پرداخت مستقیم یارانه؛ انگیزه ها و احتمالات سیاسی

افزایش یا کاهش درجه اعتماد نخبگان و روشنفکران یک جامعه به دولت، گسترش و رشد یا محدود شدن و افت میزان محبوبیت رئیس جمهور نزد توده مردم، میزان افزایش یا کاهش درجه اعتماد جهان به رفتار و گفتار دولت ها، وفاداری یا نادیده گرفتن پیمان های ملی، درجه رشد اقتصادی با توجه به شرایط و امکانات، کاهش و مهار نرخ تورم یا رشد این متغیر، ایجاد و توسعه سطح اشتغال پایدار و بالنده، میزان نفوذ در بازارهای جهانی با تنوع بخشی به کالاهای صادراتی، کاهش یا افزایش درجه آزادی های سیاسی و اجتماعی، درجه نقدپذیری و تعامل با منتقدان، رشد و توسعه یا تنزل تولید کالاهای فرهنگی هم مسیر با تحولات جهانی، برخی از معیارهای سنجش کامیابی یا ناکامی دولت ها در دوره حاضر به شمار می آیند. عملکرد و کارنامه دولت محمود احمدی نژاد در دوره یی نزدیک به سه سال با معیارهای گفته شده و مقایسه آن با کارنامه دولت های قبلی، اثبات می کند که دولت محمود احمدی نژاد، ناکامیاب ترین دولت پس از جنگ در ایران است. چرا رئیس جمهور احمدی نژاد، دستاورد پایدار و قابل قبولی با توجه به معیارهای یاد شده ندارد؟ واقعیت این است که محمود احمدی نژاد و حلقه اول یاران پیدا و پنهان او برای رسیدن به سطح بالاترین مقام های اجرایی فاقد پیشینه مستحکم بوده و اصولاً در این مسیر هرگز برنامه و تمرین و ممارست نداشته اند و در یک فرآیند عجیب به این مرتبه و مقام دست یافته اند. با این معیار و با این پیشینه و با توجه به کارنامه سه سال گذشته، رئیس جمهور برای چندمین بار وعده داده است که می خواهد اقتصاد ایران را به صورت بنیادین متحول کند. آنچه از جزییات این تحول تاکنون گفته و نوشته شده پرداخت یارانه مستقیم حامل های انرژی- مثل بنزین، گازوییل، برق و گاز- میان شهروندان ایرانی است.
درباره این وعده رئیس جمهور و دولت، یادآوری چند نکته خالی از فایده نیست.
۱) پرداخت مستقیم منابع مالی اختصاص یافته به یارانه انواع کالاها به ویژه حامل های انرژی میان شهروندان ایرانی، اندیشه یی با سابقه در میان برنامه ریزان بلندپایه دولت های قبلی است و حرف تازه یی به حساب نمی آید. اقتصاددانان آزاداندیش شاغل در سازمان برنامه و بودجه (سازمان مدیریت و برنامه ریزی)، در اوایل دهه ۱۳۷۰ این موضوع را طرح کردند. آنها یادآور می شدند برای بیرون کشیدن اقتصاد ایران از سیاهی و شفاف کردن کارنامه فعالان و فعالیت های اقتصادی و همچنین برای گسترش عدالت، پرداخت مستقیم منابع مالی اختصاص یافته به کالاهای یارانه یی در میان شهروندان، یک ضرورت تمام عیار و اجتناب ناپذیر است. اتفاقاً در آن سال ها افراد و جریان های سیاسی همسو با دولت فعلی، این اقدام را برای جامعه ایرانی سم مهلک دانسته و با تبلیغات گمراه کننده و یادآوری «انقلاب نان» در تونس، مانع و سد بلندی ساختند تا ماهیت این طرح برای متن جامعه آشکار نشود. دولت فعلی اکنون و در حالی که در سه سال گذشته، انواع یارانه های جدید خلق کرده است و حتی با اصرار بر اجرای طرح تثبیت قیمت ۹ قلم کالای اساسی، دامنه و ژرفای پرداخت یارانه را گشادتر و عمیق تر کرده است، در شرایط خاص می خواهد طرح پرداخت مستقیم منابع یارانه یی به شهروندان را به نام خود سکه زده و در وضعیتی که با ناکامی در مهار تورم، روزگار تلخی را تجربه می کند، اذهان شهروندان را به یک اقدام خارق العاده معطوف کند.
