قهوه بدون کافئین

کم رنگ بودن نقش اشتراکی ادبیات اقلیت ها در بدنه تاریخ ادبیات ایران امری مبرهن است و این خود در به حاشیه کشیدن هویت زبانی و انزوای ادبی اقلیت ها تاثیر بسزایی داشته است. چنان که فروپاشی زبان های بومی و در بهترین حالت ممکن در خودبودگی مفرط ادبیات اقلیت در این سرزمین ناشی از این موقعیت است. بارزترین نمونه ادبیات اقلیت در ایران ادبیات کردی است که از شرایط موجود بیشترین آسیب را متحمل شده و هم زمان بیشترین سود را نیز برده است. ادبیات کردها به واسطه تغذیه شدن از منابع کهن زبانی و ادبی، همواره درصدد تثبیت هویت خود - گاهی اوقات - با رویکردی انتقادی بوده و در نهایت با تاکید بر این رویکرد وضعیتی تدافعی را در برابر آسیب های طرح شده، پیش گرفته است. چنان که بعد از گذار از انحطاط اجباری و انزوا پا در مسیر دیگری گذاشت و همگام با اولین بارقه های نوگرایی و تمرین خودآگاهی، توانسته با شهامت بیشتری در قامت زبان کردی به مثابه ادبیاتی مستقل قد علم کند. نشریه گوهران با نگاهی صمیمانه که ناشی از حسن نیت و چند جانبه نگری است، توانست بعد از فراز و نشیب های زیاد این ویژه نامه را به چاپ رساند و از دید فعالان ادبیات کردی این اقدام خوشایندش حامل دو نکته قابل تامل بود؛ یکی آنکه فرصتی برای ویرایش ذهنیت های کج دار و مریز از ادبیات کردی را فراهم می کرد و دیگری آنکه می توانست محلی برای تقابل دو گفتمان ادبیات فارسی و کردی باشد تا در نهایت اثری تحلیلی و قابل ارجاع را به جای گذارد اما متاسفانه با تحمیل نگاهی منطقه گرا که ناشی از تجمیع و کلیت نگری است تحقق هیچ کدام میسر نشد. این نوشتار سعی دارد با رویکردی انتقادی به تشریح لایه های پنهانی آن نگرش و نتیجه آن بپردازد.
▪ تصویر کردن نمایه یی درمانده از شعر کردی؛ می دانیم که همه ما ایرانیان اغلب حوزه های فکری و فرهنگی غربی را از راه ترجمه تجربه می کنیم و مبرهن است که زبان حاکم بر این ترجمه ها زبان فارسی است و در نهایت نیز جدی ترین آبشخور فکری جهت تحولات درون متنی برای ادبیات کردی، همان ترجمه های پربار فارسی است. به زبانی دیگر صمیمی ترین عامل واسطه در ارتباط ادبیات کردی با اندیشه غربی زبان فارسی بوده و این در ماهیت خودش محل مناقشه نیست. اما اینکه ما این عامل صمیمی را به آمپول تزریق تاثیر مبدل کنیم و اهم تلاش های تجددگرایانه ادبیات کردی را تحت عنوان «همواره تاثیرپذیری مثبت از ادبیات فارسی» تلقی کنیم، امری غیرقابل قبول است و دیگر آنکه ماهیت حضور خود گوهران را نیز زیر سوال می برد چرا که اگر ادبیات کردی نسخه دومی از ادبیات فارسی باشد پس تفکیک آن از ادبیات فارسی و اختصاص ویژه نامه یی جداگانه به آن ناشی از سهو است.
▪ منطقه گرایی و اصرار بر برجسته نمایی و یکسان سازی شعر کردی جنوب در برابر مناطق دیگر؛ پرواضح است که پایه های نگه دارنده ادبیات هر مردمی مبتنی بر زبان ارتباطی آن ملت است و کلیت آن زبان نیز مدیون اجماع لهجه های درونی در خود آن زبان است و در این میان ارجح شمردن یکی از لهجه ها به منظور تقابل - نه تعامل- با دیگری، نتایج اسفباری را در پی دارد که بهترین حالت آنها، مناقشات واپس گرایانه حاشیه یی و بیهوده یی است که منجر به فاصله گرفتن از متن ادبیات می شود. با تکیه بر این نمایه به جرأت می توان گفت که در کردستان به دلیل تجربه های تلخ سیاسی و عشیره یی ، سال ها است که بساط دیدگاه های تفکیکی و منطقه گرایانه از حوزه ادبیات برچیده شده و تنها مروجین این نگاه همان سلفی هایی هستند که دستشان از خلاقیت در متن کوتاه مانده و برای نفس کشیدن به عناصری اینگونه می اندیشند. پرسشی که در برابر گوهران قرار می گیرد این است که چه ضرورتی وجود دارد دوباره به این مساله دردسرساز بپردازد؟ یا اینکه اصرار بر تقابل لهجه کلهری با سورانی محصول چه اندیشه یی است و چه توجیهی دارد؟
▪ قرائتی غش دار از شعر نوگرای کردستان ایران؛ در سال های میانی دهه ۷۰ نسل دیگری از شاعران کرد وارد صحنه ادبیات شدند که به شکل موجهی تکلیف خود را با قراردادهای موجود روشن ساختند. این نسل از شاعران که بیشتر با عنوان شاعران نسل چهارم شناخته می شدند، ظرفیت جدیدی را در شعر کردستان ایران ایجاد کردند و این ظرفیت توانست به شعر کردستان عراق نیز سرایت کند. همچنان که پیشتر نیز اشاره شد این گونه شعری، جنجالی ترین و پرتحرک ترین گونه یی است که شعر کردستان ایران تجربه کرده است. اگر چه گوهران به غیر از چاپ نمونه هایی از آن آثار، اقدام دیگری را در جهت تحلیل درخور توجه آن شعر به عمل نیاورده است اما سردبیر گوهران اگر چه محافظه کارانه، اما کاملاً محسوس به تخریب آن می پردازد. ایشان با تکرار مداوم این نکته که این شعر نسخه دیگری از شعر دهه ۷۰ ایران است در یک تقسیم بندی غیر تخصصی که ناشی از گفت وگوهای معمول شفاهی است درباره این شعر چنین قضاوت می کند.
با تمامی این اوصاف گوهران به بازار آمد و آثار ادبی موفقی نیز در آن ارائه شد. امید است با حذف نگرش های افراطی و عدم اعمال سوءنیت های بی مورد، ویژه نامه های دیگری نیز با دقت بیشتری چاپ و عرضه شود و فرصت هایی از این دست را فراهم کنند تا مخاطب جدی با جوهر ه واقعی و ظرفیت های عمده ادبیات و شعر کردی آشنا شود.

شاهو محمودی

منبع : روزنامه اعتماد