مهارت های زندگی

الف) مبانی نظری
▪ تعریف مهارت های زندگی
اصطلاح «مهارت های زندگی» در معانی مختلف به كار رفته است. مثل:
۱) مهارت های مربوط به امرار معاش مانند این كه چگونه فرد مشغول كار می شود.
۲) مهارت های مراقبت از خود مانند مصرف غذاهای سالم، درست مسواك زدن و ...
۳) مهارت هایی كه برای پرداختن به موقعیتهای پرخطر زندگی استفاده می شوند، مانند توانایی «نه گفتن» در مقابل فشار جمع جهت استفاده از مواد مخدر و ...
در اینجا منظور از مهارت های زندگی، مفهومی است كه در بند ۳ آورده شده است. به عبارت دیگر، مهارت های زندگی، مهارت هایی هستند كه برای افزایش توانائیهای روانی ـ اجتماعی افراد، آموزش داده می شوند و افراد را قادر می سازند كه به طور مؤثر با مقتضیات و كشمكشهای زندگی رو به رو شوند.
مؤسسه بریتانیایی تكید (TACADE) و مؤلف كتاب «مهارت های لازم برای كودكان مدارس ابتدایی»، تعریف دیگری از مهارت های زندگی به دست می دهد: «مهارت های شخصی و اجتماعی كه كودكان و نوجوانان بتوانند آنها را یاد بگیرند تا بتوانند در مورد خود، انسانهای دیگر و كل اجتماع بطور مؤثر، شایسته و مطمئن عمل نمایند.» (نوری و محمدخانی، ۱۳۷۹).
مهارت های زندگی عبارتند از مجموعه ای از توانائیها كه زمینه سازگاری و رفتار مثبت و مفید
را فراهم می آورند، این توانائیها فرد را قادر می سازند كه مسئولیت های نقش اجتماعی خود را بپذیرد و بدون لطمه زدن به خود و دیگران با خواستها، انتظارات و مشكلات روزانه، به ویژه در روابط بین فردی به شكل مؤثری روبرو شود. (حسینی، ۱۳۶۳).
مهارت های زندگی فرد را قادر می سازند تا دانش، نگرش و ارزشهای وجودی خود را به توانائیهای واقعی و عینی تبدیل كند و بتواند از نیروهای وجودی در جهت شادابی و ایجاد زندگی مثبت برای خود و دیگران بهره گیرد. (قمی فر، ۱۳۸۲).
مهارت های زندگی آن مهارت ها یا تكالیفی هستند كه به عملكرد مستقلانه و موفقیت آمیز یك فرد در زندگی بزرگسالی نسبت داده می شوند. (كلارك، ۱۹۹۱ به نقل از آقاجانی، ۱۳۸۱).
گازدا، چایلدرز و بروكز (۱۹۸۷) مهارت های زندگی را چنین تعریف كرده اند:
«همه مهارت ها و آگاهیهایی كه لازمه زندگی مؤثر هستند، در چهار زمینه خانوادگی، تحصیلی، اجتماعی و شغلی لازم و ضروری اند، بطوریكه در هر یك از این زمینه ها قابل تعریف و قابل اندازه گیری به صورت عینی می باشند.»
طبق نظر داردن، گازدا و گینتر (۱۹۹۶)، مهارت های زندگی برای زندگی اثربخش ضرورت دارند و برای سراسر دوره های زندگی (كودكی، نوجوانی و بزرگسالی) مورد نظر هستند. مجموعه كلی این مهارت های زندگی بر اساس رشد مؤثر در چهار بعد زندگی خانوادگی، تحصیلی، شغلی و اجتماعی می باشند كه جهت پیشگیری و درمان اصلاحی به كار گرفته می شوند و مبتنی بر یك ساختار تئوریكی هستند كه دارای اهداف كلی مشاوره و بهداشت روانی می باشند.
طبق نظر بروكز (۱۹۸۴): «مهارت های زندگی رفتارهای آموخته شده و اكتسابی هستند كه برای زندگی اثربخشی كه شامل آگاهی و ایجاد شرایط لازم جهت رشد چنین رفتارهایی می باشد، ضروری اند.» (آقاجانی، ۱۳۸۱).
