شایستگی شبکه ای و جستجوی اطلاعات در اینترنت

مقدمه
محیط اطلاعاتی شبكه‌ای كه با اینترنت بهینه شده است، الزامات نوینی از مهارت و شایستگی را در مردم جهت جستجوی بی‌وقفه اطلاعات، باعث شده است. این شرایط در نتیجه توجه به بزرگراههای اطلاعاتی و متعاقب آن مهارتهای پایه‌ای است كه افراد باید در فناوری اطلاعات و ارتباطات داشته باشند. به تازگی توجه به شكاف دیجیتالی بین ثروتمندان و فقیران اطلاعاتی، منجر به ‌ایجاد پرسشهای جدیدی در مورد توسعه مهارتهای شهروندان در جوامع اطلاعاتی شده است. این مهارتها به همان اندازه برای تازه‌كاران مهم است كه برای مجربان. بنا براین نیازی آشكار به «شایستگی شبكه‌ای۱» وجود دارد. اگر چه بحثهای متعددی در باب الزامات جدیدی از «سواد اطلاعاتی۲» یا «سواد دیجیتالی۳» شده است، اما پرسشهای مفهومی در خصوص «شایستگی۴» و «مهارت۵» درجامعه شبكه‌ای، به ندرت تحلیل شده است. به همین ترتیب پرسشهایی مانند چگونه ممكن است شایستگیها و مهارتها به صورت جزئی از فرایند جستجوی اطلاعات در مدلی ارائه شوند، در مطالعات مربوط به اطلاعات، مهمل انگاشته شده‌اند. در مقابل، تعداد مطالعات تجربی مربوط به مهارتهای كاربران در جستجوی اینترنتی، رشد زیادی داشته است. بیشتر محققان این‌گونه مفاهیم را واضح و شناخته شده می‌پندارند. مطالعات مربوط به سواد اطلاعاتی، اغلب به ارائه سیاهه‌ای از كیفیتهای مورد نیاز برای افرادِ باسواد اطلاعاتی منتج می‌شود. حتی در میان نوشته‌های توصیفی و برنامه‌ریزی شده‌ای كه ممكن است برای توسعه آموزش استفاده‌كنندگان از كتابخانه مفید باشد، چنین رویكردهایی به سواد اطلاعاتی كافی نیست.اگر چه شماری از مفاهیم مانند «سواد فناوری اطلاعات۶» و «مهارتهای اطلاعاتی۷» وجود دارند، اما هیچ‌كدام از آنها به طور كافی به خصیصه‌سازی ملزومات عملیات جستجوی اطلاعات در محیط شبكه‌ای نپرداخته‌اند. برای رسیدن به‌این هدف، مطالعه حاضر مفهوم «شایستگی شبكه‌ای» را به عنوان یكی از «شایستگیهای اطلاعاتی۸» معرفی می‌كند.
گزاره‌های پژوهش
به خاطر تمركز این مطالعه بر شایستگیهای لازم برای جستجوی اطلاعات، پرسشهای تفصیلی مربوط به ارتباطات و شایستگیهای ارتباطی به میان نمی‌آید.
