ویتامین ها و اثرات آنها بر پوست

به كارگیری ویتامین ها در فرآورده های پوستی، یكی از موضوعات مورد توجه متخصصان طراحی این محصولات می باشد. از سال ۱۹۹۱ تاكنون تعداد فرآورده های پوستی حاوی ویتامین، ۳ برابر شده است. اما به هر حال برای متخصصان پوست، همچنان سؤالات مهمی در خصوص كاربردهای پوستی ویتامین ها مطرح است. به عنوان مثال، كدام ویتامین ها برای ترسیم آسیب های پوستی مفیدند؟ كدام ویتامین ها می توانند اثر موضعی داشته باشند؟ و این كه پایداری و فعالیت بیولوژیكی ویتامین ها در صورت مصرف موضعی به چه میزان است؟ این مقاله به بررسی دانسته های كنونی درباره ویتامین هایی كه عموما OTC به كار برده می شوند، می پردازد؛ ویتامین هایی مثل E, C, A، پانتنول نیاسین آمید كه همگی در سلامت پوست مؤثر می باشند.
ویتامین A
ویتامین A و پیش ساز آن، بتاكاروتن در سبزیجات و میوه های زرد، نارنجی و سبز مثل اسفناج، هویج، سیب زمینی شیرین، كدو و طالبی و همچنین در كره و روغن ماهی یافت می شوند. ویتامین A یكی از اعضای خانواده ای از مشتقات طبیعی و صناعی به نام رتینوییدها است. رتینوییدها دارای فعالیت های بیولوژیكی وابسته به رسپتور مختلفی مثل بهبود چین و چروكهای صورت، كاهش زبری پوست و از بین بردن لك های پوستی می باشند.
البته، هنوز مدركی دال بر اثر محافظتی رتینوییدهای خوراكی در برابر خورشید در دست نیست.
در گیاهان، ویتامین A (رتینول) به عنوان یك گیرنده رادیكال آزاد عمل می كند و در نتیجه گیاهان را از آسیب های حاصل از تابش امواج فرابنفش محافظت می كند.
همچنین به تازگی مشخص شده كه ویتامین A می تواند علایم پیری پوست را كاهش داده یا درمان كند. این خاصیت توسطAlbert Kigman MD,phd شناخته شده است. وی همچنین دریافت كه تریتینویین موضعی (فرم تمام ترانس رتینوییك اسید) می تواند به عنوان ضد چروك، ضد لك، نرم كننده و درمان كننده كراتوزهای فعال پیش سرطانی منتج از تابش (Precancerous Keratoses) UV عمل كند. پیش از این نیز، رتینوییدها به عنوان تسریع كننده روند بهبود زخمها شناخته شده و اصلی ترین داروهای تجویزی درمان پیری پوست بوده اند.
فرمولاسیون رتینوییدها به علت ناپایداری ذاتی آنها در برابر نور، مشكل است. این تركیبات به عنوان آنتی اكسیدان عمل كرده و در برابر نور به سرعت به فرمهای غیر فعال تبدیل می شوند. به همین علت مكمل های خوراكی ویتامین A در بطریهای تیره رنگ و رتینوییدها در تیوبهای فلزی شفاف یا پلاستیكی بسته بندی می شوند تا از تابش UV در امان باشند. در صورت اكسیداسیون رتینوییدها، فرآورده های حاوی آنها به رنگ زرد در می آیند. گرچه فرمولاسیون رتینیل پالمیتات در محصولات پوستی OTC بسیار آسان است، این تركیب در پوست فاقد فعالیت بیولوژیكی است و تنها با شكست باند استری آن در پوست و تبدیل رتینول به رتینوییك اسید (مسؤول فعالیت بیولوژیكی فرآورده های حاوی رتینول) فعال می شود. اما متاسفانه تنها مقادیر كمی از رتینول می توانند توسط پوست به رتینوییك اسید تبدیل شوند و به همین علت هم محصولات حاوی رتینوییك اسید كارآیی بیشتری دارند.
