سیاست نوین فرانسه در قاره سیاه

«نیکلا سارکوزی» رئیس جمهوری فرانسه در خلال سفر اخیر خود به آفریقا با طرح تجدیدنظر در قراردادهای نظامی پاریس و برخی از کشورهای آفریقایی از سیاست نوین پاریس در قاره سیاه خبر داد. سارکوزی که هفته گذشته در آفریقای جنوبی و در جمع نمایندگان مجلس ملی این کشور سخن می گفت، خاطرنشان کرد: فرانسه در نظر دارد در سیاست های سنتی خود در آفریقا تجدیدنظر کند. به گفته سارکوزی، پاریس در نظر ندارد نیروهای نظامی خود را در آفریقا به صورت نامحدود حفظ کند.
وی در بخش دیگری از سخنان خود افزود: با تجدیدنظر در قراردادهای نظامی دوجانبه فرانسه و برخی از کشورهای آفریقایی، پاریس امیدوار است از این پس کشورهای عضو اتحادیه آفریقا و اتحادیه اروپا نقش موثرتری در تأمین صلح و امنیت در قاره آفریقا ایفا کنند. به گزارش ایرنا رئیس جمهوری فرانسه همچنین مدعی شد که کشورش قصد ندارد ژاندارم آفریقا باشد و زمان گسست از دوران موسوم به «فرانس آفریک» (فرانسه- آفریقا) فرا رسیده است. آگاهان مسایل آفریقا این عبارت «فرانس آفریک» را یادآور دوران استعمار و حکمرانی پاریس بر بخش های وسیعی از قاره سیاه می دانند. بیان مواضع جدید سارکوزی در آفریقای جنوبی و اعلام تجدیدنظر در چگونگی استقرار نظامیان فرانسوی در قاره سیاه، در حقیقت از مدت ها پیش از سارکوزی انتظار می رفت.
وی در ماه مارس سال ۲۰۰۶میلادی (فروردین-اردیبهشت ۱۳۸۵) و هنگامی که سودای در دست گرفتن زمام قدرت را در فرانسه داشت، طرح خود را برای گسست از دوران «فرانس آفریک» اعلام کرده بود. سارکوزی در آن سال و در سخنانی که در شهر کوتونو، پایتخت کشور آفریقایی بنین، خطاب به رهبران این قاره ایراد کرده بود، بر این نکته تأکید داشت که در صورت رسیدن به قدرت در سیاست های سنتی پاریس در آفریقا تجدیدنظر خواهد کرد. با این همه رئیس جمهوری فرانسه ده ماه پس از جلوس بر مسند ریاست جمهوری در کاخ الیزه سرانجام درخصوص سیاست های نوین پاریس در آفریقا لب به سخن گشود. سخنانی که با بررسی شرایط موجود سیاسی قاره سیاه، روابط پاریس با مستعمرات پیشین آن و همچنین چگونگی استقرار نظامیان فرانسوی در این قاره تضادهای فراوانی را آشکار می سازد. سارکوزی در شرایطی گسست دوران فرانس آفریک را اعلام می کند که نیروهای نظامی مجهز کشورش به پیچیده ترین جنگ افزارهای مرگبار در بخش عظیمی از آفریقا حضور دارند و همچنان به شکلی گسترده از توان نقش آفرینی خود در بحران های سیاسی و نظامی این قاره استفاده می کنند. آخرین نمایش قدرت فرانسویان در آفریقا به زمانی دور باز نمی گردد.
