ساماندهی مالیه عمومی

فروش بنزین و درآمد حاصل از آن یکی از عمده درآمدهای شرکت‌های نفتی است. سود حاصل از آن رقمی قابل توجه است که در اغلب کشورها، دولت‌ها با وضع مالیات بر آن، بخشی از این سود را به حساب درآمد خود (درآمد عمومی) منظور می‌کنند. این مالیات در کشورهای خارجی بیش از ۷۰ درصد بهای فروش بنزین را تشکیل می‌دهد اما در ایران ۲۰ درصد بهای مصوب است. (۱)
تراز فیزیکی بنزین در کشور حکایت از مصرف روزانه ۶۵ میلیون لیتر (با توجه به نظام سهمیه‌بندی حاکم) دارد که از این مقدار حدود ۴۶ میلیون لیتر در داخل تولید و مابقی حدود روزانه ۱۹ میلیون لیتر از طریق واردات تامین می‌شود و به اندازه‌ای که بر تولید داخلی بنزین و یا بر تعداد خودروهای دو گانه سوز افزوده شود، به همان اندازه هم از نیاز به واردات کاسته خواهد شد. با روشن شدن تقریبی تناژ وارداتی بنزین و توجه به این مهم که نحوه واردات بنزین از طریق معاوضه با نفت خام تامین می‌شود و برای تقویم محاسباتی قیمت تمام شده بنزین وارداتی باید به شاخص‌های زیر در مورد عوض (نفت خام) و معوض (بنزین) توجه نماییم:
۱) معامله خرید و فروش بنزین به مقیاس تن متریک انجام می‌شود.
۲) معامله فروش نفت خام به مقیاس بشکه انجام می‌شود.
۳) هر بشکه نفت خام معادل ۱۵۸/۹۹ لیتر است.
۴) ضریب تبدیل تن متریک بنزین ۸/۴۹۹۸ می‌باشد. (۲) برای محاسبه تبدیل تناژ تن متریک بنزین به لیتر به نحو زیر عمل می‌نماییم:
با توجه به مراتب فوق با مشخص شدن بهای نفت خام در هر مقطع زمانی که تابلوی بورس‌های نیویورک و لندن و توکیو تعیین کننده آن هستند می‌توان بهای بنزین را با بهای نفت خام در واحد لیتر یا بشکه‌ معادل سازی کرد تا بهای عوض با معادل معوض آن مشخص گردد. فی‌المثل امروز بهای نفت خام در بازار جهانی ۱۴۶ دلار به ازای هر بشکه است (۳) و بهای هر تن متریک بنزین در همین زمان ۱۱۲۶ دلار می‌باشد و اگر بهای نفت خام اوپک (متوسط سنگین و سبک آن) را ۱۴۰ دلار فرض کنیم آن‌گاه خواهیم داشت:
ـ بهای جهانی یک لیتر نفت خام ایران
ـ بهای جهانی یک لیتر بنزین وارداتی
با توجه به محاسبات فوق‌الذکر یک لیتر نفت خام ما به قیمت روز معادل ۸۸ سنت و یک لیتر بنزین به قیمت روز ۸۳ سنت است و اگر در هر معامله معاوضه با هر فروشنده خارجی وارد شویم بهای عوض و معوض در واحد لیتر حداقل ۵ سنت (۵= ۸۸ -۸۳) بهای عوض از بهای معوض سر بوده و عمل معاوضه بدون تحمیل ۱ ریال هزینه تولید سودآور خواهد شد و هیچ هزینه دیگری به جز حمل محموله به داخل کشور که آن هم به دلایلی چند (نفتکشی که عوض را برده در هر حال باید بازگردد حال خالی یا پر) ناچیز است و بهای چندانی بر معوض نخواهد افزود.بدین ترتیب عمل معاوضه که علی‌الظاهر تهاتر کالا به کالاست اما در منظر مالی محاسباتی فی‌الواقع تبدیل و نقد کردن دلار به سنت در بازار و یا به عبارتی تبدیل ریال به دلار در بازار نفت است و به این رویداد مالی نمی‌توان به عنوان هزینه خرید بنزین، در صورت‌های مالی نگریست چرا که ماهیت این رویداد مالی نوعی EXCHANGE است، بدین نحو که معامله‌گری که عمل معاوضه نفت خام ایران را (شرکت ملی نفت) با بنزین تولیدی یک کمپانی خارجی انجام می‌دهد فی‌الواقع یک بشکه نفت خام تولیدی در داخل را که هزینه تولیدش به عنوان بهای تمام شده کالای فروش رفته در سر جمع تولید روزانه حدود ۴ میلیون بشکه و معادل حدود ۱/۴ میلیارد بشکه نفت خام در صورت‌های مالی پایان سال خود منظور نموده است و بهای تمام شده آن بشکه‌ای ۴۲۱/۶۵۰ ریال است (۴) که هر لیتر آن معادل ۲/۶۵۲ ریال می‌شود.
