۴ اسفند ـ ۲۳ فوریه ـ پیروزی کودتا و رئیس الوزراء شدن سید ضیاء

چهارم اسفند۱۲۹۹(۲۳ فوریه ۱۹۲۱) سلطان احمدشاه قاجار همراه با صدور اعلامیه ای حكم ریاست الوزرایی سید ضیاءالدین طباطبایی یزدی و سرداری سپه ژنرال رضاخان را صادر كرد. روز پیش از این (سوم اسفند) تیپ قزاق تهران را متصرف شده بود و فتح الله اكبر ( سپهدار رشتی ) رئیس الوزراء به سفارت انگلستان كه خود حامی كودتا بود پناه برده بود.
تیپ قزاق پس از دیدار و مذاكرات ژنرال آیرون ساید انگلیسی با ژنرال رضا خان روانه تهران شده بود و نمایندگان احمد شاه را كه برای مذاكره و انصراف تیپ از ورود به تهران به شاه آباد آخرین محل استقرار آن رفته بودند بازداشت كرده بود . واحدهای تیپ پس از شنیدن سخنان مهیج سید ضیاء و دریافت پولهایی را كه باخود به شاه آباد (نزدیك تهران ) برده بود عازم پایتخت شدند و شهررا كه تنها در دو نقطه مختصر مقاومتی كرده بود متصرف شدند. مقاومت از سوی پلیس بود كه با تحمل چند كشته كنار رفت .
احمد شاه در حكم نخست وزیری سیدضیاء اعتراف به غفلت و لاقیدی كابینه های قبلی و عدم امنیت در كشور و بلاتكلبفی ملت كرده بود. سیدضیاء تحصیلكرده فرانسه در تهران روزنامه منتشر می كرد.
در همین روز ژنرال رضا خان اعلامیه « حكم می كنم » را صادر كرد كه بر دیوارهای تهران الصاق شد و فهرستی از كسانی را كه باید دستگیر شوند به قزاقها داد و شهر جز نانوایی ها و قصابی ها به حالت تعطیل در آمد. سید ضیاء نیز سرهنگ كاظم خان افسر ژاندارم را فرماندار نظامی تهران كرد و از همین لحظه آتش دشمنی ژنرال رضا خان را نسبت به خود روشن ساخت . وی با انتصاب سرهنگ علی خان از افسران مورد اعتماد خود به فرماندهی ژاندارمری بر نارضایی ژنرال رضاخان افزود . هدف سید ضیاء از این انتصابات علم كردن نیرویی در برابر قوای قزاق بود كه پادگان تهران را هم به خود ضمیمه كرده بود و نیرومند تر شده بود. ژنرال رضا خان بعدا همه نیروهای مسلح را تحت فرمان خود در آورد و سید ضیاء در نقشه اش شكست خورد.
از تحلیل مورخان چنین بر می آید كه انگلستان با هدف سلطه انحصاری بر ایران و ذخائر آن طرح نقشه كودتا را تشویق و از آن حمایت كرده بود. روسیه شریك قبلی انگلستان در سلطه بر میهن ما در پی انقلاب بلشویكی اكتبر ۱۹۱۷ از میدان ایران خارج شده بود . ترس دیگر انگلستان از كمونیست شدن ایران و انتقال كمونیسم از طریق ایران به كشورهای عربی بود كه پس از جنگ جهانی اول و انهدام عثمانی به دامن لندن افتاده بودند . انگلستان برای مبارزه با گسترش كمونیسم در ایران كه هواداران فراوان هم پیدا كرده بود راهی جز احیاء نیم خیز ناسیونالیسم ایرانی نمی دید .
تنها رجلی كه در آن زمان با انتصاب سید ضیاء به ریاست الوزرایی مخالفت كرد دكتر مصدق والی ( استاندار ) وقت فارس بود كه وی را عامل اجنبی خواند و كودتا را یك نقشه خارجی اعلام داشت . دكتر مصدق حاضر نشد حكم نخست وزیری سید ضیاء را به ادارات فارس ابلاغ كند و سید ضیاء چند روز بعد ضمن مخابره تلگرامی او را تهدید كرد . با وجود این تهدید از دكتر مصدق خواست كه در سمت خود باقی بماند كه وی نپذیرفت و به تهران آمد.

منبع : تاریخ ایران و جهان در این روز