ورزش در ایران باستان

تاریخ ورزش و برگزاری مسابقات ورزشی در ایران باستان آنطور که باید و شاید روشن و آشکار نیست. زیرا اعمال نابخردانه برخی پادشاهان و اعمال آنها باعث به آتش کشیدن کتابخانه‌ها و معدوم کردن بسیاری از آثار قدیمی ایران گردیده است. اما منابع محدودی مانند اوستا، سنگ نوشته‌ها، حجاریها، مسکوکات و برخی از کتابهای ادبی و تاریخی وجود دارد.
ورزش ایران در بعضی بخشها از قدمت بیشتری نسبت به ورزش یونان برخوردار است. در یونان باستان بازیهای المپیک شامل دویدن، کشتی، مشت‌زنی، اسب دوانی، ارابه‌رانی و پنجگانه بود. اما در ایران ضمن اینکه بعضی از این ورزش‌ها سابقه بیشتری دارد، ورزشهایی مثل تیروکمان، قایق‌رانی، رقص و ... رایج بوده است.
کتزیاس Ktsias پزشک یونانی دربار اردشیر هخامنشی در کتاب خود با عنوان «پرسیکا» که در حدود ۴۰۰ ق.م. نوشته شده مطالبی دباره ورزش در ایران باستان نوشته است.
دوریس Duris نیز مطالبی در مورد ورزش ایران باستان نوشته بود که آن هم مثل پرسیکا از بین رفته ولی قبل از اینکه از بین برود نویسندگان دیگر مطالب او را در کتب خود مورد اشاره قرار داده اند. دوریس در حدود سال ۲۸۰ ق.م. می‌زیسته است.
▪ آتنائوس Atheneaus در بخش هفتم کتاب تاریخ خود نوشته است:
«در میان همه جشنهای ایران فقط در جشن مهر (میترا mitra) پادشاه ایران حضور می‌یابد، ایرانیان پای می‌کوبند و می‌رقصند. گذشته از ایرانیان هیچیک از مردم آسیا، چنین کاری انجام نمی‌دهند. ایرانیان آنچنان که خواندن را می‌آموزند، رقصیدن را هم یاد می‌گیرند. گویند که جنبشهای اندامها در پایکوبی، پیکر آدمی را استوار می‌کند.»
استرابون Strabon جغرافیانویس یونانی که از سال ۶۳ ق.م. تا ۱۹ میلادی می‌زیسته می‌نویسد:
«در ارمنستان هم اسب‌های خوب می‌پرورند که پست‌تر از اسبهای سرزمین ماد نیستند. مرزبان (خشتروپان - ساتراپ) ارمنستان هر سال در هنگام جشن مهرگان ۲۰۰۰۰ کره اسب به دربار شاهنشاه هخامنشی خراج می‌فرستد.»
مهریشت بخشی از اوستاست که بوسیله «آشوزرتشت» پیغمبر زرتشتیان آورده شده است. آشوزرتشت به عقیده ارسطو دانشمند یونانی و «ادکوس» یک مورخ یونانی در سال ۶۳۴ قبل از میلاد ظهور کرده است. ▪ ترجمه برخی از فقره‌های مهریشت در این فرصت خالی از لطف نیست:
«اسبهای پیمان شکنان در زیر بار سوار خویش خیره‌سری کنند و از جای گام بیرون نگذارند و اگر هم بجنبند، چندان پیش نروند، نیزه‌ای که دشمن بدگوی به مهر، به سوی هماورد خود پرتاب کند به عقب برگرداند.» - فقره ۲۰
«کسانی که مهر را از نابکاری خویش آزرده و ناخشنود کنند، در هنگام کارزار تیرهای پرعقاب آراسته آنان هرچند که از زه کمان، خوب کشیده شود و جست پرواز گیرد به نشان نرسد، و نیزه‌های سرتیز آنان با دسته‌های بلند هرچند که از نیروی بازوان خوب انداخته شود، به تنشان نرسد.» - فقره ۳۹
«در گردونه مهر، هزار کمان خوب ساخته شده نهاده و بسیاری از این کمانها به زه گوزن آراسته، آنچنان خوب ساخته شده که تندی نیروی اندیشه، پران و به تندی نیروی اندیشه به سوی نابکاران روان گردد. هزار گرز آهنین در گردونه مهر نهاده شده که به تندی نیروی اندیشه نابکاران و پیمان شکنان روان گردد.» - فقره ۱۳۲
▪ گزنفون مورخ بزرگ یونانی در کتاب خود «تربیت کوروش» می‌نویسد:
«... در هر شهر پارس جایی است بنام «الواترا»، قصر شاهی یا حکومت و سایر ابینه دولتی در اینجا واقع شده و محل تربیت و پرورش افراد است این محل چهار قسمت دارد، یکی برای کودکان، دیگری برای نوجوانان، سومی برای مردان، چهارمی برای کسانی که دیگر نمی‌توانند اسلحه برگیرند و موافق قانون کلیه افراد هر محل باید در قسمت محله خود حاضر شوند، وقت تمرینات و تعلیمات و تربیت ورزش چنین است: کودکان و مردان در طلیعه صبح، پیرمردان در روزهای معین وقتی که می‌توانند، ولی جوانان همه وقت. اینان هر شب در اطراف ابنیه دولتی و حکومتی با اسلحه می‌ خوابند، عده روسای این شعب که مسئول تربیت و ورزش هستند ۱۲ است، زیرا در پارس ۱۲ طایفه وجود دارد.