دو سؤال كلی در این جستار بررسی می‌شود:
- ویژگیهای خاص شایستگی شبكه‌ای چیست؟
- نوع نگرش به شایستگی شبكه‌ای، به عنوان جزئی از جستجوی اطلاعات در اینترنت چگونه است؟
ابتدا به منظور ارائه چارچوبی معنایی، مفاهیم «توانایی۹»، «شایستگی»، و «مهارت» به طور خلاصه بازبینی می‌شوند، سپس با بررسی ویژگیهای خاص شایستگی شبكه‌ای، مشكلات مفهومی مشخص می‌شوند.به منظور گذاردن ملاحظات فوق در فضایی عملی، مدلی از شایستگی شبكه‌ای طراحی و معرفی می‌شود. این مدل براساس تئوری شناخت اجتماعی آلبرت باندورا۱۰ (۱۹۸۶) است و در پایان، كلیت پژوهش با عنایت به این مدل روشن می‌شود.رویكردی به مفاهیم كلی: از توانایی تا شایستگی و مهارت مفاهیم «شایستگی» و «مهارت» چندگانه بوده و می‌توان آنها را از زوایای مختلف تعریف كرد. تنها با واگرایی و یا همگرایی تعاریف شایستگی و مهارت، تشریح مفهومی صورت نمی‌گیرد. چندین مفهوم دیگر نیز با آنها نزدیكی معنایی دارند، مانند توانایی، گنجایش، و تجربه. اینكه این مفاهیم به چه نحوی رتبه‌بندی شوند و یا در یك سطح از عمومیت قرار داده شوند كار را مشكل‌تر می‌كند.در نگاهی اجمالی، شایستگی مربوط به توانایی شخص در سازگاری مناسب به منظور تسلط بر محیط، در طول زمان و برای دستیابی به هدف است. در این تعریف، مهارتها مربوط به یك لیاقت در شخص برای بقای رشد، و كامیابی می‌باشد. كاملاً روشن است كه وقتی فردی شایسته است، در دستیابی به آنچه می‌خواهد نیز تواناست. از سوی دیگر، مهارتها از دیدگاه اقتضائات شغلی یا موقعیتهای مشكل‌زا نیز قابل تعریف‌اند. از این منظر، شایستگیها و مهارتها، وسیله‌اند. یعنی آنها به خودی خود ارزش نیستند، بلكه وسایلی برای دستیابی به هدف‌اند.
توانایی، شایستگی، و مهارت
برای فراهم‌آوری چارچوبی برای تشریح بیشتر شایستگی شبكه‌ای، در اینجا در مورد ویژگیهای مفاهیم كلی توانایی، شایستگی و مهارت بحث می‌شود.به جهت اینكه توانایی، مضمونی اساسی برای مفاهیم دیگر است، قبل از همه مورد بازبینی قرار می‌گیرد. برپایه تعریف فرهنگ لغت، توانایی می‌تواند كیفیت یا موقعیتی از نیرومندی به لحاظ جسمی، روانی، و قانونی برای انجام كاری، و یا یك استعداد ذاتی و طبیعی و یك نوع زبردستی در نوع خاصی از فعالیتها قلمداد شود. كلمه شایستگی ریشه در واژه competence دارد كه به معنی «با هم تناسب داشتن۱۱» است. همراهی این مفهوم با مفاهیم پایه‌ای مثل«دانش» و «كنش» مورد توافق نیست.در نظریه‌های خردگرایانه، از شایستگی به عنوان مجموعه‌ای از موجودیتهای ثابت مربوط به هم، یا ویژگیهایی مشخص كه به وسیله كنشگران به دست آورده می‌شوند، یا مجموعه‌ای از ملزومات انجام كاری خاص یاد می‌شود. در مقابل، رویكردهای تفسیری در تعریف شایستگی بر راههای تجربه كاری (مثلاً در حرفه) و یا چگونگی تهیه وسایل مربوط به انجام یك كار تأكید می‌ورزند.مفهوم «مهارت» برای تعریف آسان‌تر از بقیه نیست. در فرهنگها مهارت را این‌گونه معنی كرده‌اند: دانشی در مورد وسایل و روش تكمیل یك كار، یا توانایی برای استفاده از دانش یك شخص به صورت مناسب و كاربرد آن در اجرا و انجام وظیفه. به بیان دیگر، سازمانی برای اعمال در فرایندی هدفمند كه در بسترهای مختلف اقتصادی،... مورد استفاده قرار می‌گیرد. بنابراین مهارتها ممكن است به منزله تواناییهای گسترده شده و یا آموخته شده برای نیل به هدف انگاشته شوند.بهرحال این ویژگیها باید به قدری خاص باشند تا عناصری را برای تعریف عینی از مفاهیم كلی به دست دهند. به دلیل تمركز این نوشتار بر شایستگی شبكه‌ای، و نه مفاهیم توانایی و مهارت به طور عام، تعاریف زیر در سطحی كلی مورد پذیرش و استفاده قرار می‌گیرند:
