بوعلی سینا پزشکی که هرگز نمی میرد

در آغاز شهریور ۳۵۹ در نزدیکی شهر بخارا، مرکز حکومیت سامانیان، کودکی به دنیا آمد که او را حسین نامیدند. کودکی که از همان اوان زندگی خود چنان در علم و حکومت و پزشکی درخشید که به همین مناسبت القاب و عناوین بسیاری رانصیب خود نمود تا حدی که نام اصلی او یعنی«حسین» در میان انبوه لقب ها و کنیه هایش فراموش شد.
از معروف ترین کنیه های این حکیم نامی می توان«ابوعلی= بوعلی» و «ابن سینا» اشاره کرد. این کنیه ها ممکن است این معنی را به ذهن متبادر کند که او دارای فرزندی به نام«بوعلی» بوده و خود نیز فرزند یا نواده یا نتیجه یا نبیره شخصی به نام«سینا» است درحالی که چنین برداشتی از این کنیه ها به دلایل زیر نادرست است: این فیلسوف بزرگ اصلا ازدواج نکرد تا فرزندی هم به نام«علی» داشته باشد و در هیچ ماخذی هم اشاره ای به فرزند او نشده است و فقط به تنها برادر وی که چند سال از او کوچکتر بوده و«محمود» نام داشته است اشاره شده است.
● ملیت ابن سینا
درباره ملیت ابن سینا(تعلقات قومی و فرهنگی او ) دریکصد سال اخیر گفت و گوهای زیادی شده است قدرت مداران جهانی، به همان سان که نام و نشان جغرافیای جهان را دگرگون کرده اند، کوه ها، رودها، دریا ها و خلیج ها رانام های غیر واقعی داده اند، کشورسازی استعماری پدید آورده اند وبخش های مهمی از تاریخ ملت های زیر سلطه را با تعبیرهای غرض آلود به نگارش در آورده اند، پاره ای از شخصیت های فرهنگی میهن ما را نیز گاه عرب، گاه ترک گاه هندی معرفی کردند و درنتیجه امروز که تعلقات ملی و قومی مفهوم جدیدی یافته، محققان با تنگ نظری ها و تعصبات گوناگون قومی، زبانی و گاه «ایدئولوژیک» روبرو شده اند.
درسده های اسلا می، زبان عربی، زبان قرآن و اسلا م و فرهنگ جامعه های وسیع مسلمانان بود و دانشمندان برای این که نوشته های شان «جهان گستر» شود و همه اسلا م باوران جهان از آن استفاده نمایند، گاه علا وه بر زبان مادری به زبان عربی نیز می نوشتند ابن سینا هم مانند دیگر عالمان ایرانی، آشنا به زبان عربی بود، اما عرب نبود و تازیان با نادرستی بیهوده می کوشند او را دانشمند عرب بنامند. از طرفی ترک ها پس از گرفتن شهر بخارا درسال ۳۸۲ هجری و تاخت و تاز درآن دیار هنگامی که پورسینا ۱۲ ساله بود، این یگانه دوران را هم میهن خود می نامند. پدر ابوعلی سینا اصلا از مردم بلخ شهری ایرانی بود و مادر وی ستاره نام داشت که لفظی فارسی است. ستاره اهل افشنه از دیه های بخارا شهری ایرانی بود و ابوعلی خود در افشنه متولد شده است. تعلیم و تحصیل ابوعلی در شهر های ایران صورت گرفت و او هیچگاه از سرزمین ایران و قلمرو حکومت ایرانیان بیرون نرفت. استادان ابوعلی(محمود سیاح و ابوعبدالله ناتلی طبرستانی) ایرانی بودند. ابوعلی به زبان فارسی تکلم می کرد و به دلا یل وقراین ذیل فارسی زبان مادری و ملی وی بود.
۱) تالیفات ابوعلی به فارسی بوده وکتب فارسی او مانند کتاب علا یی و کتاب دانش رگ (کتاب نبض) و جزو آن از اولین و قدیمی ترین نمونه های نثر علمی فارسی است.
۲) وی به فارسی شعر می گفته و بعضی اشعار و رباعیات وی که از قدیمی ترین نمونه های رباعیات شمرده می شود، به ما رسیده است.
۳) ابوعلی در تالیفات خویش اشاراتی به زادبوم و بلا د خود و زبان آن بلاد کرده است.
● مقام ابن سینا در پزشکی
بدون شک ابن سینا یکی از برجسته ترین چهره های پزشکی نه تنها ایران، بلکه کل جهان است. او با کمال دقت آثار بقراط و به ویژه جالینوس را مطالعه کرده و با کمال احترام بر عقاید و باورهای ایشان، ایرادهایی بر آنها گرفته و به واسطه هوش سرشار خود و با استقلا ل فکری خود آثار متعددی در طب که مهمترین آن ها کتاب ارزشمند قانون در طب است، از خود به یادگار گذاشته است. روانشاد دکتر محمود نجمآبادی در پیش گفتار رساله جودیه (از نوشته های فارسی ابن سینا) آورده است: «ایراد و خرده گیری بر کتب یونانی ها، پزشکان اسلا می به خصوص ایرانی ها پس از آن که دوره ترجمه کتب یونانی به پایان رسید، همان طور که در بالا