نیروهای نظامی فرانسه مستقر در پایگاه های نظامی این کشور مستقر در چاد در خلال درگیریهای داخلی این کشور که از اوایل ماه فوریه (نیمه بهمن ماه) شدت گرفته بود، به گونه ای موثر و گسترده حضور داشتند و در کنار نیروهای دولتی علیه مخالفان سیاسی و نظامی وی وارد عمل شدند. «محمودو مبوج» هماهنگ کننده مجمع غیرنظامیان و سازمان غیردولتی «شفافیت بین الملل» مستقر در سنگال در این زمینه خاطرنشان کرده است که بدون مداخله نظامی نیروهای فرانسوی در چاد حکومت «ادریس دبی اینتو» رئیس جمهوری این کشور سرنگون و وی به طور قطع از مسند قدرت سرنگون شده بود. چاد تنها کشور آفریقایی نیست که زخم مداخله بیگانگان فرانسوی را بر پیکر خود دارد. ساحل عاج دیگر مستعمره پیشین فرانسه در آفریقا از زمان به قدرت رسیدن «لوران گباگو» به عنوان رئیس جمهوری این کشور در نوامبر سال ۲۰۰۴ میلادی روابطی پر تنش را با پاریس تجربه می کند. مخالفان گباگو که از حمایت پاریس برخوردارند تاکنون درگیری های خونینی را در این کشور موجب شده اند.
نیروهای فرانسوی نیز در این میان با شدت عمل تمام بر ضد نیروهای دولتی وارد عمل شدند و در مواردی نقاط غیرنظامی «ابیجان» پایتخت ساحل عاج و همچنین تظاهرکنندگان هوادار رئیس جمهوری این کشور را از زمین و هوا بمباران کرده و تلفات سنگینی را به غیرنظامیان وارد کردند. با توجه به سنت سیاسی فرانسه در آفریقا که «مداخله نظامی هنگام اقتضای منافع این کشور» از محورهای تغییرناپذیر آن است، مواضع سارکوزی در تجدید- نظر در این سنت را باید با تاملی بیشتر نگریست. این امر با در نظر داشتن سخنان «هروه مورن» وزیر دفاع فرانسه بیشتر جلب نظر می کند. وزیر دفاع فرانسه تنها یک روز پس از ایراد سخنان سارکوزی درخصوص گسست از دوران فرانس آفریک و تجدید نظر در قراردادهای نظامی پاریس با کشورهای آفریقایی گفت: بدون هیچ گونه تردیدی حضور نظامی فرانسه در آفریقا ادامه خواهد یافت. در حقیقت وزیر دفاع فرانسه بخش کمتر بیان شده در سخنان رئیس جمهوری کشورش را توضیح داده است. سیاست نوین آفریقایی فرانسه به معنای پایان حضور نظامی پاریس در آفریقا نیست بلکه این کشور درصدد جست وجوی هم پیمانان اروپایی و آفریقایی به منظور پیشبرد سیاست های خود در قاره سیاه است.در حال حاضر ۹هزار نظامی فرانسه در برخی از مستعمرات پیشین این کشور در آفریقا مستقر هستند. پایگاه های نظامی فرانسه که همانند بخشی از خاک این کشور در قاره سیاه محسوب می شوند، در نقاط راهبردی نظامی و سیاسی آفریقا قرار دارند که امکان نقش سآفرینی پاریس را در کوتاه ترین زمان ممکن در این قاره فراهم می سازند. برخی از مهمترین پایگاه های نظامی فرانسه در مستعمرات پیشین این کشور در آفریقا عبارتند از: پایگاه دریایی و هوایی جیبوتی واقع در شاخ آفریقا (شامل ۲۹۰۰نظامی) ، پایگاه نیروی زمینی در چاد (۱۵۰۰نظامی) ، پایگاه هوایی و زمینی در ابیجان پایتخت ساحل عاج (۸۵۰نظامی) ، پایگاه هوایی و زمینی فرانسه در گابن (۹۰۰ نظامی) ، پایگاه هوایی و زمینی در سنگال (۱۱۰۰نظامی) ، پایگاه زمینی مجهز به بالگردهای جنگی در آفریقای مرکزی (۲۰۰نظامی) . از دیگر نکاتی که در مواضع رئیس جمهوری فرانسه و سیاست نوین آفریقایی این کشور کمتر مورد توجه قرار گرفته است، ماهیت و چگونگی امضای قراردادهای دو جانبه نظامی پاریس و کشورهای آفریقایی است. سارکوزی از برخی اصلاحات در این قراردادها سخن می گوید بی آنکه به ماهیت و چگونگی شرایط تنظیم این قراردادها اشاره ای کرده باشد. قراردادهای همکاری های دوجانبه نظامی بین فرانسه و مستعمرات پیشین این کشور در دوران استعمار زدایی از آفریقا و در دهه ۱۹۶۰میلادی هنگامی به امضا رسید که کشورهای تازه به استقلال رسیده قاره سیاه بدون هیچگونه تجربه کشورداری و اداره امور سیاسی و نظامی و اقتصادی متولد شده بودند.