«توانایی»، منابعی ذاتی هستند كه از ساحتهای هوشی و جسمی درون فرد نشأت می‌گیرند و نیروهایی هستند كه در كارهای روزمره استفاده می‌شوند. «شایستگی»، بر توان شخص در انجام مناسب كارها بر اساس توانایی ذاتی‌اش، دلالت می‌كند. همان‌طور كه ریول۱۲ اشاره می‌كند، شایستگی یعنی كاربرد توانایی در بستری اجتماعی از طریق دانش حاصل از مطالعه و تجربه. به بیان جزئی‌تر شایستگی یعنی راهی مناسب برای تركیب چیستی۱۳ چگونگی۱۴كاری معین. بهرحال، شایستگی دال بر دانش به عنوان نتیجه یك هدف ایستا نیست، بلكه دانشی پویا و فعال در جهان روزانه ماست. پس شایستگی دو بعد دارد؛ دانش و مهارتها. معمولاً دانش، جهان‌بینی ما را تشكیل می‌دهد و مهارتها، توانایی كاربرد عمل‌گرایانه دانش ما در كارها به صورت آگاهانه یا ناآگاهانه است. شكل۱ تعاریف بالا را روشن می‌سازد.به این‌ترتیب، برای درك و دریافت امور، فرد نیاز به تواناییهای جسمی و هوشی دارد. به علاوه، وی باید از چگونگی كار آگاه باشد، مجری ماهری باشد و به الزامات زمینه فعالیت خود حساسیت نشان دهد. در این نوشتار برای دستیابی به ماهیت شایستگی، شكل۱ را نقطه شروعی برای درك مفهوم شایستگیها و از جمله شایستگی شبكه‌ای در نظر می‌گیریم.
ترسیم شایستگی شبكه‌ای
سواد اطلاعاتی، شایستگی رسانه‌ای، و مهارتهای كتابخانه‌ای نمونه‌هایی از مفاهیمی هستند كه ممكن است در پوشش «شایستگیهای اطلاعاتی» مستتر باشند. با استفاده از قواعد گوناگون شاید بتوان مفهوم سواد را در دو گروه «سوادهای مهارت پایه۱۵» و «سوادهای دیجیتالی» گنجاند. برای نمونه، سواد اینترنتی جز‍ء سواد دیجیتالی است.مك كلور۱۶ از اولین افرادی بود كه «سواد شبكه‌ای۱۷» را در كنار سایر انواع سواد (سواد سنتی، سواد اطلاعاتی، سواد رایانه‌ای، و سواد رسانه‌ای) قرار داد. به اعتبار ایده‌های وی و بروس۱۸، روابط بین انواع گوناگون شایستگیهای مربوط به اطلاعات در قالب شكل۲ نمودار می‌شود.به خاطر همپوشانی مفاهیم، قراردادن شایستگیهای اطلاعاتی به صورت مجزا مشكل است. بهرحال مفاهیم با توجه به اختلافشان در تأكید بر محتوای اطلاعاتی در برابر ابزارهای فناوری اطلاعات و ارتباطات۱۹ نمایان می‌شوند. برای تعیین چارچوبی برای شایستگی شبكه‌ای، شایستگیهای خاص موجود در شكل ۲ به طور خلاصه بیان می‌شوند:
- سواد سنتی یعنی توانایی فهم و كاربرد اطلاعات چاپی در فعالیتهای روزانه؛ در خانه، كار، اجتماع برای رسیدن به اهداف و توسعه دانش و نیروی شخصی. اساساً، سواد اشاره دارد بر توانایی در خواندن همراه با معنی و فهم آنچه كه خوانده می‌شود.
- شایستگیهای ارتباطی بر توانایی تطبیق مناسب پیام در محیطی میانكنشی تأكید می‌كند. موارد بالا به الزامات خاص جستجوی اطلاعات در محیط شبكه‌ای نمی پردازد.
- سواد رایانه‌ای بر استفاده از سخت‌افزار و نرم‌افزار صرف‌نظر از كیفیت‌های خاص خدمات شبكه‌ای (مانند موتورهای جستجو در ابزارهای جستجوی اطلاعات) اشاره دارد.
