ترکیه‌ای دیگر

معمولا ترک‌ها به محافظه‌کاری، سنت‌گرایی و عدم انعطاف‌پذیری مشهور هستند ولی امروز باید اعتراف کرد که این داوری‌ها مربوط به گذشته است و باید به عنوان خاطره از آنها یاد کرد.
امروز یک ترکیه نرم را که میل شدیدی به تغییر دارد پیش‌رو داریم. زمانی نازک‌تر از گل گفتن به آتاتورک جرمی نابخشودنی در ترکیه محسوب می‌شد ولی امروز فیلم مستندی تحت عنوان «مصطفی» از زندگی وی تهیه و پخش می‌شود که در آن بعضی جنبه‌های شخصیتی و رفتارهای ناپسند دوران آخر زندگی وی به نمایش گذاشته می‌شود.
زمانی اورهان پاموک- نویسنده ترکیه‌ای برنده جایزه ادبی نوبل سال ۲۰۰۷ میلادی- به خاطر استفاده از اصطلاح «قتل عام ارامنه» به زندان محکوم و مجبور به مهاجرت از کشور بود اما امروز روشنفکران ترکیه با دایر کردن یک سایت اینترنتی تحت عنوان «عذر می‌خواهم» از جامعه ارمنی به خاطر کشتار حدود ۵/۱ میلیون ارمنی در سال‌ ۱۹۱۵ توسط لشکر عثمانی پوزش می‌طلبند.
از ناظم حکمت- نویسنده و شاعر معروف ترکیه که به اتهام پیروی از عقیده کمونیستی از تابعیت ترکیه‌ای اخراج شده بود- بعد از حدود ۵۰سال اعاده حیثیت شده و با تصویب کابینه مجددا وی به تابعیت ترکیه پذیرفته می‌شود.
در قضیه کردها که زمانی حتی نام بردن از آنها جرم تلقی می‌شد و از آنها در کتاب‌ها به نام «ترک‌های کوهی» یاد می‌شد امروز رسما به عنوان یک واقعیت مغفول ترکیه یاد می‌شود و حتی در مقام اصلاح سیاست‌های اشتباه گذشته مقامات ترکیه‌ای در سطح رئیس ستاد مشترک ارتش حاضر به ارائه تفسیر‌های جدید از سخنان آتاتورک می‌شوند.
توضیح آنکه آتاتورک شعار معروفی به صورت «نه موتلو ترکوم دیینه» دارد؛ یعنی «خوشبخت کسی که بگوید من ترک هستم.» روشنفکران این جمله را سندی برای سیاست تبعیض نژادی آتاتورک دانسته و ناسیونالیست‌های ترک تحت این شعار، دهه‌های زیادی از تاریخ جمهوری ترکیه را به نفی وجود نژادهای دیگر سپری کرده‌اند.
ژنرال بیوک آنیت - رئیس سابق ستاد مشترک ارتش ترکیه- در یکی از سفرهای خود به یونان، طی مصاحبه‌ای مطبوعاتی به تفسیر جدید این شعار پرداخته و اعلام داشت منظور آتاتورک «نه موتلو ترکوم اولانا» (خوشبخت کسی که ترک هست) نبوده است که از آن استنباط تبعیض نژادی بشود بلکه منظورش هر کسی است که بگوید من ترکم و همه اتباع ترکیه طبق قانون، ترک محسوب می‌شوند اما ممکن است آنها نژادهای گوناگون داشته باشند ولی همه زیر پرچم ترکیه گرد آمده باشند.
اصل ۶۶ قانون اساسی ترکیه نیز همه اتباع ترکیه را ترک می‌نامد. از اول سال میلادی جاری کانال ۶ تلویزیون دولتی ترکیه، پخش برنامه به زبان کردی را آغاز کرد.
این اقدام، ناگفته یک تجدید نظر اساسی در اصول آتاتورک و اصلاح سیاست‌های دهه‌های گذشته جمهوریت به شمار می‌آید؛ زمانی که حتی پرواز هواپیمایی ایرانی به نام کردستان به ترکیه با اعتراض مقامات این کشور روبه‌رو می‌شد. امروز نخست وزیر ترکیه از طریق این شبکه پیام تلویزیونی به زبان کردی به مردم کرد ترکیه‌ می‌دهد.
البته هنوز در میان بعضی اقشار لائیک که اذهان رسوب‌یافته‌ای دارند مقاومت در برابر این تغییر همچنان ادامه دارد و کماکان بر طبل ترک‌تازی می‌کوبند ولی امروز دیگر صدای آنها خیلی شنیده نمی‌شود و قدرت دیروز را ندارند. نظامیان در ترکیه نماد موجودیت و قدرت ترکیه محسوب می‌شوند یا بهتر بگویم می‌شدند.
دستگیری ارتشبدهای بازنشسته‌ای که سابقه فرماندهی نیروی زمینی و ژاندارمری ترکیه را در پرونده خود دارند یا در بالاترین مقام امنیتی کشور به عنوان دبیر شورای عالی امنیت ملی کشور انجام وظیفه کرده‌اند حتی در رویای یک ترکیه‌ای هم دیده نمی‌شد ولی اکنون خیلی از آنها به اتهام دسیسه برای براندازی دولت بازداشت و تحت محاکمه هستند و ارتش ترکیه نیز مشابه دوران گذشته گزینه خشونت را برای واکنش به این اقدام، برنگزیده است.
فارغ از داوری پیرامون ماهیت این پدیده‌ها، باید بپذیریم که ما امروز با یک ترکیه متفاوت روبه‌رو هستیم.
با این اوصاف هنوز نمی‌توان گفت که ترکیه تبدیل به یک کشور آزاد اندیش و قانونمند شده است. هنوز شواهد زیادی از نقض حقوق بشر در این کشور دیده می‌شود. هنوز دختران دانشجو و زنان کارمند این کشور از بدیهی‌ترین حق بشری خود یعنی استفاده از حجاب محروم هستند.
به اعتراف مطبوعات و گزارش‌های سازمان‌های حقوق بشری هنوز تعداد قابل توجهی سالانه در زندان‌های این کشور زیر شکنجه می‌میرند ولی نکته قابل توجه این است که بر این اقدامات دیگر سرپوش گذاشته نمی‌شود و با عکس‌العمل نهادهای مدنی کشور روبه‌رو می‌شود. در ماه‌های گذشته بارها شاهد دادگاهی شدن پلیس به اتهام اعمال شکنجه و قتل، در محاکم ترکیه بوده‌ایم.
امروز جامه ترکیه یک دوران گذار را تجربه می‌کند. تضاد محسوسی بین دوران ایستای کمالیزم و دوران پویای پساکمالیزم در جریان است. این تضاد تلاطماتی را در جامعه ترکیه ایجاد کرده است. کمالیست‌ها نگرانی‌های جدی دارند.
تا این مبارزه که به نظر می‌رسد به نفع دوران عبور از کمالیسم پیش می‌رود خاتمه نیابد، این بی‌ثباتی نیز ادامه خواهد داشت.
اما نکته با ارزشی که در این میانه ثابت مانده و جای توجه زیادی دارد تقویت وابستگی مردم به دین مبین اسلام است هرچند که بعضی‌ها این گرایش را عکس‌العملی به ممنوعیت حجاب در ترکیه می‌دانند

نویسنده: رضا - مقدم
منبع: روزنامه - همشهری

منبع : باشگاه اندیشه