قلب من می تواند

●تأثیر ورزش در توانبخشی قلبی
یكی از اهداف ورزش در توانبخشی قلبی ، رسیدن به یك ضربان قلب مناسب و ایده آل است كه در این شكل از تمرین ، قلب باید به آستانه تطابق تمرین برسد. یعنی در آن ضربان ، بیمار نبایستی هیچگونه مشكلی اعم از درد، نارسایی قلبی ، تنگی نفس و ضربان نامنظم قلب در حین ورزش را داشته باشد.
اجزاء یك جلسه درمانی عبارتند از مرحلهٔ گرم كردن كه شامل حركات فعال و منظم با فشار كم كه در گروه عضلات بزرگ و دامنه طبیعی حركت مفصل صورت می گیرد، مدت زمان لازم برای انجام این مرحله ۲۰-۱۰ دقیقه است و مرحلهٔ دوم كه پس از گرم كردن انجام می شود. قسمت اصلی ورزش ها در این مرحله، به صورت استفاده از تردمیل ، دوچرخهٔ ثابت ، ارگومتری اندام فوقانی و تحتانی ، قایق ، پله نوردی و شنا است. این تمرینات به دو صورت پیوسته و ناپیوسته قابل اجرا است. البته باید گفت كه تمرینات ناپیوسته به جهت دارا بودن مرحله های فعالیت و استراحت به طور متناوب و همچنین وجود تنوع در نوع تمرینات دارای طرفداران بیشتری هستند . ایجاد تنوع در نوع تمرینات موجب شكل گیری برنامه ای جامع ، جذاب و هدف مند می شود كه علاوه بر حضور مستمر این بیماران در برنامه درمان ، دستیابی هر چه سریعتر به نتیجه درمان را نیز میسر می كندبیسكوئیتمدت زمان تمرینات در این مرحله حدود ۲۰ الی ۳۰ دقیقه است.
وقتی به دنیا می آییم ، مادر با خود زمزمه می كند: می آید روزی كه راه رفتنت را ببینم؟ بزرگتر كه می شویم، می اندیشیم كه آیا روزی دانشگاه را تجربه خواهیم كرد؟ بیمار كه می شویم، تصور روزهایی با زندگی سالم تمام ذهنمان را درگیر می كند و دائما از خود
می پرسیم: می شود؟می شود؟ می شود؟
اما زمانی كه موضوع بیماری باشد و عضو درگیر ، قلب ، نگرانی ها دو چندان می شود. این در حالی است كه بیماری های عروق كرونر (رگ های تغذیه كننده ساختمان قلب)مهمترین عامل مرگ و میر در ایران است، به نحوی كه بسیاری از افراد جامعه را در سنین جوانی و میانسالی گرفتار می كند و موجب معلولیت و از كار افتادگی آنان می شود. یكی از تدابیر مفید در این زمینه عمل جراحی پیوند عروق كرونر است كه متأسفانه هر سال به دلیل كاهش فعالیت های جسمانی و افزایش تنش های روحی و روانی آمار افرادی كه تحت عمل جراحی قرار می گیرند، افزایش می یابد.در این بین به واژه جدیدی به نام توانبخشی قلبی بر
می خوریم و درمی یابیم كه اولین مركز توانبخشی قلب و عروق ایران راه اندازی شده است. از این رو گفت وگویی را با رضا قلمقاش- فیزیوتراپیست و رئیس انجمن توانبخشی قلب و عروق و تنفس ایران_ انجام داده ایم كه در ادامه از نظرتان می گذرد.
●منظور از توانبخشی قلبی چیست؟
- فكر كنم! بهترین تعریف، همانی است كه سازمان بهداشت جهانی ارایه می كند و آن عبارت است از مجموعه ای از فعالیت هایی كه به بیمار امكان می دهد به بهترین شرایط جسمی ، ذهنی و اجتماعی برسد و با استفاده از توانایی های خود، به جایگاه طبیعی اش در جامعه و زندگی فعال خود بازگردد. به عبارتی مجموعه ای از برنامه های دراز مدتی كه شامل بررسی های پزشكی و بالینی ، ورزش ،تغییر عوامل خطرآفرین ، آموزش و نظارت بر اجرای درمان می باشد. این برنامه ها به منظور محدود ساختن اثرات فیزیولوژیك و روانی بیماری های قلبی و عروقی ، كاهش ریسك مرگ ناگهانی و سكته های مجدد، كنترل علائم قلبی و تثبیت یا معكوس نمودن روند تصلب شرایین (آترواسكلروز) و بهبود موقعیت روحی - اجتماعی و شغلی بیماران طراحی شده است .
●یك برنامه جامع توانبخشی شامل چه بخش هایی است؟
- در واقع به سه بخش روانشناسی ، آموزش و ورزش درمانی تقسیم می شود.