- مفهوم «مهارتهای اطلاعاتی» با توجه به محتوای اطلاعات و ابزارهای فناوری اطلاعات و ارتباطات در موقعیتی بینابین قرار دارد. در عمل، مهارتهای اطلاعاتی بر مهارتهای جستجوی اطلاعات دلالت می‌كند. به دلیل تأكید مفهوم مهارتهای اطلاعاتی بر اهمیت استفاده هوشمندانه از اطلاعات دریافتی از منابع مختلف اطلاعاتی، این مفهوم توجه خاصی به پرسشهای ویژه جستجوی اطلاعات در اینترنت ندارد.
- در نهایت، «سواد اطلاعاتی» وجه مشترك همه شایستگیهای اطلاعاتی است وبه همین دلیل شایستگی شبكه‌ای جنبه‌ای از سواد اطلاعاتی لحاظ شده است. در ابتدا مفهوم سواد اطلاعاتی دربرگیرنده مضمونی دیگر بود یعنی با سواد اطلاعاتی فردی آرمانی موسوم به «مصرف كننده» اطلاعات، در جهانی متغیر و پیوسته تلقی می‌شد. به منظور بهره‌مندی از سواد اطلاعاتی، افراد باید مجموعه مهارتهای خاصی را فرا گیرند كه شامل پیگیری مكان مناسب اطلاعات و استفاده از اطلاعات برای مسئله‌گشایی و تصمیم‌گیری است (Behrens,۱۹۹۴). در حقیقت همه این خواسته‌ها و اقتضائات توضیح دهنده ایده پایه‌ای سواد اطلاعاتی‌اند كه عبارت است از: دسترسی ماهرانه به اطلاعات و استفاده ازآن در محیطهای متغیر اطلاعاتی.
ویژگیهای خاص شایستگی شبكه‌ای
با توجه به موارد بالا، الزامات استفاده از اینترنت در زیر مجموعه شایستگیهای اطلاعاتی قرار می‌گیرد. در شكل۲ شایستگی شبكه‌ای بین سواد رایانه‌ای و مهارتهای اطلاعاتی قرار می‌گیرد. بطوركلی، شایستگی شبكه‌ای تا حدود زیادی به همه اهرمهای استفاده از كل اینترنت اطلاق می‌شود، برای نمونه، همه عوامل دخیل در فروش پیوسته۲۰ یا طراحی صفحات خانگی.۲۱مك‌كلور سواد شبكه‌ای را توانایی تشخیص، دسترسی و استفاده از اطلاعات الكترونیكی از شبكه می‌داند. به گمان او، سواد شبكه‌ای باید مشتمل بر آگاهی شخص از بافت، ساخت و استفاده از منابع شبكه‌ای باشد. همچنین فرد باید از نقش اطلاعات شبكه‌ای شده در فرایند مشكل‌گشایی آگاه باشد. این نوع از سواد مهارتهای خاصی را می‌طلبد: آگاهی از چگونگی بازیابی انواع خاصی از اطلاعات، چگونگی تركیب منابع شبكه‌ای و نحوه استفاده از آنها در مشكل‌گشایی. وی قابلیتهای اینترنتی ناظر بر مراحل مشكل‌گشایی را (برای مثال، در مرحله جستجوی اطلاعات كتابخانه‌های الكترونیكی و خدمات جستجو، همچنین نامه الكترونیكی و لیست سروها) در قالب نمودار ترسیم می‌كند. بهرحال محیط‌های اطلاعاتی شبكه‌ای الزامات ویژه‌ای را برای اطلاع‌جویان تحمیل كرده‌اند. چرا كه علاوه بر حجم زیاد اطلاعات موجود، منابع اطلاعاتی در حوزه‌های وسیع‌تر و مكانهای گسترده‌تر موجودیت یافته‌اند. برای دسترسی به اطلاعات، مردم نیاز دارند تا درسیستم‌های فناوری اطلاعاتی پیچیده، متنوع و همپوشان نیز زبردست شوند. برای نمونه در فرموله‌كردن نیازهای اطلاعاتی در جستجوی وب، شخص مجبور است پرسشهایش را دقیقاً تعریف كند تا از سرریز اطلاعات زاید جلوگیری كند.