شتابزده یا مفید

با تصویب هیأت دولت و به منظور كاهش بار ترافیكی در شهر تهران و شهرهای بزرگ كشور از شنبه هفته گذشته ساعت آغاز به كار بانك ها از ۷ صبح به ۹ منتقل شد. این تغییر در روزهای اول به علت ناآگاهی برخی مراجعان به بانك ها با شلوغی و بی نظمی در ساعات آغاز به كار شعب بانكی تهران مواجه شد اما اكنون و پس از گذشت یك هفته از این مصوبه و با فروخوابیدن امواج اولیه انتقادات و اعتراضات به آن، بهتر می توان نسبت به درست یا نادرست بودن طرح تغییر ساعت بانك ها قضاوت كرد.
سابقه طرح تغییر ساعت بانك ها به دوره شهرداری احمدی نژاد بازمی گردد. احمدی نژاد در دوره شهرداری تهران این طرح را به شورای عالی بانك ها و بانك مركزی ارائه كرد كه با مخالفت بانك مركزی و وزارت كشور، این طرح به فراموشی سپرده شد. اما اكنون طرح توزیع ساعات كار به منظور كاهش ترافیك كه امری معمول در كشورهای اروپایی خصوصا ایتالیا محسوب می شود، در ایران نیز اجرا شده است. هیات دولت اعلام كرده است كه این طرح، بر اساس كارهای تحقیقاتی و با در نظر گرفتن تمامی جوانب اجرا شده است.
در حالی كه بیش از یك هفته از مصوبه تغییر ساعت كار بانك ها می گذرد، این تغییر، بازتاب های مختلفی در سطح جامعه كارشناسی و بدنه بانكی كشور داشته است. این مصوبه از دو جهت قابل بررسی است؛ یكی میزان تحقق هدف آن یعنی كاهش بار ترافیكی است و دیگری تاثیرات (عمدتا منفی) بر سیستم بانكی، كارمندان بانك و مراجعان بانكی است. نكته مثبت طرح تغییر ساعت بانك ها موقتی بودن آن و شرط مثبت ارزیابی شدن پس از سه ماه برای ادامه آن است، كه به هر حال نشان دهنده اتخاذ راهكاری مناسب برای اجرای یك تصمیم مهم است.
عمده مخالفت ها و انتقاداتی كه نسبت به طرح تغییر ساعت شروع كار بانك ها در تهران و شهرهای بزرگ از ۷ صبح به ۹ صبح صورت گرفته است، از سوی مسئولان نظام بانكی و كارمندان بانك ها و همچنین عده ای از مراجعه كنندگان بوده است. در حال حاضر تعداد كاركنان بانك ها در سطح تهران حدود ۴۰ هزار نفر است و دولت معتقد است ۱۰ درصد از اوج بار ترافیكی تهران در صبح ها به بانك ها مربوط است كه با تغییر ساعت كار بانك ها، این میزان بار ترافیكی از ۷ تا ۸ صبح به ساعت ۹ صبح منتقل خواهد شد و به نوعی منجر به توزیع حجم ترافیك خواهد گردید، كه البته در این زمینه سازمان های مسئول همچون راهنمایی و رانندگی و شورای نظارت بر ترافیك تهران باید نظر بدهند كه آیا این عمل به كاهش بار ترافیكی منجر شده است یا خیر؟ بعلاوه، در شرایطی كه اكثر كارشناسان بانكی كشور و مدیران عامل بانك ها در روزهای اخیر از مخالفت خود با مصوبه تغییر ساعت بانك ها سخن گفته اند و تاثیر آن را بر كاهش حجم ترافیك اندك می دانند، این شبهه ایجاد می شود كه آیا این افراد كارشناس امور بانكی هستند، یا كارشناسان ترافیك و مسائل عبور و مرور شهری كه اینگونه قاطعانه نسبت به بی اثر بودن تغییر ساعت بانك ها بر ترافیك سخن گفته اند.