نكات مورد نظر در مرحلهٔ روانشناسی عبارت است از جلوگیری از بروز افسردگی ، كاهش اضطراب بیماران ، بررسی و كنترل مشكلات شخصیتی و رفتاری و در نهایت حذف مفاهیم غلط از ذهن بیماران كه در اثر بیماری عارض شده مرحلهٔ آموزش شامل آموزش نحوهٔ تغییر روش زندگی و آموزش تغذیه مناسب برای فرد است. ورزش درمانی نیز به عنوان بخش اصلی یك برنامه جامع توانبخشی قلبی دارای تأثیرات و فواید متعدد و بسیار مهمی در بیماران قلبی می باشد. از جمله : افزایش توانایی در فعالیت های روزمره ، كاهش احتمال بروز سكته های قلبی مكرر ، افزایش خون رسانی به عضله قلب ، كنترل عوامل خطرآفرین ، كاهش بیماری های مزمن قلب و تصلب شرایین .
انجام ورزش مداوم و صرف انرژی تا ۱۶۰۰ كیلوكالری در هفته باعث توقف بیماری های عروق كرونر و تا ۲۲۰۰ كیلوكالری در هفته باعث معكوس شدن روند آترواسكلروزیس (تصلب شرایین ) می شود.
●آیا جنبه های روحی و روانی در این برنامه لحاظ می شود؟
- اهداف توانبخشی قلبی را در چهار زمینه درمانی ، روحی و روانی ، اجتماعی و حفظ بهداشت عمومی می توان مورد توجه و برنامه ریزی قرار داد. نكات مورد نظر در اهداف درمانی عبارتند از: پیشگیری از مرگ ناگهانی ، كاهش سكته های مكرر و بیماری های مرتبط و كاهش لزوم بستری شدن های مكرر بیماران ، بهبود علائم بالینی بیمار مانند آنژین و یا تنگی نفس ، كاهش و یا حتی معكوس شدن روند تصلب شرایین ، برطرف شدن لنگ زدن های متناوب در راه رفتن و افزایش كارایی بیمار در عملكردهای عادی روزمره و نیز فعالیت های شغلی. اهداف روحی روانی در برگیرنده برنامه هایی همچون: حفظ و بهبود اعتماد به نفس بیمار، كاهش اضطراب و پیشگیری از افسردگی ، افزایش قدرت سازش پذیری بیمار با زندگی پراسترس روزمره و توانایی كنترل استرس ، كاهش اضطراب و پیشگیری از افسردگی در همسر و افراد خانواده بیمار و امكان حفظ روابط زناشویی است .
●حفظ بهداشت عمومی چیست؟
- در اهداف اجتماعی بازگشت به كار و حفظ استقلال در زندگی روزمره (خصوصاً برای افراد مسن و یا آنها كه اختلال شدید عملكرد بطن چپ را دارند) مورد نظر است. اهداف مربوط به حفظ بهداشت عمومی نیز می تواند كاهش هزینه های مستقیم درمانی و پزشكی ، ترخیص سریعتر از بیمارستان و شروع توانبخشی و همچنین مصرف كمتر دارو و كاهش هزینه های مربوطه را به همراه داشته باشد. نتیجه كلی از دنبال كردن اهداف فوق ، رسیدن به یك زندگی با كیفیت مطلوب برای بیماران بوده و این كیفیت به معنی امكان انجام زندگی روزمره با حداقل محدودیت در توانایی روحی و فیزیكی است .
● معمولاً توانبخشی قلبی برای چه بیمارانی انجام می شود؟
- تقریباً انجام توانبخشی قلبی برای تمامی بیماران قلبی قابل اجراست . در حالیكه اغلب بیماران قلبی را گروه افراد مسن ، زنان و بیماران قلبی پرخطر تشكیل می دهند، متاسفانه تحقیقات كمی در مورد تأثیرات توانبخشی قلبی روی این بیماران انجام شده است . اما در حقیقت برخی از بیماری های قلبی كه به طور رایج در معرض توانبخشی قلبی قرار می گیرند عبارتند از: سكته قلبی ، جراحی قلب باز و آنژیوپلاستی ، آنژین صدری پایدار، نارسایی مزمن قلبی ، افراد مسن ، زنان، پیوند قلب ، تعویض دریچه و بیماران مبتلا به گرفتگی قلبی .● شما در این مركز چگونه این كار ها را می كنید؟
- در گذشته برای توانبخشی قلبی ، ۳ دوره را تعریف می كردند: مرحله اول در داخل بیمارستان و زمان بستری ، مرحله دوم شش تا هشت هفته پس از ترخیص بیمار از بیمارستان و در داخل یك مركز مجهز به تجهیزات خاص و مرحله سوم بعد از اتمام این دوره و جهت رساندن بیمار به حداكثر ظرفیت عملكردی.