یا هنگام تشخیص منابع مشابه در اینترنت، كاوشگر ناچار است در استفاده از كاركردهای خاصِ سیستم‌های اطلاعاتی توانا باشد به‌ویژه در مرور و تورق صفحات وب برای استفاده مؤثر از پتانسیل‌های منابع شبكه‌ای. زیرا جهش از پیوندی به پیوندی دیگر ممكن است نتایج كاوش بهینه‌ای را به دنبال داشته باشد. همچنین در جایی كه منابع خاصی موجود است، مهارتهای ویژه‌ای برای یافتن مناسب‌ترین صفحات وب یا منابع الكترونیكی دیگر لازم است.بری و مك‌كلور، احتیاجات اساسی شایستگی شبكه‌ای را در جستجوی اطلاعات این‌گونه برشمرده‌اند:
۱. آگاهی از منبع اطلاعاتی شبكه‌ای و سازمان آنها (دانستن اینكه چه چیز در اینترنت موجود است و چگونه منابع اطلاعاتی در آن سازماندهی شده‌اند)؛
۲. استفاده ماهرانه از ابزارهای فناوری اطلاعات و ارتباطات (مثل موتورهای جستجوگر وب) مورد نیاز برای دستیابی به اطلاعات؛
۳. قضاوت درباره اطلاعات به دست آمده شامل ارزیابی كیفی، وجین اطلاعات نامناسب، و تمركز بر نیازهای خاص؛
۴. ارتباطات، كه عبارت است از خلق و انتقال پیامهای ناظر بر نیازهای اطلاعاتی شخص، یا قواعدی كه در ترجیح اقلام اطلاعاتی صورت گرفته و... با استفاده از ابزارهای ارتباطی رایانه‌ای۲۲ مثل نامه‌های الكترونیكی. موارد بالا مؤید این نكته‌اند كه شایستگی شبكه‌ای یك مفهوم شخصی نیست، بلكه به عنوان مكمل نوعی فعالیت مثل جستجوی اطلاعات است.
شایستگی شبكه‌ای در عمل: دیدگاه تئوری شناخت اجتماعی
برای فهم شایستگی در حوزه جستجوی اطلاعات، عوامل چندی باید به حساب آیند نظیر:
- اهداف و شرایط انجام فعالیت
- قواعد ترجیح كانالهای مختلف اطلاعاتی
- آگاهی از منابع اطلاعاتی
- آگاهی از موانع دسترسی به اینترنت.
تئوری به كار رفته در تبیین شایستگی شبكه‌ای، تئوری شناخت اجتماعی آلبرت باندورا (۱۹۸۶) است كه مدلی است پذیرفته شده و معتبر در شناخت رفتار افرادی كه در مورد عوامل شایستگی و مهارت بحث می‌كنند. وی بر این باور است كه عوامل محیطی و زمینه‌ای فعالیت مانند فشار اجتماعی، یا ویژگیهای موقعیتی، شناختی، شخصیتی، و حتی جمعیت‌شناختی بر هم تأثیر متقابل دارند. بنابراین رفتارها به وسیله عوامل زمینه‌ای و محیطی متأثر می‌شوند و این عوامل نیز به نوبه خود از رفتارها تأثیر می‌پذیرند.بر پایه تئوری شناخت اجتماعی، رفتار انسان توسط محركهایی كه ریشه در فعالیتهای شناختی او دارد هدایت شده و ثابت می‌شود. دو عامل شناختی در مركزیت فعالیتهای شناختی بحث حاضر قرار می‌گیرند:
۱. تمایلات و خواسته‌های شخصی از برونداد اطلاعاتی؛ كه در اشخاصی كه عقیده دارند رفتارهای اطلاعاتی‌شان نتایج لازم را در پی خواهد داشت اهمیت فراوان دارد.
۲. باورهای شخص از خود كارآمدی‌اش۲۳. این عامل دلالت بر مكانیزم‌های روان‌شناختی دارد كه مسبب ایجاد راههایی برای كسب شایستگی در افراد است. این عامل مركزیت بیشتری دارد.
