نیم نگاهی به نقش رسانه ها در اجرای فریضه امربه معروف و نهی ازمنکر

یکی از مهم ترین و شاید اولین دلیل بربعثت انبیا الهی دعوت مردم به یگانه پرستی و اجرای توحید درجامعه است . خداوند در قرآن دعوت بسوی خود رااز جمله دلایل بعثت پیامبران الهی دانسته و می فرماید : « انا ارسلناک شاهدا و مبشرا ونذیرا و داعیا الی الله باذنه و سراجا منیرا » (۳۳ سوره مبارکه احزاب ) .
قرآنی که خداوند بوسیله پیامبر خود بر مسلمانان نازل کرده نیز سراسر دعوت به توحید و یگانه پرستی است . « لااله الاهو خالق کل شی فاعبدوه » (۱۰۲ سوره مبارکه انعام )
ائمه معصومین علیهم السلام نیز در موارد مختلف مردم را به توحید و یگانه پرستی و توجه به این اصل بزرگ اسلام دعوت کرده اند. حضرت علی (ع ) در یکی از سخنان گهربار خود در تاکید برتوحید و یگانه پرستی می فرماید : « ما رایت شیئا الا ورایت الله قبله و بعده و معه » هیچ چیزی راندیدم مگر این که خدا را قبل از آن با آن و بعد از آن مشاهده کردم » (علم الیقین فیض کاشانی ج ۱ صفحه ۴۹ )
اعتقاد به توحید زمینه ساز عمل به توحید و توحید عملی است خداوند عزوجل در قرآن کریم این حقیقت را اینگونه مورد توجه قرارداده است که « ان الله ربی و ربکم فاعبدوه هذا صراط مستقیم » (۵۱ سوره مبارکه آل عمران ) . به همین دلیل صاحبنظران و دانشمندان اسلامی از توحید عملی بعنوان میوه و ثمره توحید نظری یادکرده اند.
مقصود ازتوحید عملی یا توحید درعبادت آن است که انسان فقط خدای یگانه راپرستش کند و کارها و رفتارهای خود را به قصد اطاعت ازاو و برای کسب رضایت او انجام دهد.
توحید عملی هم به نوبه خود دارای دوبعد فردی و اجتماعی می باشد و یک انسان موحد ضمن آن که تلاش می کند تا درمقابل جهت گیری های متفرق و سمت و سوهای پراکنده ای که ازسوی معبودهای درونی و بیرونی او را به خدمت خود می خوانند ایستادگی نماید و خود را آنگونه تربیت کند تا ضمن کنترل کشش های درونی و ساماندهی آنها در جهت خداوند جامعه خود را نیز از گرفتار شدن در چنگال روابط غیر توحیدی نجات دهد و روابط اجتماعی خود بادیگران را برمبنای توحید ساماندهی کند.
میان بعد فردی توحید و بعداجتماعی آن تناسب وجود دارد دربعد فردی کسی که درمسیر توحید عملی گام برمی دارد تلاش می کند تا امیال غرایز و خواسته های مادی و معنوی خود را تابع فرمان خدا سازد. برای مثال درمیل جنسی کسب ثروت خوردنی ها آشامیدنی ها دراستفاده از لباس و زیورآلات و همچنین درعبادت ها و امورمعنوی و نیز دردوستی ها و دشمنی ها فرمان خداوند را درپیش می گیرد و کارهای خود را برمحور خداوند تنظیم می کند. در جامعه ای نیز که برمسیر توحید حرکت می کند نه تنها ستمگران برمردم حاکم نمی شوند بلکه روابط فرهنگی و مناسبات اقتصادی و سیاسی به تعادل و توازن و هماهنگی و انسجام می رسد و آن جامعه سمت و سوی خدایی پیدا می کند.