البته در این نوع تقسیم بندی به اندازه كافی به مرحلهٔ بین ترخیص تا شروع ورزش در مركز توجه نمی شد، به همین منظور اخیراً برای یك دورهٔ كامل توانبخشی قلبی ، ۴ مرحله درمانی مد نظر قرار می گیرد.
مرحله اول دسته ای از مداخلات توانبخشی ، درمانی و آموزشی كه بسته به نوع مشكل قلبی بیمار از شروع زمان بستری آغاز و به مرور با تغییر موقعیت بیمار در بخش های مختلف و تا پایان بستری شدن تغییر و ادامه می یابند.
به لحاظ حساسیت زیاد بیماران قلبی ، لازم است فیزیوتراپیست از ابتدا بر فعالیت های مختلف بیمار مانند اجرای تمرینات ، قدم زدن و بالا رفتن از پله ها نظارت دائم داشته باشد و بروز هرگونه علائم ، نشانه ها، عكس العمل و محدودیت های بیمار را بررسی و ثبت كند، در مورد سطح فعالیت ها و فشار وارده به قلب ، به بیمار توضیح داده می شود و وی را با جداول مخصوص كه بیانگر سطح توانایی عملكردی بیمار است ، آشنا می كنیم. همچنین راهنمای فعالیت های روزمره و فشارهای مرتبط و نیز رژیم و ورزش درمانی مناسب برای زمانی كه در منزل است طی ۶ هفته بعدی تهیه و در اختیار بیمار قرار می گیرد. همینطور با كمك نرم افزارهای تخصصی،سعی می كنیم اهمیت فعالیت ها و پیاده روی مناسب در روز را به فرد تفهیم كنیم. هدف ما از این آموزش ها، حفظ سطح عملكردی بدست آمده و حتی المقدور افزایش آن در مرحله پس از جراحی و استراحت بیمار در منزل است .
مرحله دوم ، بلافاصله پس از ترخیص بیمار از بیمارستان آغاز می شود و این زمانی است كه بیمار در منزل استراحت می كند و احساس تنهایی و اضطراب دارد و در این مرحله لازم است كه با كمك جزوات راهنما، نوار، مشاوره های تلفنی و یا حضوری ، روند توانبخشی جامع را ادامه داد. لذا ضمن اینكه بیمار را برای مرحلهٔ ورزش (مرحله ۳) آماده می كنیم ، از بروز اضطراب و افسردگی نیز جلوگیری می شود. بیماران سكته ناقص و جراحی قلب با انجام دستورات ، ورزش ها و ادامه فعالیتها در منزل می توانند خود را به سطح مطلوب برای شركت در مرحله ۳ برساند و از فواید ورزش درمانی در مرحلهٔ بعد، حداكثر استفاده را ببرند.
مرحله سوم كه اختصاصاً مرحله ورزش نامیده می شود و بیمار با حضور در بیمارستان و یا مراكز مجهز توانبخشی قلبی ، با امكانات خاصی ، مرحله ورزش درمانی را آغاز می كند. لذا ضمن اینكه همچنان آموزش ، مشاوره های روانشناسی و كنترل عوامل خطر آفرین تحت نظارت پزشك متخصص ادامه دارد، آموزش تخصصی در جهت اصلاح تصورات ذهنی غلط بیمار خصوصاً در مورد ناتوانی های حاصله از بیماری قلبی و دادن اطلاعات صحیح راجع به این مرحله از توانبخشی قلبی به بیمار كمك قابل توجهی خواهد كرد. در این مرحله از درمان در صورت رعایت اصول درمان و وجود امكانات لازم ، امنیت سلامت بسیار بالاست و تقریباً هیچ خطری بیمار را تهدید نمی كند و بیمار می تواند با گذراندن این مرحله به زندگی عادی قبل از بیماری برگردد.
تشویق در جهت ترك دخانیات، كنترل وزن بیمار و توانبخشی اجتماعی - كه كمك به بازگشت به كار می كند - بسیار مهم هستند. در حقیقت تمام موارد این مرحله توسط متخصص قلب ، روانشناس بالینی ، فیزیولوژیست ورزش و یا فیزیوتراپیست ، برنامه ریزی و اجرا خواهند شد. نحوهٔ تنظیم این برنامه و خصوصاً اولویت آنها نسبت به ورزش ، بسته به تمهیدات و امكانات هر محل و كشور فرق می كند. لازم به ذكر است كه قسمت اصلی درمان ، برنامه ورزش است و لزوم تعیین دقیق شدت ورزش ها حساس ترین قسمت درمان است .