بیان داشتیم، استقلا ل فکری حاصل نموده و کتب یونانیان به خصوص دو نمونه بزرگ عالم طب یعنی بقراط و جالینوس را حلا جی و زیر و رو کرده اند، گر چه ترجمه هایی که از کتب طبی به عمل آمده بود، کامل العیار نبودند، بلکه نقایصی در آن مشاهده می شده، چنان که بوعلی سینا بدین مطلب در شرح حال خود که به شاگردش ابوعبید عبدالواحد بن محمد الفقیه الجوزجانی املا نمود، می گوید: «من چهل بار کتاب مابعدالطبیعه ارسطو را خواندم، به طوری که کاملا آن را حفظ نمودم، ولی خوب آن را نفهمیده بودم و تصور چنین می نمودم که برای فهم و درک آن راهی نباشد، اتفاقا کتاب اغراض مابعدالطبیعه ابونصر فارابی را یافتم، پس از آن به کمک این کتاب فلسفه و حکمت ارسطو را درک نمودم...»
الف) اهمیت کتاب قانون در طب
در اهمیت این کتاب که در غرب به نام شهرت دارد همین بس که تنها ۴۰ سال بعد از اختراع صنعت چاپ در اروپا، به زیر چاپ رفت و حتی در روزگار ما نیز به علت جذابیتی که دارد، در سال ۱۹۶۰ در کراچی به زبان انگلیسی و در ۱۹۶۶ در تاشکند به زبان روسی چاپ شده است. این کتاب در چند سده از سده های میانی یکی از متون معتبر آموزش پزشکی در دانشکده های پزشکی اروپا و تا اواسط سده ۱۷ در مونپلیه فرانسه، لوون بلژیک و بولونیای ایتالیا تدریس می شد و این عقیده در غرب رایج بود که یک طبیب خود باید ابن سینایی باشد و درباره ارزشمندی این کتاب همین قدر بدانید که جز قانون ابن سینا هیچ کتاب پزشکی دیگری برای ششصد سال با چنین گستردگی در دانشگاه های جهان به کار برده نشده دانش امروز پزشکی مدیون آموزش های ابن سینا می باشد.
۱۵ بار تجدید چاپ آن در فاصله کمتر از نیم قرن، ترجمه آن به زبان های عبری، لاتینی، ایتالیایی، انگلیسی، روسی، فارسی و... در شهرهای مختلف جهان از جمله ناپل، رم و نیز قاهره، کراچی، لا هور، لکنهو، تهران و... نگارش ده ها شرح و حاشیه و تلخیص توسط پزشکان مختلف بر این کتاب همه حاکی از جایگاه والای آن می باشد. ابن سینا در قانون، پزشکی را شاخه ای از دانش شناسانیده و گفته است که پزشکی سوای باورهای مذهبی یا خرافات است. وی با دیدن ساختمان بدن و بررسی کار اندام ها، روش درست شناخت و درمان ناخوشی ها را پیشنهاد نمود. در قانون به علت ها، نشانه ها، پیشگیری و درمان بیماری ها به روش علمی و مستدل توجه شده، بی شک می توان به درستی گفت پورسینا همان روشی را برای شناخت و درمان بیماری ها پیشنهاد نمود که امروزه به کار می رود.
ابن سینا در کتاب قانون از آن جا که باور داشته بسیاری از بیماری ها از راه آب، پخش می شوند، پیشنهاد سترونی آب را نموده است.
وی در کتاب اول قانون پیش از آن که به شناخت و درمان بیماری بپردازد، ساختمان فیزیولوژی بدن انسان را بررسی می نماید. در کتاب اول، کالبدشناسی و فیزیولوژی و ماهیچه ها، استخوان ها عصب ها و سرخ رگ ها و سیاه رگ ها بررسی شده است. در کتاب دوم قانون، از نزدیک به هفتصد و شصت داروی گیاهی و غیرگیاهی برای درمان بیماری ها نام برده شده و کاربرد داروها را در بیماری های گوناگون پیشنهاد کرده است.
ب) نوآوری ابن سینا در پزشکی
۱) ابن سینا اولین طبیبی است که توصیه می نماید که نخستین نمونه ادرار بامدادی باید مورد آزمایش قرار گیرد و آزمایش کامل آن از نظر رنگ، هیات، روشنی و تیرگی، ته نشینی، اندازه، بو و کف انجام می داده است. از این روی بعضی ها او را بنیانگذار علوم آزمایشگاهی و نفرولوژی می دانند.
۲) برای نخستین بار به اثر پادتنی و پادزهر خون سگ هار در درمان بیماری هاری پی برده است و از این جهت به عنوان پایه گذار علم ایمنی شناسی شناخته می شود.
۳) نخستین پزشکی است که توصیف درستی از عضلا ت چشم، عصب شنوایی داده و نشانه شناسی فلج را ارائه کرده است.
۴) اولین طبیبی است که اثرات سمی بخار جیوه بر گوش بیان کرده است.
۵) از اولین «صرع شناسان» دنیای طب و طبابت است و ضمن اصلا ح نظرات پزشکان اعصار گذشته، اطلا عات جدیدی درباره جنبه های مختلف بیماری صرع ارائه کرده است.

نویسنده : اعظم دانشجو

منبع : روزنامه مردم سالاری