رسیده است. اقدام كاملا منطقی این حزب از یك طرف جایگاه آنان را به عنوان یك شریك دست اول تثبیت و از طرف دیگر فضای سیاسی اوكراین را از شرایط بحرانی خارج كرد. این ائتلاف جدید به واقع یك ائتلاف ضد بحران است كه می تواند بار دیگر این كشور را در مسیر طبیعی خویش قرار داده و از بروز تنش های تازه در منطقه جلوگیری كند. همچنین به جهت فراگیر بودن حزب سوسیالیست و حزب كمونیست به عنوان دو جریان ملی در مقابل دیگر احزاب كه نمایندگی ساختارهای منطقه ای در شرق و غرب اوكراین را نمایندگی می كنند از بروز و تشدید شكاف ملی به میزان زیادی كاسته خواهد شد. نخست وزیری یانوكوویچ با توجه به استقبال روسیه از آن و همچنین توافقی كه بر سر تعامل با اروپا انجام گرفته است قادر به راهبری جامعه اوكراین در دوران گذار دموكراتیك و بدون تنش به سمت پیشرفت و حفظ ثبات این كشور است. آنچه مسلم است اینكه نخست وزیری ویكتور یانوكوویچ و شكل گیری ائتلاف جدید برای تشكیل دولت، از بن بستی كه می توانست این كشور را به سمت بحران های بیشتری سوق دهد به میزان زیادی كاسته است. این ائتلاف و توافق رئیس جمهور برای معرفی یانوكوویچ به عنوان نخست وزیر را می توان یك مصالحه بینابین و مرضی الطرفین بین دو نگرش افراطی، همسویی مطلق با شرق یا غرب تلقی كرد. این مسئله حتی می تواند بر روابط نه چندان گرم مسكو بروكسل در شرایط كنونی نیز تاثیر بسیار مثبتی گذاشته و از تشدید تنش در فضای منطقه ای و بین المللی جلوگیری كند. بدون شك دولت جدید سعی خواهد كرد تا توازن در روابط با مسكو و حركت به سوی اروپایی شدن را در دستور كار خویش قرار دهد كه همین مسئله می تواند به نوعی خروج از بحران تلقی شود. احتمالا طرف های اروپایی و روسی نیز بعد از یك دوره تنش در این حوزه به این نتیجه خواهند رسید كه این رویكرد و مصالحه بهترین راه پایان بخشیدن به تنش های فعلی است. هر چند كه در دولت یانوكوویچ بحث پیوستن اوكراین به پیمان نظامی آتلانتیك شمالی ناتو به حاشیه خواهد رفت و بر این سیاست چالش برانگیز مهر سكوت گذاشته خواهد شد.

اردشیر زارعی قنواتی

منبع : روزنامه شرق