ویتامین C
ویتامین C یك ویتامین محلول در آب است كه در سبزیجات و مركبات یافت می شود. فرم فعال آن، L ـ اسكوربیك اسید است كه به عنوان یك آنتی اكسیدان با خنثی كردن رادیكالهای آزاد و با احیای ویتامین E از فرم رادیكالی اش به فرم فعال ، عمل می كند. البته ویتامین C می تواند در حضور یونهای فلزی مثل آهن به عنوان اكسیدان هم عمل كند. از آنجا كه این ویتامین ها، كوفاكتوز آنزیمهای لیزیل و پرولیل هیدروكسیلاز ـ كه پایدار كننده ساختمان مارپیچ سه تایی كلاژن هستند ـ می باشد، نقش مهمی در ترمیم زخمها به عهده دارد. البته ایینكه نوع خوراكی یا موضعی ویتامین C در این مورد موثرتر است، هنوز مورد بحث است. بعضی محققان نشان داده اند كه پس از مصرف موضعی ۱۰ درصد L ـ آسكوربیك اسید در خوكچه، میزان ویتامین C در پوست افزایش می یابد (یعنی قابلیت جذب پوست دارد) سایر تحقیقات در انسان نیز نشان داده است كه با مصرف موضعی ۱۰ درصد L ـ آسكوربیك اسید، اریتم كمتری در برابر تابش UrB ایجاد می شود. همچنین مشاهده شده كه در موارد اختلالات رنگدانه ای پوست، فرم منیزیم L ـ آسكوربیل ـ ۲ فسفات ویتامین C اثر روشن كنندگی دارد.
البته به علت غیر فعال شدن این ویتامین در حضور نور، رطوبت و اكسیژن، فرمولاسیون فرآورده های موضعی ویتامین، مشكلات زیادی دارد. جالب اینكه ویتامین C در پوست هم مانند فرآورده های پوستی، ناپایدار است و ذخایر mg ۱۵۰۰ آن در بدن، مرتبا تقلیل می یابد.ویتامین E
ویتامین E دو دسته توكوفرولها و توكوترینولها را در برمی گیرد. البته فرمهای فعال آن، آلفا و گاماتوكوفرول می باشند كه به عنوان آنتی اكسیدانهای محلول در چربی فعالیت می كنند و آلفاتوكوفرول از گاماتوكوفرول فعالتر است.
سبزیجات، روغنها، دانه ها، ذرت، دانه سویا، آرد كامل گندم، مارگارین، آجیل و در بعضی موارد گوشت و لبنیات منابع غذایی ویتامین E هستند. آلفاتوكوفرول بطور طبیعی در غشای سلولها و ارگانهای سلولی حضور دارد و با خنثی كردن رادیكالهای اكسیژن از اكسیداسیون اسیدهای چرب غیر اشباع موجود در ساختمان فسفولیپیدهای غشا جلوگیری می كند. ویتامین E همچنین غشا را در برابر صدمات ناشی از فسفولیپاز A، اسیدهای چرب آزاد و لیزوفسفولیپیدها محافظت می كند. ویتامین E خوراكی هم در درمان پلاك های آترواسكروتیك و كاهش انعقاد خون كاربرد دارد.