● بهای داخلی یک لیتر نفت خام
به عبارت ساده‌تر در معامله معاوضه نفت خام با بنزین فی‌الواقع مبلغ ۲۶۵۲ ریال (بهای یک لیتر نفت خام ایران) با مبلغ ۸۳ سنت معاوضه می‌شود. در این عمل معاوضه ارزش برابری هر دلار ۳۱۹۵ ریال است.
ـ ارزش برابری دلار و ریال در معاوضه نفت خام با بنزین
سنت ۸۳=۲۶۵۲ریال
این در حالی است که نرخ مرجع ارز حدود ۹۳۵۰ ریال است و بدین طریق در این رویداد مالی معاوضه‌گر (شرکت ملی نفت ایران) علی الراس در هر لیتر ۶۱۵۵ ریال (۹۳۵۰ -۳۱۹۵) در تبدیل ریال به ارز سود کرده است. این سود از محل مابه‌‌التفاوت نرخ ارز یک لیتر نفت خام با یک لیتر بنزین و یا به عبارتی از چنج ۲۶۵۲ ریال با ۸۳ سنت حاصل گردیده است. این سود در واحد لیتر را اگر در واحد سطح مثلا ۶ میلیارد لیتر واردات در طی یک سال ضرب کنیم به رقم بیش از ۳۷ هزار میلیارد ریال خواهیم رسید که در هیچ یک از سر فصل‌های صورت‌های مالی شرکت نفت یا شرکت‌های تابعه آن افشا و انعکاس ندارد.
محاسبات فوق متکی به اعداد و ارقام مندرج در ستون هزینه واحد تولید در ردیف ۲۲۰۰۰۰ ضمیمه پیوست شماره ۲ قانون بودجه سال ۸۶ انجام شده اما اگر به این نکته توجه کنیم که عمل تولید توسط شرکت‌های تابعه شرکت ملی نفت انجام می‌گیرد (نه توسط شرکت مادر تخصصی) آن وقت قیمت تمام شده یک لیتر بنزین وارداتی به دلیل ورود متغیر بهای تمام شده یک بشکه نفت خام به محاسبات، معادله را به شرح زیر تغییر خواهد داد چرا که فی‌الواقع نفت مستخرجه از عمق دریا یا خشکی توسط شرکت‌های تابعه شرکت ملی نفت (نفت و گاز اروندان، نفت و گاز کارون و فلات قاره و گچساران و آغاجاری و زاگرس جنوب و غرب) انجام می‌شود که هزینه واحد تولید یک بشکه نفت خام در این شرکت‌ها مستند به ضمیمه پیوست شماره دو قانون بودجه سال ۸۶ بین بشکه‌ای حداقل ۱۴۲۲ ریال و حداکثر ۹۶۳۳ ریال متغیر است که اگر همین مبلغ را مبنا بگیریم بهای یک لیتر نفت خام تولید داخل را که قبلا به روایت شرکت مادر تخصصی ۲۶۵۲ ریال محاسبه شده بود به روایت شرکت‌های اصلی بهره‌برداری فقط لیتری ۶۱ ریال خواهد شد.