خود كارآمدی و شایستگی
همانطور كه كمپو۲۴ می‌گوید، ادراكات خودكارآمدی در نوع رفتارها، چگونگی تلاش، و پاسخهای هیجانی (نگرانی و فشار) شخص در حین انجام وظیفه و اجرا تأثیر بسزا دارد. تئوری خودكارآمدی این‌گونه است كه رفتارهای اشخاص به این بستگی دارد كه فرد باور داشته باشد كه می‌تواند عمل خاصی را با موفقیت به انجام رساند. این باورها دانش فرد است از نوع نیازهایش و چگونگی پاسخ بدانها كه همان شایستگی ادراكی اوست. با وجود چنین عاملی درون فرد، علائق در او به ظهور و بروز می‌رسد و باعث رضایت خاطر او می‌شود. با كسب مهارت، افراد از استانداردهای شغلی و خودكارآمدی بالاتری برخوردار خواهند شد.
به بیانی موجزتر، خودكارآمدی قضاوت مردم است در مورد قابلیتهایشان در سازماندهی و اجرای كنشهای مربوط به فعالیتی خاص.بنابراین خودكارآمدی به شایستگی فرد مربوط نمی‌شود، بلكه به قضاوتهای او از آنچه با شایستگیهایش انجام می‌دهد مربوط است. به گمان ما این قضاوتها مبنای اجتماعی دارند، مثلاً موفقیت فردی كه از اینترنت استفاده می‌كند بر پایه پیش‌فرضهایی است كه از موفقیت دیگر افراد (مثل دوستان و هم‌دانشكده‌‌ایها) در ذهن خود دارد. در مورد اینترنت، خودكارآمدی به باور شخص از توانایی‌اش در جستجوی موفقیت‌آمیز اطلاعات اطلاق می‌شود. یافته‌های اطلاعاتی مهم‌‌ترین منبع خودكارآمدی افراد است. چه، هرچه یافته‌ها بهتر و مربوط‌تر باشد فرد از احساس خودكارآمدی بیشتری برخوردار خواهد شد، و برعكس، هرچه یافته‌ها نامربوط و نامناسب باشد از میزان احساس خودكارآمدی فرد كاسته می‌شود.به زعم ما، افرادی كه از تواناییهایشان در استفاده از اینترنت اطمینان كمی دارند از مهارتهای اینترنتی‌شان رضایت ندارند، و برعكس هرچه افراد در استفاده از اینترنت مشكل كمتری داشته باشند از خودكارآمدی بالاتری برخوردارند. البته ممكن است افرادی از اعتماد به نفس بالایی برخوردار باشند ولی به دلیل نداشتن انگیزه كافی، به جستجوی اطلاعات نپردازند.
مدلی از شایستگی شبكه‌ای
بر مبنای تئوری شناخت اجتماعی،‌ شایستگی شبكه‌ای به منزله یكی از شرایطی كه افراد باید داشته باشند منظور نمی‌شود، بلكه جزئی اصلی و لاینفك از هر كنش و رفتار، مثل جستجوی اطلاعات، تلقی می‌شود. شایستگی شبكه‌ای در ارتباط با دیگر عوامل، رابطه تأثیر و تأثر دارد. مدل ۳ با توجه به عقاید كمپو و لحاظ‌كردن خودكارآمدی پیشنهاد می‌شود. این مدل بر روابط متقابل بین عوامل اصلی شایستگیهای اطلاعاتی تكیه دارد. روابط متقابل بین شایستگی شبكه‌ای، خودكارآمدی، و استفاده اینترنت جزء علائق اجتماعی هستند. شایستگی شبكه‌ای به عنوان تركیبی از مهارتهای مربوط به چیستی و چرایی با باور خودكارآمدی تلفیق می‌شود. این امر در مورد تازه‌كاران صحت بیشتری دارد. راه استفاده از شایستگی تا حد زیادی به چگونگی اطمینان فرد از توانایی‌اش در زبردستی بهره‌جویی از فناوریهای اطلاعاتی و ارتباطی و جستجو برای اطلاعات مناسب از منابع شبكه‌‌ای بستگی دارد.