اما به جای جنجال های رسانه ای برای ارزیابی طرح تغییر ساعت بانك ها باید بر اساس اصول اقتصادی به ارزیابی آن پرداخت؛ یعنی هزینه و فایده این طرح را سنجید و آنگاه نسبت به كارآیی یا عدم كارآیی آن سخن گفت و برای رفع نواقص آن پیشنهاد داد.
اول) به نظر می رسد مشكل اساسی در این زمینه همان درد كهنه بی توجهی چند ساله به توسعه پایدار است، بدین معنا كه برای رشد و توسعه ظرفیت های اقتصادی می بایست تمامی بخش ها همگام با یكدیگر رشد كنند و عقب ماندن (بی توجهی به) بعضی بخش های اقتصادی از آهنگ سریع رشد دیگر بخش ها نهایتا و پس از چند سال به معضلات پیچیده ای منجر می شود كه حل آنها دیگر از عهده راهكارهای اقتصادی برنمی آید و به مسائل و مشكلات اجتماعی و سیاسی و گاهی امنیتی مبدل می شود. مسئله تولید خودرو در كشور ما از مصادیق معضل فوق است، زیرا در حالی كه سالانه حدود یك میلیون خودرو در كشور تولید و روانه بازار می شود، به گسترش معابر، خیابان ها و توقف گاه های مورد نیاز برای خودروهای جدید بی توجهی می شود كه این مسئله از ۱۰ سال گذشته تاكنون به طور تصاعدی در حال وخیم تر شدن است. بنابراین ریشه مشكل ترافیك كنونی بی توجهی به توسعه پایدار اقتصادی است و تغییر ساعت كار بانك ها (در صورت اثرگذار بودن) فقط دارویی موقتی خواهد بود.
دوم) بعد دیگر تغییر ساعت كار بانك ها كه تردیدی در آن نیست، افزایش هزینه بانك ها خواهد بود كه هزینه غذا، تداخل برنامه كاركنان آنها و كاهش ساعت كاری بانك ها از آن جمله اند و البته كاركنان بانك ها نیز به كاهش ساعات كاری خود و حذف اضافه كاری های بعدازظهر معترضند كه این مشكل را می توان با انتقال اضافه كاری ها به ساعت ۷ تا ۹ صبح حل كرد. این در حالی است كه به نظرمی رسد عموم كارمندان بانك ها نسبت به كاهش ساعات كاری خود ناراضی نباشند. در صورتی كه ساعت كاری كاركنان بانك ها (ونه خود بانك ها) به ساعت ۷ صبح منتقل شود، مشكل كاهش بهره وری بانك ها به علت قطع ارتباط شعب بانك های تهران و شهرستان ها (كه ساعت كاری آنها تغییری نیافته است) نیز حل گردد، چرا كه عمده بار ترافیكی بیش از آنكه به كارمندان بانك ها مربوط باشد به تعداد فراوان مراجعه كنندگان به بانك ها مربوط است.
در همین زمینه سیدحسن نوربخش ، مدیرعامل بانك كشاورزی معتقد است : تغییر ساعت كاری هزینه ها را افزایش داده و به كاهش بهره وری بانك ها و همچنین افزایش تراكم جمعیت و صف منجر خواهد شد ولی نظر دولت بر این است كه مجموع جمع جبری این اقدام در نهایت به نفع مردم است .
الله وردی رجایی سلماس ، مدیرعامل بانك سامان نیز می گوید: بازاریها عادت دارند كه قبل از حضور در محل كار، امور بانكی خود را بین ساعات ۳۰/۷ تا ۹ انجام داده و سپس سر كار حاضر شوند كه تغییر ساعات كاری بانك ها احتمالا به نارضایتی آنها می انجامد.
البته این تغییر صرفا به حوزه داخلی بانك ها مربوط نمی شود و روابط مالی بانك ها با خارج از كشور را نیز در برمی گیرد. مدیرعامل یكی از بانك های دولتی در این زمینه گفت : حذف ساعات ۳۰/۷ تا ۹ صبح ، فرصت لازم برای ارتباط با كشورهای شرقی را سلب می كند؛ به طور مثال با آغاز كار بانك ها راس ساعت ۹ صبح ، عملا در كره ساعت یك بعدازظهر و زمان تعطیلی بانك ها است . بنابر نظر دولت قرار است تا بانك های فعال در سطح تهران در واحدهای ستادی از اول مهر بین ساعات ۳۰/۸ تا ۴ بعدازظهر و در واحدهای صف از ۹ صبح تا ?۰/? بعدازظهر مشغول فعالیت شوند.