آلفاتوكوفرول یك گیرنده چربیهای رادیكالی است و از این طریق به واكنشهای زنجیره ای رادیكالهای چربی خاتمه می دهد و به عنوان آنتی اكسیدان اثر خود را اعمال می كند. در این واكنشها یك رادیكال كم انرژی توكوفروكسیل تشكیل می شود كه دیگر نمی تواند به عنوان آنتی اكسیدان عمل كند. این فرم رادیكالی ویتامین E، توسط ویتامینC به وضعیت اولیه اش بر می گردد و از آن پس، مجددا فعالیت آنتی اكسیدانی خود را از سر می گیرد. علاوه بر این، ویتامین E می تواند از پروتئینهای غشایی حاوی سلنیم یا سولفور محافظت كند. غلظت ویتامین E در اپیدرم، حدود nmol/g ۱ است و با وجود اینكه غلظت آن در بدن كم است، مهمترین آنتی اكسیدان محلول در چربی موجود در غشاء محسوب می شود. در مورد اثرات پوستی ویتامین E، نظریات زیادی وجود دارد، به عنوان مثال اثراتی مانند افزایش رطوبت و لطافت پوست و اثر محافظت در برابر نور، برای آن قایل می باشند. آلفاتوكوفرول موضعی بر خلاف ویتامین E خوراكی در مصرفهای مكرر، SPF معادل ۳ بر پوست اعمال می كند و می تواند از ادم واریتم ناشی از VrB جلوگیری كند، كه این عملكرد ویتامین E، به واسطه جذب نور و خنثی كردن رادیكال آزاد توسط آن، صورت می گیرد.
ویتامین E، به علت مهار تولید و ترشح مدیاتورهای شیمیایی مثل هیستامین، می تواند اثرات ضد التهابی نیز روی پوست داشته باشد. همچنین می تواند غشای لیزوزومها را به واسطه تداخل با ایكوزانووییدها (برای كاهش سنتز پروستاگلاندین E ۲ و افزایش سنتز IL ۲) پایدار كند، كه این پروسه، هم اثرات ضد التهابی و هم تحریك سیستم ایمنی را القا خواهد كرد. تحقیقات نشان داده است كه غلظتهای پلاسمایی بالای توكوفرول، در سالمندان، می تواند آنها در برابر عفونتها و سرطان، مقاومتر كند.
پانتنول (ویتامین B۵)
پانتنول، فرم الكلی فعال پانتوتنیك اسید است كه در پوست به وسیله آنزیم ها، به پانتوتنیك اسید تبدیل می شود. این ویتامین، به عنوان حالت دهنده و نرم كننده در شامپوها، اسپری مو، حالت دهنده های مو و نیز مرطوب كننده ها مصرف فراوانی دارد. از آنجا كه این ماده قابلیت جذب آب و نگهداری آن را داراست، بیشتر به عنوان یك هومكتانت مطرح است و چون آب، ماده طبیعی حالت دهنده پوست و مو است، این ویتامین می تواند در فرآورده های پوست و مو، نقش مهمی را ایفا كند. بسیاری از كرمها و لوسیونهای مرطوب كننده غنی از ویتامین، حاوی ۵ درصد پانتنول هستند كه می تواند به تسریع روند بهبود زخمها هم كمك كند. به عنوان یك هومكتانت، ویتامین B۵ می تواند آب را از اپیدرم و درم به طرف لایه شاخی Occlusive (پوشانندگی) فرآورده ها، آب را در لایه شاخی نگهداشت. اگر رطوبت نسبی محیط بیش از ۷۰ درصد باشد، پانتنول می تواند آب را از محیط هم جذب كند. در واقع در غیاب هومكتانت، آبی كه از فرآورده به پوست می رسد، به سرعت تبخیر می شود. هومكتانت ها همچنین می توانند با پر كردن فواصل بین كورتئوسیت ها (در نتیجه وارد كردن آب به سلولها و متورم كردن آنها) نرمی پوست را افزایش دهند.
در فرآورده های مو، نیز پانتنول به عنوان یك هومكتانت به كار می رود تا میزان آب ساقه مو و در نتیجه الاستسیته آن را افزایش دهد، پانتنول، همچنین برای مو ضروری است و می تواند از مناطق فاقد كوتیكول وارد ساقه مو شود. بنابراین مصرف آن در فرآورده های شوینده مو نیز مناسب است و حالت پذیری درخشش و نرمی مو را افزایش داده و از الكتریسته ساكن آن می كاهد.