مهارت های زندگی اساساً یك مبنای رشدی اساسی را از زندگی ارائه می كند، كه این اساس و مبنای رشدی، همانگونه كه «فروید» مطرح كرده است، همه ما را قادر می سازد كه «دوست داشته باشیم و كار سازنده ای را انجام دهیم» عبور از این مسیر زندگی در چهار زمینه مهم خانوادگی، تحصیلی، اجتماعی و شغلی، نیازمند به مهارت و كارآیی در مهارت های زندگی است. ( گینتر، ۱۹۹۹ به نقل از آقاجانی، ۱۳۸۱).
«گیلچریست شینكه و ماكسول» (۱۹۸۷) گزارش كردند كه مهارت های زندگی شامل رشد خودكفایتی در نوجوانان، توانایی حل مسائل جهت ارتباط دوستانه و مستقیم برای بدست آوردن حمایت اجتماعی و حفظ آن و كنترل هیجانات و احساسات شخصی است. (آقاجانی، ۱۳۸۱).
مهارت های زندگی، شخص را قادر می سازند دانش، نگرشها و ارزشها را به توانائیهای واقعی و عینی تبدیل كند. او باید یاد بگیرد كه «چه كاری را باید انجام دهد و چگونه آن كار را انجام دهد». یادگیری موفقیت آمیز مهارت های زندگی، احساس یادگیرنده را در مورد خود و دیگران تحت تأثیر قرار می دهد. علاوه بر این با تغییری كه كسب این مهارت ها در نوجوانان بوجود می آورد، برداشت و نگرش دیگران نیز تغییر می یابد.بنابراین مهارت های زندگی یكی از عوامل عمده گسترش بهداشت روان است. (طارمیان، ماهجویی، فتحی، ۱۳۷۸).
مهارت های زندگی، توانائیهای روانی ـ اجتماعی برای رفتار انطباقی و مؤثر هستند كه افراد را قادر می سازند تا بطور مؤثری با مسائل و مشكلات زندگی روزمره مقابله كنند. آموزش این مهارت ها موجب ارتقاء رشد شخصی و اجتماعی، محافظت از حقوق انسانها و پیشگیری از مشكلات روانی ـ اجتماعی می شود. (خاكپور، ۱۳۸۱).
موریس الیاس از دانشگاه راتگرز در آمریكا و مؤلف كتاب «تصمیم گیری اجتماعی و رشد مهارت های زندگی» مفهوم عامی از ماهیت مهارت های زندگی به دست می دهد:
«مهارت های زندگی یعنی روابط بین فردی مناسب و مؤثر، انجام مسئولیت های اجتماعی، انجام تصمیم گیریهای صحیح، حل تعارضها و كشمكشها بدون توسل به اعمالی كه به خود یا دیگران صدمه می زنند.» (سازمان آموزش و پرورش شهرستانهای استان تهران، ۱۳۸۱).
مهارت های زندگی توانایی رفتار سازگارانه و مثبت می باشند كه ما را قادر به مقابله مؤثر با درخواستها و چالشهای زندگی روزمره می سازند. مهارت های زندگی توانایی رفتار سازگارانه و مثبت می باشند كه ما را قادر به مقابله مؤثر با درخواستها و چالشهای زندگی روزمره می سازند.
طبق تعریف فوق مهارت های زندگی گستره زیادی از فعالیتهای روزمره هستند كه ماهیت و تعریف آنها ممكن است در فرهنگها و موقعیتهای مختلف، متفاوت باشند، اما با همه تفاوتها از سه جهت به یكدیگر شبیه هستند:
۱) اول اینكه یادگیری مهارت های زندگی، محور آموزش قرار می گیرد.
۲) دوم اینكه كودكان و نوجوانان به یادگیری و تمرین مهارت های زندگی می پردازند.
مهارت هایی كه مبتنی بر كودك محوری و عمل گرایی باشد.
۳) سوم اینكه آموزش مهارتهای زندگی بر این فلسفه كه جوانان باید برای فعالیت هایشان احساس مسئولیت بیشتری نمایند، مبتنی است.
بنابر وجوه اشتراك فوق، تحلیل بنیادی مهارت های زندگی نشان می دهد كه برای ارتقاء سلامت روانی كودكان و نوجوانان، مجموعه ای از مهارت ها وجود دارد كه عبارتند از:
▪ تصمیم گیری
▪ حل مسأله
▪ تفكر خلاق
▪ تفكر انتقادی
▪ ارتباط ثمربخش (مؤثر) با دیگران
▪ مهارت های روابط بین فردی
▪ خود آگاهی
▪ همدلی
▪ مقابله با هیجانات
▪ مقابله با فشارها

منبع : موسسه ایران زمین پارسیان