مدیریت خشونت و پرخاشگری

● بررسی علل و عوامل آن
خشونت و پرخاشگری در جامعه که عموما از جانب افراد ابراز می شود پدیده جدیدی نمی باشد و هر یک از شهروندان به نوعی آنرا تجربه کرده اند.
داشتن دانش لازم در برخورد با افراد « پرخاشگر » و « مهاجم » و دانستن علل ایجاد خشونت سبب اطلاع از علل و منابع ایجاد خشونت می شود و این خود موجب می گردد در مقابل فرد پرخاشگر جبهه گرفته نشود و با درک صحیح موقعیت پیش آمده از بروز حوادث احتمالی که می تواند آسیب های جدی به بیمار و پرسنل پرستاری وارد کند جلوگیری شود.
« خشونت » یعنی تندی و درشتی از روی خشم . خشم یک هیجان طبیعی قدرتمند و اولیه میباشد که سبب برانگیختگی و آمادگی سیستم عصبی می شود. خشم احساسی است که در واکنش به ناکامی و بدرفتاری ایجاد می شود.
● انواع خشونت
خشونت های قابل قبول جامعه مثل خشونت های ورزشی خشونت های غیرقابل قبول جامعه مثل خشونت به خود خودکشی و دیگر آزاری و خشونت های جنس و کلامی خشونت های حاد مزمن سازمان یافته خانگی و محیطی .
باید دانست که خشونت کلامی رشد نایافته ترین نوع خشونت است .
در چه افرادی خشونت احتمال بروز بیشتری دارد
در افرادی که :
۱) در اوایل کودکی خشونت دیده اند یا خشونت را تجربه کرده اند .
۲) کودکان آزاردیده .
۳) کودکانی که پدر و مادر نامطلوب داشته اند .
۴) کودکانی که در زندگی افراد مهم و الگوهای خوب نداشته اند .
۵) فعالیت و کارکرد روزمره خوبی نداشته اند .
۶) زندگی شان بی ثبات بوده است .
۷) از نظر اجتماعی در سطح پایین بوده اند .
۸) بیکار بوده اند .
۹) از مدرسه اخراج شده اند .
۱۰) بی سواد یا کم سواد بوده اند . (نه در همه موارد)
۱۱) سابقه آدمکشی داشته اند .
۱۲) مسکن نامناسب و متراکم داشته اند . (نه در همه موارد)
۱۳) در مناطق فقیرنشین ساکن بوده اند . (نه در همه موارد)
۱۴) به مدت طولانی تنها بوده اند .
۱۵) احساس یاس داشته اند .
۱۶) سو مصرف مزمن الکل داشته اند .
۱۷) به خاطر مسائل روانپزشکی بستری بوده اند . (نه در همه موارد)
۱۸) دیدگاه خودانگاری بدی داشته اند .
۱۹) اعتماد به نفس خوبی نداشته اند .
۲۰) افسرده بوده اند .
۲۱) با استرس عدم تطابق داشته اند .
۲۲) زندانی بوده اند . (نه در همه موارد)
۲۳) افکار آدم کشی داشته اند .
۲۴) از اسلحه استفاده کرده اند .
۲۵) ارتباط آنها با واقعیت قطع شده است .
افراد خشن خشونت خود را متوجه اعضا خانواده می کنند.
شیوع خشونت در زن و مرد برابر است . اگر شروع خشونت حاد باشد احتمال بروز رفتارهای خشن بیشتر است .
● پرخاشگری
« پرخاشگری » یک رفتار است که در اثر احساس ناکامی ایجاد می شود. خشونت و پرخاشگری دو روی سکه هستند. از انواع پرخاشگری می توان به پرخاشگری واکنشی و پرخاشگری انتقام جویانه اشاره کرد.
پس هرگونه شرایطی که افزایش تکانه های پرخاشگری را در زمینه کاهش کنترل فراهم کند منجر به خشونت می شود. مثل استرس های محیطی ناتوانیهای رشد و غیره .
● دیدگاههای مختلف در مورد پرخاشگری
۱) پرخاشگر از نظر فروید
فروید تمام رفتار انسان را ناشی از تعامل پیچیده غریزه مرگ و غریزه زندگی می داند.
یا غریزه زندگی است که با انرژی لیبدو می خواهد زندگی را طولانی کند و توالد و تناسل ایجاد کند . EROSE
یا غریزه مرگ که انرژی آن معطوف به تخریب و خاتمه دادن به زندگی می باشد که اگر مهار نشود به خود ویرانی THANATOS منجر می شود.
اگر بین این دو جابه جایی انجام شود به بیرون معطوف می شود.
۲) پرخاشگری از نظر لورنس (کنراد)
پرخاشگری از غریزه جنگیدن برمی خیزد. اگر انرژی انبار شده زیاد شود وجود و شدت محرکهای آزادکننده پرخاشگری زیاد می شود و پرخاشگری غیرقابل اجتناب می شود و ممکن است بشکل خود به خود نیز ایجاد شود. هدف از پرخاشگری حمله به منبع ایجادکننده ناکامی است .
پرخاشگری یک رفتار اجتماعی آموخته شده است . افراد به یکدیگر حمله می کنند زیرا :
▪ این کار را به عنوان رفتاری از تجربیات آموخته شده گذشته یاد گرفته اند .
▪ این عمل را برای گرفتن پاداشی خاص انجام می دهند .
