تیرانوزاروس رکس (پادشاه ظالم دایناسورها)

تی ركس،‌دایناسور گوشتخوار بزرگی بود كه در دوره كرتاسه پسین، حدود ۸۵ تا ۶۵ میلیون سال قبل، در محیطهای مرطوب، نیمه حاره ای، در جنگلهای باز نزدیك رودخانه و در مردابهای بیشه ها زندگی می كرد. آب و هوای این مناطق معتدل بود.
تا این اواخر،‌تی ركس را بزرگترین دایناسور گوشتخوار می دانستند، اما گیگانتوزاروس و كاركارودونتوزاروس ، اندكی بزرگتر هستند.
● آناتومی
تی ركس، شكارچی درنده ای بود كه روی دو پای قدرتمند راه می رفت. این گوشتخوار،‌ سری بزرگ و دندانهایی تیز و نیشدارداشت و ماهیچه های آرواره اش به خوبی توسعه یافته بود. دستهای این دایناسوربوده و در هر دست دو انگشت داشت. پاهای پرنده مانند تی ركس،‌سه پنجه بزرگ داشت كه درهر سه پنجه ناخن وجود داشت(به علاوه یك ناخن كوچك روی پنجه كوچك چهارمی). تی ركس، دمی باریك، سفت و تیز داشت كه ایجاد توازن می كرد و به هنگام دویدن، امكان چرخیدن جانور را فراهم می كرد. گردن تی ركس، كوتاه و ماهیچه ای بود. بدن آن بسیار توپر و نیرومند بود اما استخوانهایی توخالی داشت.
● اندازه
طول تی ركس، بیش از ۴۰ فوت(۴/۱۲ متر) و بلندی آن حدود ۱۵ تا ۲۰ فوت(۶/۴ تا ۶ متر) و طول دستها تنها حدود ۳ فوت(۱متر)بود. وزن تیرانوزاروس،۵ تا۷ تن بود.
طول جمجمه بزرگ آن۵ فوت(۵/۱ متر)، فاصله حفرات چشمی در جمجمه۴ اینچ (۲/۱۰سانتیمتر) و قطر كره چشم حدود ۳ اینچ(۶/۷سانتیمتر)بود.
طول ردپای برجامانده از تی ركس۵۵/۱فوت(۴۶سانتیمتر) می باشد(اگرچه طول پاها بلندتر وحدود ۳/۳ فوت(۱متر) بوده اما تی ركس مثل دایناسورهای دیگر روی پنجه هایش راه می رفته است). طول گامهای بلند آن بیش از ۱۲ تا ۱۵فوت(۶/۴-۷/۳ متر)بوده و با سرعت ۱۵ مایل در ساعت(۲۴ كیلومتر در ساعت) می دویده است.
● دندانها و آرواره
طول آرواره های تی ركس بیش از ۴ فوت(۲/۱ متر) بوده و ۵۰ تا۶۰ دندان ضخیم،‌مخروطی شكل و استخوان خردكن داشته است كه اندازه آنها از خیلی كوچك تا حدود ۹ اینچ(۲۳سانتیمتر)درتغییر بوده است. تی ركس های بالغ، در آرواره شان دندانهایی با اندازه های مختلف داشتند، هنگامی كه دندانی می شكست، دندان جدید(وكوچكتر)ی به جای آن رشد می كرد. طول بعضی از دندانهای یافت شده تیرانوزاروس، بیش از ۱۳ اینچ(۳۳سانتیمتر)است. این دایناسور در هر وعده غذایی، بیش از ۵۰۰ پوند(۲۳۰كیلوگرم) گوشت و استخوان را می خورده است.
تی ركسها، دندانهای نیش پیچ داری داشتند. هنگامی كه تیرانوزاروس دهانش را می بست، بخشهای بالایی دندانهای آرواره پایینی،‌ به درون دندانهای آرواره بالایی فرومی رفتند.
● پوست
نمونه های فسیل شده ای ازپوست زبر و ناهموارتی ركس، یافت شده است. پوست آنها مانند پوست تمساح زبر و خشن بوده و آن را پوستی نقش دار توصیف كرده اند.
● زیستگاه و پراكندگی
احتمالا تی ركسها در جنگلها زندگی می كرده اند در جایی كه شكار آنها(دایناسورهای گیاهخوار) غذا پیدا می كرده اند. فسیلهای تی ركس، در غرب آمریكای شمالی و مغولستان یافت شده اند.