بر اساس این مدل تجربه اطلاع‌جویی كه از محیط شبكه‌ای دریافت می‌شود از خواسته‌های فرد متأثر می‌شود. به همین ترتیب كنش افراد از خودكارآمدیشان متأثر شده و عملیات جستجوی اطلاعات از شایستگی شبكه‌ای تأثیر می‌پذیرد. مثلاً، شخصی كه علاقمند به سهیم‌كردن دیگران با تجربیات و خواسته‌هایش باشد از گروههای خبری یوزنت استفاده می‌كند.همان‌طور كه گفته شد شایستگی شبكه‌ای افراد در چهار حیطه آزموده می‌شود: ابتدا دانستن آنچه در اینترنت موجود است و چگونگی سازماندهی منابع اطلاعاتی شبكه‌ای در آن. برای مثال، در مورد بالا فرد مجبور است تا در تشخیص مناسب‌‌ترین گروههای خبری توانا باشد. همچنین او باید از نحوه كار و استفاده از آرشیوهای بخش پرسشهای تكراری۲۵ آگاه باشد؛ دوم، مهارتهای استفاده از ابزار فناوری اطلاعات و ارتباطات به منظور دستیابی به سرورهای اخبار و خواندن پیامهای موجود در یوزنت؛ سوم، او باید قادر به شمرده‌سازی نیازهای اطلاعاتی‌اش در قالب پرسشها و كلیدواژه‌ها باشد؛ و در انتها، توانایی انتخاب اطلاعات لازم در این مدل بر تأثرات جستجوگر در اثر فعالیت جستجو (مانند نگرانی و خوشحالی) نیز اشاره شده است. این تأثیرات هیجانی و روانی كه ناشی از تجربه است بر خودكارآمدی فرد نیز تأثیر می‌گذارند، و در نهایت این خودكارآمدی است كه میزان شایستگی شبكه‌ای فرد را تعیین می‌كند. برای نمونه مهارتهای بالای جستجوگر باعث ایجاد خوشحالی و در نتیجه كارآمدی بالا خواهد شد. در صورتی كه اگر فرد از مهارت برخوردار نباشد انگیزه‌های استفاده از اینترنت در او كاهش یافته و شایستگی شبكه‌ای در او تقلیل می‌یابد،. چرا كه او در صدد توسعه این شایستگیها برنخواهد آمد.
نتیجه
بهرحال، در این جستار سعی بر آن شد تا شایستگی شبكه‌ای مجهول و مغفول باقی نماند، مضاف بر اینكه با ارائه مدل شناخت اجتماعی، گذشته از تعریف شایستگی شبكه‌ای، جایگاه و نحوه ارتباط آن با سایر عوامل نیز مشخص گردید. این مدل رویكردی رابطه‌‌ای به شایستگی شبكه‌‌ای داشت. این پدیده در طول زمان ثابت نیست، بلكه به عوامل گوناگون موقعیتی، شناختی، و اقتضائی بستگی دارد. آنچه در این مدل مورد تأكید بود، رابطه ‌مستقیم شایستگی شبكه‌‌ای و خودكارآمدی (فاكتوری‌ شناختی- اجتماعی) است. پدیده دیگری كه می‌تواند موضوع مطالعه باشد «شایستگی جستجوی اطلاعات۲۶» است. افزون بر این می‌توان با تأكید بر این مدل، آموزش جستجوی اطلاعات در میان كاربران (تازه‌كاران و كهنه‌كاران) رامورد بازبینی و مطالعه قرار داد.
پی‌نوشتها
۱. network competence
۲. information literacy
۳. digital literacy
۴. competence
۵. skill
۶. information technology literacy
۷. information skills
۸. information-related competences
۹. ability
۱۰. Albert Bandura
۱۱. to come together, be suitable
۱۲. Raivola
۱۳. What to do?
۱۴. How to do?
۱۵. skill-based literacies
۱۶. McClure
۱۷. network literacy
۱۸. Bruce
۱۹.Information and communication technology (ICT)
۲۰. online
۲۱. homepage
۲۲. computer mediated communication (CMC)
۲۳. self efficiency
۲۴. Compeav
۲۵. Frequentcy Asked Questions
۲۶. information-seeking competence

نوشته: ریجو ساولاینن
ترجمه: حمید كشاورز
دانشجوی كارشناسی ارشد علوم كتابداری و اطلاع‌رسانی دانشگاه تهران