ریال ۹۶۳۳= لیتر۱۵۸/۹۹= ۱ بشکه نفت خام تولید داخل و بدین ترتیب وقتی یک بشکه نفت خام ۹۶۳۳ ریالی را برای معاوضه در فرمول عوض و معوض قرار می‌دهیم تا بدانیم معادل آن چقدر بنزین خواهیم گرفت مشاهده خواهیم کرد که در این عمل معاوضه فی‌الواقع هر دلار را در معامله تهاتری معادل ۷۳ ریال چنج کرده‌ایم:
بدین ترتیب دلاری که نرخ مرجع آن در داخل کشور ۹۳۵۰ ریال است در معاوضه در خارج از طریق نفت ارزش برابری آن فقط ۶۹ ریال خواهد شد و مابه‌التفاوت آن (۹۳۵۰ -۶۹) به مبلغ ۹۲۸۱ ریال را ایجاد کرده که ارزش افزوده ۶۱۵۵ ریالی قبلی را ارتقا خواهد بخشید و همین بنزینی که از طریق معاوضه لیتری فقط ۶۱ ریال به قیمت تمام شده و هزینه تولید شرکت‌های بهره‌بردار و یا به قیمت ۲۶۵۲ ریال به قیمت تمام شده و هزینه تولید شرکت مادر تخصصی به بهای تصویبی ۱۰۰ تومان و بهای آزاد ۴۰۰ تومان در جایگاه‌ها به مصرف کننده تحویل می‌دهیم باز هم به ترتیب سودی معادل ارقام زیر در واحد لیتر علاوه بر سود حاصل از تغییر نرخ ارز به شرح فو‌ق‌الذکر دارد که هیچ‌کدام انعکاس و افشایی در صورت‌های مالی دستگاه‌های اجرایی مربوطه ندارد اما همه جا سخن از یارانه‌های میلیاردی در بخش انرژی است که گردش مالی دریافت و پرداخت آن در هیچ حساب بانکی نقدا انعکاس ندارد.
در حالی که از این سودهای ناشی از ارزش افزوده تبدیل ریال به ارز و همچنین فروش بنزین به قیمت‌های مصوب و آزاد درآمد عمومی هیچ سهمی به جز ۲۰ درصد بهای مصوب بنزین به عنوان مالیات و ۱۰ درصد آن به عنوان عوارض ندارد. نیم نگاهی به مابه‌التفاوت‌های تقویمی فوق‌الذکر نفع وافر شرکت ملی نفت و غبن فاحش درآمد عمومی کشور و مالیه عمومی را در تناژ بیش از ۲۲ میلیارد لیتر بنزین در سال نشان می‌دهد اما نه در گزارش بازرسان قانونی شرکت و نه در گزارش تفریغ بودجه اظهار نظری در مورد این رویداد مشاهده نمی‌شود. (۶)

محمدصادق انبارلویی
پی‌نوشتها:
-۱ به موجب قانون موسوم به تجمیع عوارض ۱۰ درصد بهای بنزین به عنوان عوارض و ۲۰ درصد بهای آن به عنوان مالیات محسوب می‌شود.
-۲ONVERSION FACTORS USED IN THE OIL TRADE C
-۳ در تاریخ ۸۷/۴/۱۰
-۴ صفحه ۳ پیوست شماره ۲، ضمیمه مقادیر و هزینه‌های تولید قانون بودجه سال ۸۶ کل کشور
-۵ هزینه واحد تولید یک بشکه نفت خام در شرکت نفت و گاز مسجد سلیمان صفحه ۱۲۳ پیوست شماره ۲ قانون بودجه سال ۸۶
-۶ به استثنای خلاصه گزارش تفریغ بودجه سال ۸۳ کل کشور

منبع : روزنامه رسالت