یك كارمند بانك با بیان اینكه تغییر ساعت كار بانك ها در تهران هیچ خللی در تبادل كارهای بانكی (وصول چك، كلر و ...) با بانكهای شهرستان ها ایجاد نخواهد كرد می گوید: شروع به كار بانك ها در تهران با بانك های شهرستان ها با این تصمیم جدید تنها یك ساعت فرق خواهد كرد بنابراین نمی تواند مشكلی از این بابت ایجاد كند.
كارمند دیگری نیز معتقد است تغییر ساعت كار بانك ها صبح ها برای كارمندان بانك ها از لحاظ میزان استراحت وضعیت خوبی را فراهم كرده است اما برخی از كارمندان بانك ها كه دارای شغل دوم نیز هستند با این تغییر ساعت شاید به كار دومشان نرسند .
سوم) به گفته وزیر امور اقتصادی و دارایی دولت برای تغییر ساعت كار بانك ها مطالعات كافی انجام داده است و این تصمیم، تصمیمی همه جانبه و با هدف كاهش (تنظیم) ترافیك بوده است.وزیر امور اقتصادی و دارایی اوایل هفته جاری در پاسخ به این پرسش كه توجیه دولت برای تغییر ساعت كار بانك ها به ۹ صبح چیست؟ تاكید كرد: دولت تصمیمی اتخاذ كرده است كه همه جانبه و در جهت تنظیم ترافیك است به طوری كه در ساعت خاصی تجمع بیش از حد در خیابان ها ایجاد نشود و باعث بروز مشكلاتی شود در این ارتباط برنامه ریزی صورت گرفته است. برداشت كار پژوهشی و تحقیقی كه صورت گرفته این است كه اگر به همین ترتیب ساعت كار تنظیم شود به میزان مشخصی می تواند مشكلات ترافیكی را بهبود دهد. وی ادامه داد: این یك طرح آزمایشی است اگرچه بسیاری از بانك ها ترجیح می دادند كه ساعت كار بانك ها به روال سال های گذشته باشد اما به دلیل اینكه مصوبه دولت بود از آن استقبال شد و امید است در دوره آزمایشی كه صورت می گیرد نتیجه مطلوبی داشته باشد. وزارت امور اقتصادی و دارایی نیز از نتیجه آن تبعیت می كند.
چهارم) برخی كارشناسان معتقدند در ارزیابی اولیه می توان گفت تغییر ساعت كار بانكها در راستای كاهش بار ترافیكی عملا منجر به افزایش حجم ترافیك و تراكم كاری بانك ها شده است. به عبارت دیگر، با تغییر ساعت كار بانكها از ۷ صبح تا ۱۶ بعد از ظهر به ۹ صبح تا ۱۵ بعدازظهر عملا سه ساعت از زمان فعالیت كارمندان بانك ها كاسته وكارمندان شعب با تراكم كارو مراجعه كنندگان روبرو شده اند، در چنین صورتی فشرده شدن ساعت كاربانك ها ، بطور طبیعی تراكم كاری كارمندان شعب را به همراه دارد.
پنجم) به نظر می رسد در صورتی كه تصمیم تغییر ساعت كار بانك ها به كاهش بار ترافیك (كه افزایش آن عواقب اجتماعی، بهداشتی و اقتصادی غیرقابل انكاری دارد) منجر گردد، هدف دولت از این تصمیم محقق شده است. اما سئوال مهم این است كه آیا فایده این تصمیم از هزینه های آن بیشتر است یا خیر؟ برای پاسخ به این سئوال باید اندكی صبر كرد و منتظر گزارش سازمان های مسئول در موارد مربوطه بود و از اظهارنظر در مواردی كه به حیطه تخصص ما مربوط نیست، خودداری نمود.

حسین لطفی

منبع : روزنامه همشهری