۲) بررسی کارنامه سه سال زمامداری رئیس جمهور احمدی نژاد و حلقه اول یاران او، اثبات می کند انگیزه و نیت اول و اصلی آنها در هر اقدامی، خرید محبوبیت سیاسی و جلب توجه واجدین شرایط رای دادن برای انتخابات ریاست جمهوری در بهار ۱۳۸۸ است. با توجه به این انگیزه و سابقه می توان با قاطعیت تمام حکم داد که طرح اخیر نیز در این قالب و چارچوب ذهنی قابل تفسیر است. آیا می توان پذیرفت که دولتی حاضر نباشد قیمت بنزین را برای شهروندان پردرآمد حتی به صورت واقعی دریافت کند و رئیس آن در برابر افزایش قیمت ۲۰ تومانی مقاومت کند اما ناگهان به این فکر بیفتد که قیمت واقعی آن را از مصرف کنندگان دریافت کند؟ با توجه به انگیزه یی که دولت فعلی دارد در آینده دو اتفاق ممکن است رخ دهد؛ یک اتفاق و رویداد این است که نهادهای قدرت در ایران با طرح پرداخت مستقیم منابع یارانه یی به دلایل سیاسی و اجتماعی مخالفت کنند و راه را بر دولت ببندند. در این صورت راه برای رئیس جمهور و یاران او برای نمایش و مانور هموار می شود. رئیس دولت و تیم تبلیغاتی او در این وضعیت می توانند ادعا کنند که قصد انجام یک طرح بزرگ اقتصادی را داشته و می خواستند با اجرای این طرح عدالت گسترده را توزیع کنند، اما نهادهای قدرت مانع شدند. این رفتار دولت می تواند در برابر رقبای رئیس جمهور در جناح اصولگرایان کارآمد و مفید باشد و عرصه را بر آنها تنگ کند. اتفاق دوم احتمالی این است که نهادهای قدرت برای اجتناب از رویارویی تبلیغاتی با دولت طرح پرداخت مستقیم منابع یارانه یی را پذیرفته و مانعی در مسیر اجرای آن نشوند. در این صورت دولت می تواند با مانور و نمایش برای اجرای این طرح و مجاب کردن رای دهندگان راه را برای خود هموار سازد. پیش بینی می شود در حالت دوم به این دلیل که اقدام مهم پرداخت مستقیم منابع یارانه یی نیاز به مطالعات کارشناسی دارد اقدام به پرداخت به ماه های نزدیک به انتخابات موکول شود. به این ترتیب پرداخت مستقیم منابع یارانه یی به شهروندان در زمستان و بهار ۱۳۸۷ و ۱۳۸۸ یک ابزار تبلیغاتی برای خلع سلاح رقبای اصلاح طلب و اصولگرا در انتخابات آتی خواهد بود.
۳) واقعیت این است که پرداخت مستقیم منابع یارانه یی به شهروندان یک ضرورت اجتناب ناپذیر برای جامعه ایرانی است تا از مصیبت بزرگ تداوم وضعیت فعلی در امان باشد، بنابراین اجرای این طرح ضروری و مفید است و در آن نباید تردید کرد. علاوه بر این نگارنده باور دارد دولت می داند با توجه به مجموعه شرایط سیاسی داخلی و خارجی و شرایط اجتماعی و اقتصادی، احتمال اجرایی نشدن طرح بیش از احتمال اجرا شدن آن است. دولت تمایل دارد شرایط به گونه یی پیش آید که از موهبت تبلیغات طرح استفاده کند، اما در عمل اجرای آن ناممکن شود. به این ترتیب باید با همه نیرو و توان مادی و تبلیغاتی دولت را وادار کرد که به سمت اجرای وعده داده شده حرکت کند. در ماه های آتی و در صورتی که شرایط سیاسی داخلی و خارجی با تحول غیرمنتظره یی مواجه نشود روشنگری درباره اجرای طرح پرداخت مستقیم منابع یارانه یی به شهروندان به ویژه گروه های کم درآمد یک استراتژی موفق برای گروه ها، احزاب و افراد اصلاح طلب خواهد بود. می توان با یادآوری این نکته که پرداخت مستقیم منابع یارانه یی سابقه یی طولانی در دولت های قبلی دارد و گروه های سیاسی مخالف اجازه این اقدام را ندارند اهرم تبلیغاتی را از دست دولت خارج کرد. این اصرار و تشویق از طرف اصلاح طلبان احتمال ایجاد تردید و آشکارتر شدن تفاوت دیدگاه ها در میان اصولگرایان به ویژه دولت را افزایش می دهد. می توان تصور کرد به هر حال دولت فعلی بخشی از راه طولانی سازگار شدن جامعه با شرایط پرداخت یارانه مستقیم حامل های انرژی را طی کرده و اجرای آن را تسهیل کند.

محمدصادق جنان صفت

منبع : روزنامه اعتماد