فرهنگ سازی لازمه ایجاد یا توسعه خوشه‌های صنعتی

امروزه تجربه حاصل از فعالیت های گروهی در نقاط مختلف جهان حائز این نکته است که فعالیت های جمعی همواره اثربخشی خود را در حوزه های مختلفی همچون اقتصاد و صنعت نشان داده اند. تعامل جمعی، هزینه های جنبی را کمتر و یادگیری متقابل را تسهیل می کند و سودآوری را افزایش می دهد. همچنین بدین طریق توان رقابتی افزایش می یابد و حرکت به سوی تخصصی تر شدن فعالیت ها آسان تر می شود. از مهم ترین راهکارهایی که از طریق آنها می توان به تعامل جمعی دست یافت، «خوشه سازی» و «ایجاد شبکه» است. در این مطلب توضیحاتی پیرامون خوشه های صنعتی ارائه شده و ایجاد این خوشه ها از منظر ملاحظات اجتماعی نیز به اجمال بررسی شده است.
● خوشه های صنعتی
خوشه صنعتی را می توان مجموعه یی از واحدهای کسب و کار دانست که در یک منطقه جغرافیایی تجمع یافته و دارای فعالیت های مکمل یکدیگر هستند. این واحدها رویکردها، چالش ها و فرصت های مشترک پیش رو دارند و به تولید و عرضه کالا و خدمات مشترک می پردازند.
● دسته بندی خوشه های صنعتی
خوشه های صنعتی را می توان بر اساس شاخص های مختلف دسته بندی کرد که برخی از آنها در ذیل آمده است.
▪ بر اساس نوع فعالیت؛
خوشه های تولیدی و خوشه های خدماتی
▪ بر اساس موقعیت؛
خوشه های محلی و خوشه های تجاری (خوشه های تجاری به محل استقرار خود وابستگی تام ندارند.)
▪ بر اساس میزان توسعه یافتگی؛
خوشه های جنینی، خوشه های شکل یافته، خوشه های در مرحله توسعه و خوشه های توسعه یافته
▪ بر اساس سطوح تکنولوژی
high tech، medium tech وlow tech
● آیا بزرگی خوشه باعث موفقیت آن می شود؟
هر قدر خوشه بزرگ تر باشد در تامین نیازهای خود مانند جذب نیروی کار متخصص به صورت قوی تر عمل می کند. اما هنوز بزرگی و کوچکی خوشه ها، معیار اصلی جهت شناخت میزان موفقیت آنها نیست؛ چه بسا که در کشور اتریش یک خوشه صنعتی چوب وجود دارد که واحدهای آن کمتر از یک دوجین هستند.
● توسعه خوشه صنعتی از ابتدا تا انتها
معمولاً برای ایجاد و توسعه خوشه صنعتی، یک موسسه توسعه یی (از درون یا بیرون خوشه) با همکاری نهادها و ارگان های مختلف وارد عمل می شود. برنامه توسعه خوشه هم به صورت درون زا و هم برون زا اجرا می شود، به نحوی که هم ارتباط داخلی خوشه را ساماندهی می کند و هم به زنجیره اقتصادی خارج از خوشه توجه دارد. به همین دلیل، از مرحله تامین مواد تا ارائه محصول (کالا یا خدمات) تمام مسیرها را هدایت می کند. در هرحال شناسایی صحیح و کامل مسائل مربوط به خوشه از وظایف مهم کارگزار خوشه (Cluster development agent ) است. این شناخت نیاز و شرط اصلی توسعه یک خوشه است.
● توسعه خوشه ها از نگاه سیاسی و اقتصادی
بخش های دولتی مسوول مستقیم توزیع منابع خوشه های صنعتی نیستند، اما از جهاتی توسعه خوشه ها برای آنها حائز اهمیت است. توسعه خوشه های صنعتی می تواند موتور محرکه اقتصاد ملی و منطقه یی باشد، زیرا با توسعه آنها استفاده از امکانات به صورت تخصصی تر و با اولویت دقیق تر انجام می شود. در یک خوشه صنعتی بازه زمانی واکنش ها نسبت به تحرکات بازار، بسیار کمتر از حالتی خواهد بود که به صورت انفرادی عمل می شد، ضمن اینکه می توان به سطح بالاتری از توان نوآوری دست یافت.
افزایش همکاری و انجام فعالیت های مشارکتی، در صورت موفقیت هزینه پایینی به همراه خواهد داشت. همواره انتخاب صحیح ایجاد و توسعه خوشه ها در یک حوزه صنعتی تاثیر قابل توجهی بر توسعه اقتصادی آن حوزه خواهد داشت. منظور از انتخاب صحیح خوشه ها حوزه هایی از صنعت است که هر یک از کشورها در آن توانمندی بیشتری دارند، زیرا کشورها نمی توانند در همه حوزه ها دارای خوشه های صنعتی رشد یافته باشند. به همین دلیل باید با شناخت کامل از امکانات ملی و منطقه یی دست به توسعه خوشه های صنعتی زد که چرخه توسعه صنعت و اقتصاد کشور را سبب شود.
● توسعه خوشه از منظر ملازمات اجتماعی
با توجه به موارد مطرح شده و با عنایت به اهمیت توسعه و ایجاد خوشه های صنعتی و همچنین سرمایه گذاری و رویکرد دولت در این خصوص، این نیاز احساس می شود که مسائل مرتبط با خوشه ها از جنبه های دیگر نیز به صورت موشکافانه مورد بررسی قرار گیرد. این بررسی ها می تواند از پرداخت بعضی هزینه های جانبی و اضافه جلوگیری کند و احتمالاً مسیر صحیح صرف هزینه را در بخش های قابل بازگشت نمایان سازد.
اما ماهیت کلمه خوشه به معنای جمع و گروه است. ایجاد خوشه های صنعتی در کشوری همچون ایران که مردم آن کمتر دارای روحیه کار جمعی و گروهی هستند، مستلزم یک فرهنگ سازی وسیع است. بنابراین اگر هدف یکی از بخش های دولتی در کشور ایجاد و توسعه خوشه های صنعتی است، صرفاً انجام و پیاده سازی یکسری اصول معمول که در تمامی دنیا رعایت می شود، کافی نیست. این موضوع باید از منظر اجتماعی نیز مورد بررسی قرار گیرد تا در ابتدای راه با مشکلات حاشیه یی مواجه نشویم. به عنوان مثال در کشوری همچون ایتالیا به علت اینکه در طول سالیان دراز مافیا وجود داشته است، توسعه خوشه های صنعتی با پیشرفت چشمگیری مواجه می شود یا در کشوری همچون چین به علت انجام فعالیت های خانوادگی در این امر موفق تر عمل می شود.

زهرا نجفی

منبع : روزنامه اعتماد