اهمیت کلیدی تغییر مفهوم امنیت

اïلو ویور از نظریه پردازان مکتب کپنهاگ در تحقیقی نشان داده است که امنیت یک پدیده عینی نیست که همگان به شکلی یکسان آن را بیابند و به فهمی همسان و یگانه از آن دریابند. در واقع امنیت، به مانند پدیده های مادی و فیزیکی وجودی مستقل و متعین ندارد بلکه یک ساخته ذهنی است که سیاستمداران و سیاست سازان و اهل اندیشه آن را می سازند و از آن پس آن را آن گونه یی که ساخته اند می فهمند، برای جامعه خود ترسیم می کنند و از آن پس به آن وجودی واقعی می بخشند. بنابراین در جوامع مختلف آنچه به عنوان امنیت فهمیده شده و واقعیت انگاشته می شود، در حقیقت برساخته ذهنیت سیاست سازانی است که به آن جامه واقعیت می پوشند. حتی اگر نخواهیم مفهوم امنیت را به طور مطلق در این چارچوب درک کنیم، جنبه هایی از واقعیت در درون آن وجود دارد که نمی شود آن را نادیده انگاشت. بر این اساس اگر به فهمی متفاوت از امنیت برسیم، امنیت واقعی ما در عرصه سیاست بین الملل نیز دگرگون خواهد شد. آن چیزهایی که در درون نظام باورهای ما از مفهوم از امنیت ساخته می شود، در عالم واقعیت نیز به همان صورت شکل گرفته و چهره واقعیت به خود می گیرد.
در این صورت اگر ما امنیت خود را با نفی دیگران و در تعارض با برخی از بازیگران عمده بین المللی تعریف کنیم، آنگاه امنیت واقعی ما در جهان خارج نیز در تعارض با دیگران شکل می گیرد و ناامنی آنها با امنیت ما و امنیت ما با ناامنی آنها گره می خورد. در این صورت سیاست خارجی و روابط امنیتی ما در عرصه روابط بین المللی بنیادی تعارضی به خود می گیرد و ما ناگزیر از حضور دائمی در فضای تعارض خواهیم بود. همه تحلیل های ما حول محور آن تعارض برساخته شده خواهد چرخید و نه فقط درک ما از همه پدیده های جهانی که سیاستگذاری های ما نیز وجه تعارضی به خود می گیرد. اینجا است که همسازی ها و منافعی که تنها در فضای همسازی و همکاری امکان ظهور و بروز خواهد داشت، برای ما امکان طرح و تحقق نخواهد داشت. اما اگر آن گونه که مطالعات نوین امنیتی نشان می دهد، امنیت را به عنوان پدیده یی به هم پیوسته درک کنیم و دریابیم که ماهیت امنیت در عصر ما دگرگون شده است، شرایط و محیط امنیتی و ابعاد امنیت ملی ما نیز در جهان تغییر خواهد کرد.
برای این نکته نخست باید با بازاندیشی در مورد مبنای تعارضی امنیت ملی، دیگر آن را به عنوان مقوله یی که تنها در ضدیت ها و تعارض ها شکل می گیرد، برنخواهیم ساخت. در این فضای ذهنی جدید امنیت ما می تواند وابستگی متقابل با امنیت دیگر بازیگران منطقه یی و بین المللی داشته باشد و می توان به فضایی دست یافت که در آن بازیگران متفاوت و حتی گاه مخالف با هم می توانند به شرایطی دست یابند که همگی از فضای امنیتی مطلوب تری برخوردار باشند. در این صورت امنیت ما به امنیت کشورهای همسایه ما گره خواهد خورد و به سویی خواهیم رفت که در تلاش برای تامین امنیت بیشتر برای آنها باشیم. تمامی بازیگرانی نیز که امنیت شان با همسایگان پیوند خورده باشد، با امنیت ما گره خواهد خورد.
حال که نیروهای امریکایی به تدریج از عراق خارج خواهند شد و نخستین انتخاباتی که خود عراقی ها برگزار کرده اند به سلامت به انجام رسید، حال که جامعه جهانی در پی ایجاد رویه یی واحد برای حل مشکل افغانستان است، حال که فلسطین می تواند به سوی یک دولت واحد و یک کشور مستقل پیش رود و حال که برخی از کشورهای حوزه خلیج فارس به یکی از قطب های تجاری و حتی توریستی بدل می شوند، این نگاه می تواند نوع سیاست ما در عراق و افغانستان و نیز حوزه خلیج فارس را تا حدی دگرگون ساخته و تعاملات آینده با نظام بین الملل را متفاوت خواهد کرد. سیاست نوین ایالات متحده نیز که امنیت خاورمیانه را یکپارچه دیده و به دنبال تعامل و مشارکت با تمامی بازیگران عمده منطقه یی است نیز به گونه متفاوتی فهمیده خواهد شد. این به معنی تغییر دادن ناگهانی همه سیاست های خاورمیانه یی و بین المللی جمهوری اسلامی ایران نیست، بلکه به معنی آغاز درکی متفاوت از مفهوم امنیت است که می تواند شرایط امنیتی کاملاً متفاوتی برای ما برسازد.

دکتر حسین سلیمی

منبع : روزنامه اعتماد