... این تربیت تا سن ۱۶ تا ۱۷ سالگی است سپس طفل داخل طبقه نوجوانان می‌شود، اینها به کارهای عام‌المنفعه گمارده شده اغلب در شکار شاهی، با شاه بیرون می‌آیند. پارسیان شکار را آموزشگاه حقیقی جنگ می‌پندارند، جوانان در شکار سحرخیزی، در سرما و گرما بردباری، راه رفتن و دوندگی و تیراندازی و آمادگی روحی و چابکی را فرا می‌گیرند...»
در سایر تمرینات ورزشی آنروز ایرانیان متمدن، آن عصر را مسخر خود ساختند. شرح این فتوحات در کتاب آسمانی تورات و کتابهای تاریخی و بر سینه کوهها ثبت و ضبط گردیده است.
● پرتاب نیزه در ایران باستان
پرتاب نیزه از دیرباز در ایران تمرین می‌شده و جوانان با آن آشنایی داشتند. در اوستا کتاب مذهبی زرتشتیان آمده است: «نه یک نیزه‌پران و نه یک تیرپران به کسی که با گرایش بی‌آلایش به یاری «مهر» شتابد تواند رسید، مهر که ده‌ها هزار دیده‌بان دارد و از همه چیز آگاه است و هرگز فریفته نشود.»
در نقوش بازمانده تخت‌جمشید، حجاری‌های ارزنده‌ای به جای مانده که سربازان هخامنشی را در حالیکه نیزه به دست گرفته‌اند نشان می‌دهد.
پادشاهان ساسانی به شکار علاقه زیادی داشته‌اند و از آنان حجاری‌هایی در حالت شکار باقی مانده است، آنها نیز از نیزه استفاده می‌کردند.
در دوران صفویه که ایرانیان به تدریج با سلاحهای جدید آشنا شدند، بهره‌گیری از نیزه رو به زوال گذاشت. این وضعیت تا پایان دوره قاجاریه دوام داشت.
با شروع دوره پهلوی با توجه به اهمیت و علاقه جوانان به ورزش،‌ پرتاب نیزه هم در ایران رشد کرد.
اندازه نیزه ها در قدیم ۲۲۰ سانتیمتر بوده است ولی امروزه طول نیزه هایی که استفاده می شود در حدود ۲۴۰ تا ۲۶۰ سانتی‌متر است. این اختلاف شاید به این دلیل باشد که نیزه‌های امروزی برای نشانه روی به کار نمی‌رود و صرفاً برای پرتاب نمایشی و رقابتی ساخته شده است. در صورتیکه در روزگاران گذشته، طول پرتاب و نشانه روی، هر دو مدنظر بوده است. در زمان هخامنشی پرتاب نیزه یکی از مواد مسابقات پنجگانه بود.
بیشتر شاهان ایرانی از نیزه در مواقع صلح نیز استفاده می‌کردند و برای حفظ آمادگی و ورزیدگی سربازان، شکار ترتیب می‌دادند.

منبع : سایت پارس اسپورت