نیاسین (نیكوتینیك اسید)
نیاسین یكی از اجزای ویتامین B كمپلكس است و در بدن هم ساخته می شود. این ماده، یكی از اجزای مهم دو كوآنزیم متابولیكی بدن، یعنی NAD و NADP می باشد. در غذاهای پروتئینی حیوانی، لوبیا، دانه ها، نان های غنی شده، قهوه و چای موجود است. كمبود آن سبب عوارض شدیدی از جمله: درماتیت، اسهال و اختلالات روانی می شود. نیكوتینییك اسید با افزایش دادن گذاری جریان خون پوست، ایجاد فلاشینگ می كند و به همین علت هم، قبل از تست ساده با متیل نیكوتینات انجام می شود تا اثر احتمالی فرآورده بر جریان خون سنجیده شود. نیاسین به صورت خوراكی در درمان هیپرلیپیدمی مصرف می شود تا HDL را افزایش داده و LDL و VLDL را كاهش دهد كه در این حالت هم عارضه فلاشینگ را به همراه دارد. نیاسین غالبا در فرآورده های موضعی وارد نمی شود. اما یكی از مشتقات آن به نام نیاسین آمید، اثرات مفیدیی بر پوست دارد.نیاسین آمید
نیاسین آمید، مشتق «پیریدین ۳ ـ كربوكسیلیك اسید آمید» نیاسین است. یك كریستال جامد سفید محلول در آب است كه در برابر حرارت و اكسیژن هم مقاوم می باشد. در بدن، در تمام بافتهای فعال متابولیكی مثل پوست، دیده می شود. عارضه فلاشینگ حاصل از نیاسین، برای نیاسین، در درمان هیپرلیپید نقشی ندارد و بر فشار خون، ضربان قلب و دمای بدن هم بی اثر است.
ژل ۴ درصد نیاسین آمید در درمان آكنه ( Popular & Postular) مؤثر است. نیاسین آمید، همچنین در درمان بیماریهای مثل bullous pemphigoid۱ و necrobiosic lipoidica۲ نیز مفید است. تحقیقات دیگری، نقش مفید نیاسین آمید خوراكی را در جلوگیری از دیابت وابسته به انسولین به اثبات رسانده است. به علاوه این ویتامین با تقویت فعالیت ضد توموری كراتینوسیتها و مهار سرطانزایی UVB می تواند از پیری پوست جلوگیری كند.
مزایای مصرف موضعی نیاسین آمید، به خصوص خاصیت ضد سرطانی آن، سبب شده كه تحقیقات زیادی برای بررسی كارایی این ماده به عنوان یك مرطوب كننده صورت بگیرد.
فرمولاسیون این ماده به علت حلالیت مناسبش در آب و نیز پایداری اش در برابر اكسیژن و نور بسیار آسان است. بنابراین نیاسین آمید می تواند یك جزء بسیار مناسب در فرمولاسیون مرطوب كننده ضد پیری پوست باشد.
فرمولاسیون فرآورده هایی پوستی حاوی ویتامین
همانطور كه در جدول مشاهده می شود، در درجه اول، ویتامینهایی كه در فرآورده های پوستی به كار می روند، باید فاقد هر نوع آلودگی باشند، بنابراین خواص و غلظت آنها باید بررسی شود.
به علاوه، حامل نیز باید طوری انتخاب شود كه بتواند فعالیت بیولوژیكی ویتامین را حفظ كند و فراهمی زیستی آن را در پوست افزایش دهد، و یا آن را در پوست افزایش دهد. به علاوه، حامل نباید با ویتامین شلات دهد، و یا آن را غیر فعال و یا تجزیه كند. همچنین باید شرایط نفوذ ویتامین به پوست و فرار آن از تجزیه آنزیماتیك را هم فراهم كند.
جدول ـ نكات قابل توجه در فرمولاسیون فرآورده های پوستی حاوی ویتامین
۱ـ ویتامین باید غیر سمی بوده، Casmetic grade داشته باشد.