●تمرینات ورزشی برای هر فرد چگونه تجویز می شود؟ آیا در افراد مختلف متفاوت است؟
- مشخصات تمرینات بیمار در هر جلسه را باید بسته به وضع او در آن روز و حین انجام ورزش مشخص كرد. ممكن است یك بیمار در روز خوب خود (از نظر روحی ) بتواند به راحتی و بدون بروز علائم تمرینات را به پایان برساند و همین بیمار در روز بعد- كه روز خوبی را نداشته است - در شروع تمرینات به مشكل برخورد كند و درمانگر مجبور به قطع تمرین بشود. در انجام ورزش های ایروبیك می توان از تجهیزاتی مانند تردمیل ، دوچرخه ثابت، قایق ، ارگومتری اندام فوقانی و تحتانی و... استفاده كرد.
●تمرینات ورزشی چگونه خاتمه می یابد؟
- مرحلهٔ آخر، مرحله سرد كردن نام دارد. در این مرحله سطح فعالیت را باید به آهستگی كم كرد تا جریان خون بدن در حدی باقی بماند كه سبب افزایش نیاز عضله قلب به اكسیژن شود. برای این منظور باید با ماساژ آهسته عضلات و انقباض متناوب آنها به بازگشت خون وریدی كمك كرد. اگر ورزش شدید را به طور ناگهانی قطع كنیم ، تجمع خون در اندام تحتانی ، كاهش بازگشت وریدی به قلب و افزایش جبرانی ضربان قلب را خواهیم داشت كه به زیان اكسیژن رسانی عضله قلب تمام خواهد شد كه كاهش فشار خون ، كاهش جریان خون به مغز، سبك شدن سر، سرگیجه و غش كردن از علائم بالینی آن خواهد بود. یك دورهٔ ۱۰ دقیقه ای با شدت كم ، به همراه چند حركت كششی در انتهای ورزش توصیه می شود. ضمناً لازم است بیمار تا ۳۰ دقیقه بعد از اتمام ورزش ، همچنان تحت نظر باشد. به همین منظور در بعضی مراكز پس از خاتمهٔ ورزش ها، دوره آرامش و شل كردن بدن (ریلكسیون ) و كلاس های آموزشی برنامه ریزی می شود. تمرینات شل كردن موجب كاهش ضربان قلب ، فشار خون ، استرس و همچنین كاهش بی نظمی های موجود در ضربان قلب می شود.
● این ورزش ها تا چه زمانی تحت نظر انجام می شود؟ آیا فرد به تنهایی قادر به انجام این تمرینات است؟
- بله! مرحله ۴ یا مرحله نهایی توانبخشی قلبی ، برای بیمار این امكان را فراهم می كند كه در یك دورهٔ طولانی مدت تحت كنترل قرار گیرد تا اولاً دچار كاهش سطح فعالیت نشود و ثانیاً همچنان روند ورزش درمانی ادامه یابد. البته پس از مدتی دیگر به نظارت مستقیم درمانگر احتیاجی نیست و او می تواند با عضو شدن در باشگاههای ورزشی و یا گروههای شخصی توانبخشی قلبی ، به ورزش ادامه دهد.در این مرحله بیماران به حداكثر ظرفیت عملكردی خود در منزل و جامعه خواهند رسید. هدف از ادامه مراقبت و بررسی بیماران ، حفظ و توسعه فعالیت های ورزشی و نتایج حاصل از آنها و تغییرات ایجاد شده در زندگی به نفع پیشگیری از سكته های مكرر و بستری شدن در بیمارستان است .
● و با طی این مرحله ، توانبخشی كامل می شود؟!
- هرچند كه بعد از اتمام ورزش اغلب بیماران بخوبی بازتوانی شده اند و به زندگی عادی باز می گردند ولی همچنان در بعضی از بیماران درجاتی از ناتوانی دیده می شود كه البته ممكن است در مرحله ۴ بتوان همچنان درجات توانایی بیمار را بالاتر برد.
● در پایان اگر نكته ای دیگر را در این زمینه لازم می دانید، بفرمایید؟
- اگرچه رسیدن وحفظ یك روش زندگی صحیح و مناسب ، كار مشكلی است ولی اجرای یك برنامهٔ توانبخشی قلبی مناسب، میزان رخداد حوادث قلبی را كاهش می دهد. یكی از اهداف مهم پایانی، تلاش در حفظ روش زندگی صحیح ایجاد شده در مرحله های قبلی است . همزمان با این تغییر روش زندگی ، پزشك درمان دارویی بیمار را هم به طور مناسب تغییر (تقلیل ) خواهد داد. تا به نتیجه نهایی كه همان تغییر یا تبدیل وضعیت بیمار به حالت قبل از بیماری است ، دست یابد ، به شكلی كه تنها وبا انجام دستورات دارویی و آموزش های داده شده توسط خود بیمار، امكان ادامه زندگی بدون خطر وجود داشته باشد.

صدف كوه كن

منبع : روزنامه همشهری