اما آیا اعتقاد به توحید هم اکنون در ابعاد فردی و اجتماعی ما و جامعه ما بروز و ظهوری دارد با این که نمونه هایی از بت پرستی هم اکنون نیز درکشورهایی دیده می شود اما امروزه پرستش بت ها درمیان ملت های متمدن جایگاهی ندارد. بااین حال ازبین رفتن بت های قدیمی بمعنای پایان شرک ورزی نیست . به نظر می رسد که دنیای امروز گرفتار شرک و بت پرستی پیچیده تر و خطرناک تری است . بت پرستی و شرک در روزگار ما نه تنها منسوخ نشده بلکه شکل های بسیار پیچیده تر و متنوع تری به خود گرفته است بگونه ای که اگر بت پرستان جاهلیت ۳۶۰ بت می پرستیدند امروزه بسیاری از انسانها هزاران بت برای خود تراشیده و می پرستند اما بت های بزرگ روزگار ما چیستند
شناخت بت ها درشرایط پیچیده ی سیاسی فرهنگی و اقتصادی عصر جدید مسئولیت بزرگی است که خداوند بردوش ما قرارداده است .
قرآن کریم معیار ثابت شرک و بت پرستی را به ما نشان داده و تطبیق این معیارها برزندگی فردی و اجتماعی را برعهده خودمان قرارداده است : « گرفتن اربابی جز خداوند پذیرش سرپرستی جز سرپرستی او عبودیت کسانی جزاو و بالاخره خارج کردن خداوند از محوریت زندگی و قراردادن غیراو دراین محوریت محور شرک و بت پرستی است » (آیه ۳ سوره مبارکه ابراهیم )
باتوجه به این نکات بت های درونی و بیرونی عصر ما کدامند آیا انسان امروز دربنای زندگی اجتماعی مانند ساختار حکومت روابط اقتصادی احکام قضایی به رضایت خداوند توجه دارد آیا ما و انسانهایی که درکنارما زندگی می کنند درانتخاب نوع پوشش نوع غذا نوع تفریح مشاهده فیلم مطالعه کتاب ورود به سایت اینترنتی به خواست و رضایت خداوند توجه می کنیم
درانتخاب الگوها و اسوه ها چطور آیا اسوه ها و الگوهایی که اکنون مطرح اند و تبلیغ می شوند همان کسانی هستند که خداوند معرفی می کند آیا این اسوه ها پیشروان علم قهرمانان جهاد فداکاران در راه آرمان ملت ها مبارزان برای استقلال روح های متعالی و بزرگ و آنانی هستند که دیدارشان انسان را به یادخدا می اندازد یا ... تصویر چه الگوهایی دیوار اتاق جوانان و نوجوانان ما را تزئین کرده است
آیا تکنولوژی درخدمت انسان است یاانسان درخدمت آن آیا انسان عصر جدید خود به مهره ای درنظام صنعتی جدید تبدیل نشده است
اما وظیفه یک انسان موحد در چنین جامعه ای چیست آیا این که تلاش کند تا فقط گلیم خود را از آب بیرون بکشد یا اینکه علاوه برخود برای نجات دیگران نیز باید به سعی و تلاش بپردازد و اصلا آیا در جامعه ای که مورد تهدید انواع ناهنجاری ها قرار گرفته است امکان آن وجود دارد که یک انسان بتواند بدون تاثیرپذیری از دیگران خود و خانواده خود را از گرداب مشکلات و نابسامانی هایی که او و خانواده اش را تهدید می کند برهاند
طی مراتب بندگی تنها بابرنامه های فردی مانند عبادت افزایش معرفت و حق پذیربودن حاصل نمی شود بلکه بسیاری از مراحل بندگی مربوط به حضور فعال و موثر درجامعه است . به همین دلیل باید حس مسئولیت اجتماعی خود را تقویت کنیم بطوری که نسبت به نابسامانی های اجتماعی بی تفاوت نباشیم و برای تحقق توحید و عدل درجامعه بکوشیم . شایسته است خود را به مرحله ای برسانیم که اگر برمظلومی ستم رواداشته شد فقرو نداری دامنگیر خانواده ای گردید بی عدالتی درجامعه پدید آمد کسانی گرفتار بی بندوباری شدند و استقلال و سربلندی کشور به خطرافتاد درد و غم وجودما را فراگیرد و تا آن نابسامانی را از بین نبرده ایم از پای ننشینیم .