۲ـ ویتامین باید به راحتی از حامل به پوست برسد و در پوست، فراهمی زیستی مناسب داشته باشد.
۳ـ در طول ساخت، در بسته بندی نهایی و در طول مصرف، باید ویتامین در فرم فعالش باقی بماند.
۴ـ ویتامین باید به فرم فعالش به بافت هدف برسد.
مهمتر از همه اینكه، ویتامین باید به بافت هدف خود برسد. در بعضی شرایط، این بافت، اپیدرم است (مثلا برای پانتنول) و در موارد دیگر، درم است كه محل تشكیل رادیكالهای آزاد و اكسیژن است و حضور آنتی اكسیدانها برای محافظت از كلاژن و الاستین در آنجا لازم است.
ارزیابی فرآورده های پوستی حاوی ویتامین
از آنجا كه نتایج تحقیقات حیوانی به انسان قابل تعمیم نیست، اثرات بسیار متفاوت و بعضا متناقضی از ویتامینها در پوست انسان گزارش شده است. به طور مثال، تفاوت در ساختار فولیكولهای پوست انسان و خوكچه، سبب می شود نتوانیم میزان كارایی ویتامینها در محافظت پوست در برابر نور خوكچه را دقیقا به انسان تعمیم دهیم.
علاوه بر حیوانات، مدلهای آزمایشگاهی دیگر برای بررسی كارایی ویتامینها، عبارتند از: سوبستراهای پوستی، پوست مرده انسان و پوست شكم انسان (بلافاصله پس از جراحی و جدا شدن بدن). سوبسترای پوستی، لایه شاخی را ندارد و در نتیجه اجازه نفوذ مقادیر زیادی از ویتامینها را به داخل می دهد، پس نمی تواند مشابه مدل انسانی باشد. پوست مرده انسان، دارای لایه شاخی دست نخورده است ولی از نظر آنزیمی غیر فعال می باشد. بنابراین پوست تازه شكم، بهترین مدل آزمایشگاهی است، اما به هر حال نمی تواند به طور دقیق جایگزین مطالعات بالینی باشد.
امروزه بررسیهای زیادی در این زمینه در حال انجام است و اطلاعات درباره برخی اثرات ویتامینه (مثل حالت دهندگی) به سرعت رو به افزایش است. حال آنكه اثبات برخی اثرات ویتامینها مثل اثرات آنتی اكسیدانی آنها هنوز به مطالعات طولانی مدت و ارزیابی بافت شناسی بیشتر نیاز دارد تا بتوان اطلاعاتی با ارزش آماری بالا به دست آورد.
نتیجه گیری
نقش مهم ویتامینها بر سلامت پوست، غیر قابل انكار است و هنوز مطالعات زیادی برای بررسی هر چه بیشتر اثرات آنها لازم است. مزایای رتینوییدها در فرآورده های ضد چین و چروك، به خوبی بررسی شده است.
در مورد ویتامین ها، هنو به تحقیقات بیشتری نیاز است تا بتوان آنرا در برابر نور پایدار كرد. تجدیدنظری در طراحی فرآورده های حاوی ویتامین E لازم است تا نفوذ پوستی آن افزایش یابد. در آینده ویتامینهای جدیدتر مثل نیاسین آمید، به وفور، در محصولات ضد چین و چروك OTC قابل استفاده خواهند بود.
تحقیقات آینده، بر اهمیت فرمولاسیون دقیق و تستهای بالینی، برای توسعه فرآورده های پوستی حاوی ویتامین، صحه خواهند گذاشت.
زیرنویس:
۱. بیماری مزمن پوستی كه معمولا در افراد مسن شایع است و طی آن، تاولهای سفت و فراوان در سطح پوست ایجاد می شوند.
۲. بیماری پوستی كه در آن زخمهایی نكروزه متعددی به خصوص در ناحیه پا، ایجاد می شوند و معمولا هم در بیماران دیابتی دیده می شود.

منبع : بنياد انديشه اسلامي