حدود نیم قرن پیش فرانسویان که ناگزیر به پذیرفتن استقلال مستعمرات پیشین خود شده بودند، قراردادهای نظامی دو جانبه را با این کشورها به گونه ای تنظیم کردند که اجازه استقرار واحدهای ارتش خود و مداخله نظامی در کشورهای یاد شده را هر زمان که ضرورت اقتضا کند، داشته باشند. نکته جالب توجه آنکه سارکوزی در تشریح مواضع خود درخصوص سیاست به اصطلاح نوین آفریقایی کشورش هیچگاه از تجدیدنظر در ماهیت قراردادهای نظامی پاریس در آفریقا سخن نگفته است و جالب تر آنکه وزیر دفاع وی با تأکید بر ادامه حضور نظامی کشورش در آفریقا، از خواست پاریس برای برخورداری از مشارکت دیگر کشورهای آفریقایی و اروپایی در این زمینه سخن گفته است.
در چنین شرایطی و با توجه به عملکرد ماه گذشته نظامیان فرانسوی در چاد و مشارکت نظامی پاریس در درگیریهای داخلی این کشور که همه در دوران سارکوزی و تنها چند هفته پیش از اعلام سیاست آفریقایی جدید وی صورت گرفته است، می توان گفت که نباید تحولی اساسی در نگرش سنتی پاریس در قاره سیاه انتظار کشید. بدون تردید هر قراردادی پس از نیم قرن از زمان تدوین آن می تواند با بازنگری و برخی اصلاحات همراه شود بدون آنکه ماهیت آن تغییر کند. وضعیت کنونی فرانسه نیز این مهم را بیش از هر زمانی آشکار می سازد که پاریس دیگر نمی تواند با پرداخت هزینه های سنگین سیاسی و اقتصادی همانند ژاندارم قاره سیاه عمل کند و در عرصه نوین روابط بین الملل مولفه های اقتصادی و همکاری های متوازن سیاسی باید بیش از پیش مدنظر قرار گیرند. سفر سارکوزی به آفریقای جنوبی، کشور پیشرفته قاره سیاه و نگاهی به قراردادهای کلان اقتصادی که بین پاریس و کیپ تاون در این سفر به امضا رسید می تواند تأییدی بر این مدعا تلقی شود. رئیس جمهوری فرانسه قراردادهای باارزشی را به ویژه در زمینه انرژی و ساخت نیروگاه های تولید برق در کیپ تاون با همتای آفریقای خود «تابو امبکی» به امضا رساند و بر ضرورت حضور شرکت های فرانسوی در آفریقا تأکید کرد. وی طرحی را به منظور فعالیت ۲هزار شرکت بازرگانی با مشارکت فرانسه در آفریقا ارائه کرد که توان ایجاد ۳۰۰هزار فرصت شغلی جدید را به همراه داشته باشد. این طرح می تواند با سرمایه گذاری بیش از ۱۰میلیارد یورو از سوی فرانسه در پنج سال آینده رقم بخورد. در نگاهی فراتر به همکاری های اقتصادی پاریس و آفریقا و تاملی دیگر در سیاست های نوین آفریقایی فرانسه شاید در عبارتی کلی بتوان گفت ابراز حضور در این قاره از نیم قرن پیش تاکنون از محور بودن سیاست ناوچه های توپدار به حضور پررنگ تر اقتصادی متمایل گشته است. هر چند تاکنون هیچ سخنی از دوره پایان یافتن زبان زور و استفاده از قدرت نظامی در محروم ترین قاره جهان از سوی مرفه ترین کشورهای جهان به گوش نرسیده است.

منبع : روزنامه ابرار