چتری برای نمایش پایگاه اجتماعی

امروزه بررسی چگونگی انتخاب و استفاده از اشیا یا پدیده های عینی در ارتباطات غیرکلامی را «ارتباطات به وسیله اشیا» می نامند. این رشته از پژوهش شامل تمام انواع پدیده های عینی است. از لباسی که می پوشیم تا غذایی را که بر سر سفره برای پذیرایی از مهمان می گذاریم، همه و همه در چارچوب بررسی هایی قرار می گیرند که «ارتباطات به وسیله اشیا» نام گرفته اند. در واقع زبان اشیا عبارت است از نمایش ارادی یا غیرارادی کالاهای مادی که توسط انسان ها به کار گرفته می شود. آثار هنری، ماشین ها، زیورآلات و بسیاری از چیزهایی که انسان ها از آنها استفاده می کنند، در این زمره اند.
انسان ها از طریق لباس، آرایش، عینک و جواهرات هر یک پیام های مشخصی را منتقل می کنند. ما با دیگران از طریق انتخاب اتومبیل، خانه، لوازم منزل، کتاب، نشریات و بسیاری چیزهای دیگر ارتباط برقرار می کنیم. افراد حتی با انتخاب سیگار و پیپ و طریقه روشن کردن و کشیدن آنها، رمزهای مستتر در خود را به صورت پیام به دیگران انتقال می دهند. به عنوان مثال افرادی که پیپ می کشند، آدابی شامل تمیز کردن، روشن کردن، ضربه زدن، پر کردن، کوبیدن و دود کردن را با پیپ اجرا می کنند و این مراحل نشان دهنده آن است که معمولاً افرادی که پیپ می کشند مدت طولانی تری در مقایسه با سیگاری ها و غیرسیگاری ها صرف تصمیم گیری می کنند.
همچنین سیگارهای برگ به علت قیمت و اندازه آنها همیشه به عنوان وسیله یی برای نشان دادن برتری استفاده شده اند. همان گونه که در فیلم ها دیده می شود، افرادی مانند مدیرعامل یک شرکت بزرگ، رهبر یک گروه و اشخاصی که در مقامات بالا قرار دارند، اغلب سیگار برگ می کشند. سیگار برگ برای جشن گرفتن یک پیروزی، تولد یک نوزاد، عروسی، قطعی کردن یک معامله تجاری یا برنده شدن در بخت آزمایی استفاده می شود.
می توان گفت گاهی برخی از اشخاص آگاهانه و استادانه سعی در به کارگیری اشیا برای افزایش یا کاهش فاصله اجتماعی خود با دیگران می کنند. برای مثال در برخی از کشورها اشخاص با رتبه بندی اجتماعی بالا در معابر عمومی از نوع خاصی چتر استفاده می کنند که این چتر علاوه بر محافظت آنها از نور خورشید به منظور نشان دادن پایگاه اجتماعی بالای آنها است و آنان این چتر را بیشتر برای به نمایش درآوردن این پایگاه به کار می گیرند.
همان طور که اشاره شد، استفاده از زبان اشیا، ارادی است. هر کس براساس قصد و نیت خود شیء موردنظر خود را انتخاب کرده و به وسیله آن سعی در انتقال معنی و مفهوم به دیگران می کند. در آموزش مهارت های ارتباطی به این نکته بسیار توجه می شود. فردی که قصد دارد در گروه خاصی نفوذ کند، باید دقیقاً لباسی بپوشد که با هنجارهای آن گروه توافق داشته باشد و اتومبیلی را سوار شود که با وضع آن گروه سازگار باشد و در نهایت باید در منطقه یی زندگی کند که از نظر آنان مورد پذیرش باشد.
در غرب یک مرد با بستن کراوات از زنان متمایز می شود. در قفسه لباس های او شاید ده ها کراوات را بتوان مشاهده کرد؛ کراوات بازی گلف، کراوات باشگاهی که به عضویت آن پذیرفته شده است، کراوات نظامی و کراوات ایام عزاداری.
هر یک از آنها خود نشانگر مفهوم خاصی برای او و دیگران است. انتخاب لباس به رنگ آبی آسمانی برای نوزاد پسر و صورتی برای نوزاد دختر در فرهنگ ما، خود بیانگر معنی خاصی است و ما را بر آن می دارد که به راحتی با دیدن رنگ لباس به جنسیت نوزاد آگاهی یابیم. انگشتری خاص یک گروه و علامت کوچکی که نام یک موسسه را بر خود دارد همه و همه یک زبان ارتباطی غیرکلامی هستند که به شیوه ارادی به کار گرفته شده اند. کسی که می خواهد به دیگران بفهماند عزیزی را از دست داده است، لباس مشکی بر تن می کند. ورزش دوستی که می خواهد حمایت خود را از تیم خاصی به نمایش بگذارد، رنگ آن تیم را انتخاب می کند؛ قرمز یا آبی. پرچمی که بر سردر منزل یا بر اتومبیل نصب می شود، وابستگی فرد را به کشور یا حزب خاصی نشان می دهد.