آنان که نسبت به این امور بی تفاوت هستند و ازکنار آن بابی توجهی می گذرند دربندگی خداوند پیشروی چندانی نکرده اند هرچند در بعد فردی به وظایف خود عمل کنند.
این سخن پیامبر اسلام (ص ) برای تقویت مسئولیت اجتماعی باید همواره به یادمان باشد که فرمود : « هرکس صبح خود را آغاز کند اما اهتمامی برای حل مشکلات مسلمانان نداشته باشد مسلمان نیست » (مستدرک الوسائل ج ۱۲ ص ۳۸۳ )
و این وظیفه ای است که ازطریق دو فریضه بزرگ الهی یعنی امربه معروف و نهی ازمنکر برعهده تک تک افراد جامعه قرارگرفته است .
خداوند در قرآن کریم امر به پرستش خداوند که ازبزرگترین معروف هااست و اجتناب از طاغوت که ازبزرگترین منکرات می باشد را از جمله اهداف بعثت انبیا الهی دانسته است . (آیه ۳۶ سوره مبارکه نحل )
اگر جامعه در برخی ابعاد از مسیر توحید و اطاعت از خداوند خارج شود نیازمند به بازگشت به مسیرتوحید و اصلاح اجتماعی است انحراف های کوچک اجتماعی باید درهمان مراحل ابتدایی اصلاح شوند تاگسترش نیابند و ماندگار نشوند. رباخواری رشوه گرفتن بی توجهی به عفاف و پاکدامنی بی توجهی به قانون ظلم کردن و ظلم پذیری و اطاعت از غیر خدا از جمله بیماری ها و انحرافات اجتماعی هستند که اصلاح و معالجه آنها از طریق عمل به دو فریضه امربه معروف و نهی ازمنکر امکان پذیر می باشد.
اگر مردم از انجام این وظیفه کوتاهی کنند گناهان اجتماعی قوی تر و محکم تر می شوند و تمام سطوح جامعه را دربر می گیرند. در واقع اگرمردم در برابر اولین نمودهای گناه حساسیت نشان دهند و دربرابر آنها بایستند و بکوشند تا جامعه را به وضع اعتدال بازگردانند به آسانی می توانند مانع گسترش آن شوند اما اگرمردم کوتاهی کنند و اقدامات دلسوزان جامعه به جایی نرسد و بتدریج انحراف از حق ریشه بدواند اصلاح آن مشکل می شود و تلاش های بزرگ و فعالیتهای ایثارگرانه می طلبد تا آنجا که ممکن است نیاز به این باشد که انسان های بزرگ جان و مال خود را تقدیم کنند تاجامعه راازتباهی مطلق برهانند و مانع خاموشی مطلق نورهدایت شوند.
به همین دلیل حضرت علی (ع ) در روایتی همه کارهای خیر و حتی جهاددرراه خدا را نسبت به امر بمعروف و نهی ازمنکر مانند قطره ای در مقابل دریا می داند (بحار الانوار جلد ۲ صفحه ۱۵ ) و از امربه معروف بعنوان بهترین کارهای مردم یاد می کند . (دستورمعالم الحکم ـ صفحه ۷۱ )
امربه معروف و نهی ازمنکرکه همه نیکی ها و بدی ها رادرهمه زمینه های فردی اجتماعی فرهنگی سیاسی و اقتصادی شامل می شود دارای دو مرحله است : اول مرحله توصیه و نصیحت که به عموم مردم مربوط می شود اما وقتی از این مرحله فراتر رود احتیاج به شدت عمل بیشتری پیدا می شود و آنجاست که جای نقش آفرینی حکومت است .