▪ شرایط اجتماعی خاص آنها را به سمت پرخاشگری سوق می دهد . مثل جنگ و سربازانی که به علت پرخاشگری و آدمکشی مدال می گیرند.
● عوامل تعیین کننده در پرخاشگری
۱) عوامل اجتماعی
▪ ناکامی ـ طبق این نظریه که توسط جان دالرد مطرح شد پرخاشگری سبب ناکامی و ناکامی به شکل متقابل سبب پرخاشگری می شود. از طرفی ناکامی سبب درماندگی و کناره گیری و تلاش برای تسلط به منبع ناکامی و افسردگی می شود. اگر ناکامی متوسط یا ضعیف باشد فرد پرخاشگری نخواهد کرد. اگر ناکامی شدید باشد فرد رفتار پرخاشگرانه نشان می دهد.
▪ تحریک مستقیم از طرف دیگران
بدرفتاری و اهانت کلامی سبب پرخاشگری خواهد شد.
▪ مواجه شدن با مدلهای پرخاشگری
دیدن فیلمهای خشن تلویزیون و سینما.
۲) عوامل محیطی
▪ آلودگی هوا : هرچه بوهای مضر بیشتر باشد پرخاشگری زیادتر خواهد بود .
▪ـ سروصدا : هرچه سروصدا بیشتر باشد پرخاشگری زیادتر خواهد بود .
▪ تراکم بیش از حد جمعیت : هرچه تراکم جمعیت در محلی بالاتر باشد پرخاشگری بیشتر است . (نه در همه موارد)
۳) عوامل موقعیت
▪ بالابودن سطح تحریک فیزیولوژیک : شرکت در مسابقات یا ورزش سنگین یا دیدن فیلمهای تحریک کننده میزان پرخاشگری را بالا می برد.
▪ تحریکهای جنسی : دیدن فیلمهای مستهجن جنسی پرخاشگری را زیاد می کند . دیدن عکسهای لخت افراد میزان پرخاشگری را زیاد می کند.
▪ درد جسمی : افرادی که درد دارند آستانه تحریک بالاتری دارند .
● عوامل شیمیایی موثر در پرخاشگری
۱) تستوسترون ـ پروژسترون ـ پرولاکتین ـ لوتینیک هورمون .
۲) رنین ـ ملاتونین .
۳) بتااندورفین .
۴) اپی نفرین .
۵) فنیل استیک اسید .
۶) باربیتوراتها و داروهای ضداضطراب .
۷) وابستگی به ترکیبات تریاک داروهای محرکی مثل آمفتامین و داروهایی مثل کوکائین و مواد توهم زا و حشیش پرخاشگری را زیاد می کند.
● پیشگیری و کنترل خشونت
برخی افراد در موقعیتهای خشم برانگیز عصبانیت و خشم را بدرون می ریزند و هیچ واکنشی نشان نمی دهند که روشی غیربهداشتی است و سبب افسردگی ضعف سیستم ایمنی و... می شود. ولی افراد نرمال و باهوش به گونه ای رفتار می کنند که به خود و دیگران آسیب نرسانند و از تضییع حقشان نیز جلوگیری می کنند و مانع از تبدیل خشمشان به پرخاشگری می شود و اگر خشم بر آنها چیره شد هرگز به زور متوسل نمی شوند و فرد مقابل را متهم نمی کنند و سعی می کنند زمان ابتلا به خشم کوتاه شود و با فرد مقابل به گفت وگو می نشینند و سعی دارند صحبت هائی کنند که پس از رفع عصبانیت از آنها شرمنده و پشیمان نشوند.
● مراحل مهارتهای کنترل خشم و عصبانیت .
۱) خودآگاهی هیجانی :
فرد در این مرحله به هیجانات و احساسات خود در موقعیت های مختلف آگاهی می یابد و میتواند به خودش بگوید که : من عصبانی هستم .
۲) مرحله خنثی کردن خشم :
▪ روشهای کوتاه مدت : مثل تنفس عمیق ـ استفاده از روشهای حواس پرتی مثل شمردن اعداد به یاد آوردن شعر به یاد آوردن لطیفه و اصلا به چیزی فکر نکردن همراه است .
▪ روشهای بلندمدت : مثل آرام سازی تخلیه روانی احساس های منفی گذشته ورزشهای هوازی مثل دویدن کوه پیمائی و پیش بینی کردن احتمال بروز حوادث .
اگر با اعمال بالا نتوانستید فرد را کنترل کنید مراکز قانونی مثل پلیس مددکاران اجتماعی روانشناس و روانپزشک را به کمک بطلبید و درخواست مشاوره نمائید. از تنبیه که یک عامل بازدارنده ولی در اکثر موارد غیرموثر است کمتر استفاده کنید.
باید دانست که اثرات تنبیه بسیار موقت است و پس از رفع و قطع تنبیه رفتار ناهنجار عود خواهد کرد. تنبیه شدید میل به انتقام ایجاد می کند و گاهی فرد تنبیه گر به عنوان مدل برای پرخاشگری برگزیده می شود.
آموزش مهارت های اجتماعی به فرد پرخاشگر در جهت یادگیری روشهای مکالمه و مذاکره و گفتگو و این که مکالمه نشانه حقارت کسی نمی باشد کار مفیدی است . ایجاد احساس گناه در مورد اعمال خشونت آمیز نیز برای کاهش پرخاشگری و خشونت مفید است .
پس جبهه گیری در مقابل افراد خشمگین و پرخاشگر و سرزنش کردن آنها کار درستی برای کنترل خشونت نیست .

رضا جلیلی مراغه

منبع : روزنامه جمهوری اسلامی