احساس خود ارزشمندی

نظریه پردازان شخصیت، همگی بر این عقیده اند كه داشتن خود ارزشمندی نقش اساسی در رشد سالم شخص دارد و اظهار می دارند كه زندگی سالم روانی تنها در سایه احساس ارزش خود مثبت شكل می گیرد. خود ارزشمندی تجربه توانا بودن برای رویارویی با مسایل اساسی زندگی و احساس شایستگی و خودباوری است. خودارزشمندی از دو مقوله تشكیل یافته:
۱) احساس كارآمدی شخص: به معنای اعتماد به عملكردهای ذهنی و توانایی های خود برای فكر كردن، یاد گرفتن، قضاوت كردن، اتنخاب كردن و تصمیم گرفتن و مهمتر از همه به معنای مقابله و غلبه بر مسایل و مشكلات متعدد و مختلف زندگی و كنترل خود است.
۲) احترام به خود: به معنای باورداشتن حق خود برای زندگی كردن و خوشحال بودن و فراتر از آن باور داشتن خود برای ابراز ایده ها، احساسات، خواسته ها، نیازها و سزاوار بودن برای رسیدن به هدف و موفقیت است و خود را شایسته محبت و احترام دیگران دانستن است. این كه گفته می شود احساس باارزش بودن نیاز اساسی هر انسانی است، بدین معناست كه خود ارزشمندی نقش حیاتی در فرآیند زندگی ایفا می كند و در حقیقت برای بقا و زیستن ضروری است. به نظر راجرز تصویر خویشتن رشد یافته، انسان را به سوی سازگاری با جهان بیرون سوق می دهد.
خود ارزشمندی در واقع به منزله سیستم خودآگاهی ایمن عمل می كند و مقاومت، قدرت و توانایی لازم را برای بازسازی ایجاد می كند و بدون آن رشد روانی فرد مختل می شود و زمانی كه احساس خود ارزشمندی پایین است:
▪ قدرت مقابله و میزان انعطاف پذیری شخص در برابر مشكلات و سختی ها كاهش می یابد.
▪ شخص دچار آشفتگی، اضطراب و پریشانی می شود.
▪ شخص خود را درمانده و شكست خورده می پندارد.
▪ شخص بیشتر می خواهد از غم و اندوه اجتناب كند تا بخواهد شادی و نشاط را تجربه كنند.
▪ موارد منفی بیشتر از موارد مثبت بر فرد حكمرانی و تسلط دارد.
▪ پیشرفت آن ها كمتر از حد واقعی شان می باشد.
▪ قادر نیستند از موفقیت خود خوشحال شوند و رضایت درونی به دست آورند.
▪ نسبت به احساسات و افكار خود تردید دارند و از ابراز آن ترس دارند.
تمایل چندانی برای تعامل با دیگران را ندارند و گاهی آن را خصمانه تلقی می كنند.
بنا به نظر كوپراسمیت (۱۹۶۵) احساس خود ارزشمندی یك ارزشیابی و قضاوتی شخصی است از شایستگی خود كه ویژگی عام شخصیت است نه یك نگرش لحظه ای برای موقعیت های خاص. به نظر وی والدین مهم ترین عامل رشد احساس خود ارزشمندی سالم در كودكان و نوجوانان هستند.
والدین ترجیحاً اصول زیر را در رفتار با كودكان و نوجوانان جهت رشد خود ارزشمندی رعایت كنند:
۱) فرزندان را با عشق و احترام بزرگ كنند و این احساس را در آن ها ایجاد كنند كه به اندازه كافی خوب و قابل قبول هستند.
۲) در محیطی حمایت كننده نقش های مناسب و قابل اجرا را به آن ها محول كنند.
۳) از آن ها متناسب با توانایی هایشان انتظار و توقع داشته باشند.
۴) آن ها را دچار تناقص نسازند.
۵) برای كنترل آن ها به رفتارهایی نظیر مسخره كردن، ایجاد احساس گناه، تحقیر كردن و سوء رفتار جسمی متوسل نشوند.
۶) از هر فرصتی استفاده كنند تا به آن ها نشان دهند كه به شایستگی و خوب بودنشان اعتقاد دارند.
۷) آن ها را برای آشكار ساختن احساسات غیرقابل قبول مجازات نكنند.
۸) توانایی خویشتن داری را در آن ها پرورش دهند.
۹) آن ها را به اندازه ای حمایت و محافظت كنند كه یادگیری و اعتماد به نفسشان خدشه دار نگردد.
۱۰) احساسات و افكار آن ها را ارزشمندی و با اهمیت تلقی كنند.
نجمه پهلوانیان

منبع : روزنامه ایران