البته به دلیل این که درحال حاضر در کشور اسلامی ما حکومت اسلامی تشکیل شده و رهبری جامعه بدست رهبراسلامی است همانگونه که در اصل هشتم قانون اساسی جمهوری اسلامی برآن تاکید شده است دعوت به خیر و امر به معروف و نهی ازمنکر به عنوان وظیفه ای همگانی و متقابل برعهده مردم نسبت به یکدیگر دولت نسبت به مردم و مردم نسبت به دولت مورد اشاره قرار گرفته است و حکومت و نظام اسلامی باید بااتخاذ تدابیر و اجرای سیاست هایی زمینه را برای قانونمند کردن گسترش معروف ها و جلوگیری از منکرات به مرحله اجرا در آورد و با پیش بینی مراکزی ضمن اجرای فریضه بزرگ امربه معروف و نهی ازمنکر درجهت احیای این دوفریضه بزرگ دربین آحاد مردم نیز تلاش نماید که ایجاد ستادهای احیای امربه معروف و نهی ازمنکر و مراکز اجرایی امربه معروف و نهی ازمنکر در همین راستا انجام شده است .
اما درگسترش فرهنگ امربه معروف و نهی ازمنکر و ترویج آن امروزه ستادهای احیای امربه معروف و نهی ازمنکر استانها به عنوان نهادهای رسمی و قانونی مشغول به انجام وظیفه اند و ازجمله کمیته هایی که درستادهای احیای امربمعروف برای گسترش این فرهنگ پیش بینی شده است کمیته اموررسانه ها می باشد.
رسانه های گروهی از قبیل صداوسیما مطبوعات خبرگزاری ها و سایت های اینترنتی که امروزه ازجایگاه مهمی در فرهنگ سازی و اطلاع رسانی برخوردار می باشند می توانند با تدوین برنامه ها ی مناسب ضمن اطلاع رسانی ازفعالیتها و برنامه های ستادهای احیای امربه معروف و نهی ازمنکر درجهت گسترش این دوفریضه بزرگ الهی تقدم « پیشگیری بردرمان » را درمورد بیماری های اجتماعی نیز جامه عمل بپوشانند و به ایفای نقش بپردازند.
رسانه های مختلف باپرداختن مناسبتی به موضوع امر به معروف و نهی ازمنکر بیشتر از جنبه معرفی این دوفریضه به شرایط و مراتب آن پرداخته اند و توجه به مصادیق آن کمتر مورد توجه مستقیم قرارگرفته است درحالی که کمیته های مختلف ستادهای احیا می توانند از طریق فعال نمودن زیر مجموعه های خود نسبت به شناسایی و احصا موارد معروف و منکرات شایع درجهت معرفی آن به آحاد جامعه قدم بردارند.
استفاده از ظرفیت رسانه ها که درحقیقت بخش سخت افزاری امر ترویج معروف و نفی منکر را برعهده دارند می تواند یاری گر مسئولان ستادهای احیای امربمعروف و نهی ازمنکر و بخش نرم افزاری این مجموعه باشد. بهره گیری از داستانهای آموزنده طرح نکات اخلاقی از زندگی اولیا الهی معرفی الگوهای شایسته معرفی معروف ها و منکرات دربخش های مختلف سیاسی اقتصادی اجتماعی فرهنگی وخودداری از الگوسازی های نادرست برای نسل جدید ... از جمله راههایی است که رسانه های گروهی می توانند از طریق برنامه سازی و نشر آنها به بخشی ازوظایف خود در ترویج و گسترش فرهنگ امربه معروف و نهی ازمنکر عمل کنند.

سمنان ـ محمدتقی قدس

منبع : روزنامه جمهوری اسلامی