حتی عطر و ادوکلنی که افراد مصرف می کنند خود بیانگر علاقه و وابستگی به گروه و دسته خاصی است. پژوهش های فراوانی در مورد استفاده از اشیا در ارتباطات غیرکلامی وجود دارد که ما می توانیم از طریق آنها به زبان های ویژه یی دست یابیم. جدای از اینکه آنها را چگونه طبقه بندی کنیم، این زبان ها حداقل یک چیز مشترک دارند؛ همه آنها نشانه هایی را به ما معرفی می کنند که با آنها می توان رفتار انسانی را تعبیر و تفسیر کرد.
قطعاً می توان گفت از میان اشیایی که ما استفاده می کنیم، لباس از بقیه مصنوعات جلوه گرتر است، چرا که لباس افراد تقریباً مانند بدنی دیگر است که به بیننده می گوید شما چه کسی هستید. از آنجا که شما می توانید نوع پوشش خود را انتخاب کنید، این انتخاب بیانگر آن ذهنیتی است که می خواهید در مورد خود در دیگران ایجاد کنید و در واقع این روشی است که شما با استفاده از آن می خواهید دیگران در مورد شما خوب قضاوت کنند و پوشیدن چیزی برخلاف عرف ممکن است موجب بروز عکس العمل هایی از سوی دیگران شود.
لباس احتمالاً شخصیت افراد را شکل نمی دهد اما لباس و وضع ظاهر، اغلب پایه یی برای قضاوت اولیه در مورد افراد است و تاثیر شگرفی بر قضاوت های دیگران نسبت به آنها می گذارد. حتی می توان گفت استفاده از عینک به تنهایی خود موجب تغییر نگرش اشخاص نسبت به کسی می شود که آن را به کار گرفته است. از این رو «زبان اشیا» شامل اعضای بدن انسان، لباس و هر آن چیزی می شود که آن را می پوشاند. لباس علاوه بر محافظت انسان ها از سرما و گرما، وسیله یی برای ارتباطات غیرکلامی است. لباس حداقل ۱۰ پیام اساسی را به دیگران منتقل می کند از جمله سطح اقتصادی، سطح تحصیلی، سطح پیچیدگی، ویژگی اخلاقی، وضعیت اجتماعی و... امروزه ما انسان ها گاه به گونه یی لباس می پوشیم که دیگران را تحت تاثیر قرار داده و به آنان وانمود کنیم که ما به آنها احترام گذاشته و همرنگ آنها شده ایم یا برعکس تفکر و رفتار آنها برای ما اهمیتی ندارد و کاملاً برعکس نگرش حاکم بر آنها لباسی پوشیده ایم.
زمانی که این کار جنبه حاد به خود گرفته و نوع لباس پوشیدن ما حالت دهن کجی به معیارهای اجتماعی گروه می شود، در چنین حالتی ما به هنجارهای اجتماعی توهین کرده ایم و از آن منظوری خاص در ذهن داریم. در جوامعی که تمرکز ارزش ها بر امور معنوی و روابط اساساً درونی و عمیق اشخاص با یکدیگر است، افراد چندان علاقه مند نیستند با دیگران تفاوت زیادی داشته باشند و از تجمل و زرق و برق دوری می کنند.
در چنین جوامعی افراد ترجیح می دهند از لباس های پرزرق و برق و بسیار شیک استفاده نکنند چرا که تفاوت زیاد در نوع لباس پوشیدن خود یکی از موانع ارتباطی بین افراد است.
در آخر می توان گفت چه ما بر آن باشیم که با دیگران ارتباط برقرار کنیم و چه میل نداشته باشیم فراگرد ارتباط شکل گیرد، راهی را که برای انتخاب و استفاده از اشیا برگزیده ایم، منبعی از اطلاعات در مورد ما برای دیگران است. آنان از این طریق در مورد ما قضاوت می کنند و رفتار ما را با هنجارهای حاکم می سنجند. ممکن است این اطلاعات و این قضاوت ها همیشه درست نباشد اما به هر صورت وجود دارد.

معصومه اسدی
کارشناس ارشد تحقیق در ارتباطات

منبع : روزنامه اعتماد