لرزه ها هشدار می دهند، هنوز نیاموخته ایم

زمین لرزه یکی از پدیده های طبیعی کره زمین است و اغلب در مناطق پر جمعیت دنیا رخ می دهد. حدود یک میلیارد نفر از مردم کره زمین در این مناطق لرزه خیز زندگی می کنند و این مناطق عموما منطبق بر کلان شهرها و پایتخت ها شده اند.
سرزمین ایران به لحاظ قرار گرفتن روی پهنه فعال لرزه خیز، هر روز پدیده زمین لرزه را در بخشی از خود تجربه می کند و این در حالیست که اطلاعات عمومی مردم و نقش اطلاع رسانی سایر ارگانها در این مورد بسیار ضعیف، کم ارزش و اهمال گرایانه است.
در میان این مناطق بحرانی، منطقه تهران از دیدگاه زمین شناسی، بخشی فعال و لرزه خیز محسوب می شود و مدت بازگشت لرزه خیزی گسل های* آن به سر آمده است. شواهد آماری موجود این مورد را به شدت تایید می کند که بدون هیچ تردیدی در آینده ای نزدیک باید منتظر وقوع زمین لرزه ای در گستره شهر تهران و اطراف آن ( ری، قزوین و ...) باشیم.
تهران و محدوده آن از سه بخش نسبتا متمایز از هم تشکیل شده است:
۱) بخش ارتفاعات شمالی:
که شامل رشته کوه های البرز و ارتفاعات توچال می شود و از زمین ساخت جوان و فعالی برخوردار است. مناطق شمالی تهران از جمله قله توچال، ارتفاعات دربند، دارآباد، امامزاده داوود، محدوده شمیران، نیاوران، لشگرک، میگون، شهرستانک، اوین و درکه در این بخش جای می گیرند.
این محدوده، از گسلهای مشا_فشم (با طولی بیش از ۲۰۰ کیلومتر)، گسل شمال تهران(طولی حدود ۷۵ کیلومتر)، گسل شمال البرز، گسل نیاوران، گسل محمودیه و سایر ریز گسلهای پراکنده در منطقه متاثر می شود که همگی از دسته گسلهای فعال با توان لرزه زایی بالا هستند.
۲) بخش کوهستانی شرق تهران:
این بخش به وسیله گسل مشا_فشم از ارتفاعات شمالی جدا می شود. مناطقی نظیر کوههای بی بی شهربانو و قسمت جنوبی آن و محدوده سد لتیان در مسیر دره جاجرود، در این بخش قرار می گیرند.
این بخش از تهران از گسل های شکسته و کوتاه و بلند متاثر می شود که طویل ترین آنها گسل پارچین با طول ۱۰ کیلومتر می باشد.
۳) بخش دشت و ارتفاعات پست جنوب و جنوب شرق:
این بخش شامل محدوده کلی شهر تهران، شهر ری، کهریزک، رباط کریم، ورامین، گرمسار، ایوانکی، ارتفاعات تپه های عباس آباد و قسمتی از منطقه قم می شود.
گسل های منطقه، قابل توجه ولی عمدتا کوچک هستند و گسل هایی نظیر گسل پیشوا، گسل کهریزک، گسل اراده کوه، گسل شمال ری، گسل ایپک و گسل شمال قم این منطفه را با فعالیت خود تحت تاثیر قرار می دهند.
به طور کلی، در گستره تهران گسل های فراوانی (متجاوز از ۶۰ گسل) وجود دارد که همگی نقشی تعیین کننده در زمین لرزه های تاریخی گذشته داشته اند. توان ذخیره سازی بالای انرژی، توان لرزه زایی بالا، و تعدد ریز لرزه های پراکنده در سطح شهر، مانند ثانیه شماریست که شمارش معکوس دوره بازگشت خود را آغاز کرده است.
نتیجه کلام همان جمله همیشه آشناست؛ تهران منطقه ای لرزه خیز است.
گستره این شهر در طول تاریخ حیات خود بارها زمین لرزه های متوسط و بزرگ را تجربه کرده است. گسل های توانمند منطقه البرز و آمارهای موجود نشان می دهند که بارزترین خطر برای شهر تهران، حضور گسل مشا- فشم است که توان به وجود آوردن زمین لرزه ای تا مرز هشت درجه در مقیاس ریشتر* را داراست.
گسل های دیگری نظیر گسل شمال تهران با توان لرزه زایی حدود هفت درجه، گسل شمال ری با توان لرزه زایی شش درجه و گسل کهریزک با توان لرزه زایی ۶.۴ درجه در مقیاس ریشتر از جمله تهدیدات دیگر برای این کلان شهر می باشند.
زمین لرزه های مناطق سنگچال(۱۹۵۷)، بویین زهرا(۱۹۶۲)، رودبار- منجیل(۱۹۹۰) مهمترین وقایع زمین لرزه ای مربوط به شاخه های این گسل ها هستند که بزرگای آنها بیش از ۷ درجه گزارش شده و خسارت و تلفات آنها نیزقابل توجه بوده است.
دوره بازگشت فعالیت این گسل ها به دلیل توان لرزه زایی بالای آنها، طولانی بوده و دلایلی چون جوان بودن سن گسل، فعال بودن آنها حتی در دوره های آرامش* و همچنین نوع پی سنگ شهر تهران، بر میزان خرابی حاصل از لرزه زایی گسل ها افزوده می کند. متاسفانه عمق گسل ها نیز بسیار کم و نزدیک به سطح زمین است
(۱۲_۱۰ کیلومتر) و همین امر نیز مورد دیگری در شدت تخریب حاصل از لرزه ها خواهد بود.
در حال حاضر می توان به جرات ادعا نمود که شهرها و حتی بسیاری از روستاهای ایران در برابر زمین لرزه ها بی دفاع رها شده اند. افزایش روز افزون جمعیت شهرها و ساخت و سازهای غیر اصولی بر میزان خطرها می افزاید و این در حالیست که هنوز هم روشن نشده چه ارگان(ها)، سازمان(ها) و مقام(ها) رسماً مسئول آماده سازی مردم در رویارویی علمی و عملی با این پدیده هستند و یا مسئولیت سازمان دهی به این بحران بر عهده کدام دستگاه یا وزارتخانه است.
▪ گسل:
به شکستگیهای ضعیف پوسته زمین گفته می شود که با حرکت و جابجایی نسبت به بلوکهای اطراف خود، انرژی حاصل از حرکت لایه ها و صفحات زمین را تخلیه کرده و باعث برقراری تعادل انرژی در صفحات پوسته زمین می شوند.
▪ مقیاس ریشتر:
مقیاسی ست لگاریتمی برای اندازه گیری بزرگای یک زمین لرزه که طبق فرمولها و قوانین خاصی محاسبه می شود.
▪ دوره آرامش:
به مدت زمانی گفته می شود که طول می کشد تا گسل مجدداً فعالیت خود را با زمین لرزه بعدی آغاز کند.

منبع: گزارشات صحرایی و داده های آماری سازمان زمین شناسی کشور
باران کارن

منبع : رنگین کمان