● حواس
بینایی: لوب بینایی تی ركس در مغز، بخش بسیار بزرگی را تشكیل می دهد كه اطلاعات بینایی را پردازش می كند. به علاوه تی ركس،‌ قوه درك بالایی هم دارد(از آنجایی كه هر دو چشمش در قسمت جلوی جمجمه قرار گرفته اند و نه در دو طرف)اما تنها دایناسوری نیست كه قوه درك بالایی دارند. كلا، شكارچیان،‌قوه درك بالایی دارند كه در شكار كردن به آنها كمك می كند. معمولا چشمهای جانورانی كه شكار می شوند(مانند دایناسورهای گیاهخوار)، در طرفین سر آنها قرار دارد(و قوه درك بالایی ندارند). نحوه قرارگیری چشمها به آنها كمك می كند تا شكارچی را از هر دو طرف ببینند.بویایی: در مغز تی ركس، منطقه بسیاربزرگی، برای پردازش بوها وجود دارد
● دم
تی ركس، دمی سفت و نوك تیز دارد(مانند تتانورانها ی دیگر(به معنای دارای دم شق). برای چالاكی و دویدن سریع جانور،‌ دم آنها با سر بزرگشان در توازن بوده است.
بخش كوچكی از دم در اثر قفل شدن زیگوپوفیز مهره ها سفت و شق می شد(در هم قفل شدن ساختارهای استخوانی در جلو و عقب كمان عصبی، قفل شدن یك مهره در دیگری).
● نمونه های دیگری ازدایناسورهای بزرگ گوشتخوار
اگرچه تی ركس، بزرگترین دایناسورگوشتخواركشف شده نیست، اما مطمئنا یكی از بزرگترین شكارچیان خشكی بوده است. گیگانتوزاروس كارولینی و كاركارودونتوزاروس ، كه اخیرا كشف شده اند، حتی از تی ركس هم بزرگتر بوده اند.
●●● مقایسه اندازه
● استخوانهای تیرانوزاروس ركس
تی ركس، گوشتخواری به طول حدود ۴۰فوت(۴/۱۲ متر)،‌ بلندی ۲۰-۱۵فوت(۶-۶/۴ متر) و وزن ۷-۵ تن بود و احتمالا،‌ مثل ما انسانها،‌ حدود ۲۰۰ استخوان داشته است(از آنجایی كه اسكلت كامل تی ركس پیدا نشده است، هیچ كس به درستی نمی داند كه چند استخوان دارد).حدود دوازده اسكلت تی ركس پیدا شده است.
● جمجمه و آرواره
طول آرواره های تی ركس،‌بیش از ۴ فوت(۲/۱متر)بود و ۵۰ تا ۶۰ دندان ضخیم، مخروطی و استخوان خردكن داشت كه طول هر كدام ۹ اینچ(۲۳ سانتیمتر)بود.
در مدفوع تی ركس، استخوانهای خرد شده یافت شده است. دندانهای این دایناسور، آنقدر قوی بود كه توسط آنها ضربات و صدمات زیادی را به جانوران دیگر وارد می كرد. توانایی خرد كردن و استفاده از مواد غذایی موجود در آن(مغز استخوان)‏، این امكان را برای تی ركس فراهم می كرد كه علاوه بر شكار كردن،‌ لاشخور خوبی هم باشد.
تی ركس،‌ مانند دایناسورهای دیگر،‌ دیاپسیدبود(مثل همه خزندگان به استثنای لاك پشت). دیاپسیدها،‌جانورانی هستند كه در دو طرف جمجمه شان، دو سوراخ اضافی دارند.
● پاها
مثل همه دایناسورهای دیگر، تی ركس روی پنجه هایش راه می رفت. اصطلاح مورد استفاده دانشمندان در این زمینه، پنجه رو است. جانوران دیگری كه پنجه رو هستند عبارتند از سگها، گربه ها و جوجه ها. در این جانوران،‌ در قسمت پشت پا، بافتی وجود دارد كه به صورت جذب كننده ضربه و شوك است. انسانها،‌ خرسها و تمساحها طور دیگری راه می روند. آنها كف رو(پهن پا) هستند.
تی ركس،‌روی هر پا سه انگشت چنگالی و یك انگشت پهن(یا شست پا،‌انگشت بسیار كوچك و بی استفاده) داشته است. پاهای تیرانوزاروس،‌ بسیار قوی و قدرتمند بودند.
● شانه و بازو
دستان تی ركس، در مقایسه با بقیه بدنش،‌بسیاركوچك بود. بخش بالایی دست در بدن فرو می رفت،‌ دستهای تی ركس تقریبا بلااستفاده بودندو حركت بسیار محدودی داشتند. دستهای تی ركس حتی به دهانش نمی رسید.
تی ركس در هر دست، دو انگشت داشت.
● لگن خاصره
تی ركس جزء دایناسورهای ساریچین و دایناسوری كفل دار بود. این نوع دایناسور، رانی داشت كه در آن، استخوان شرمگاهی به طرف جلو و پایین قرار می گرفت(برخلاف دایناسورهای اورنیتیسچین كه در آنها استخوان لگن خاصره به سمت عقب و پایین قرار داشت).
● تی ركس
تی ركس در دوره كرتاسه پایانی،‌حدود ۸۵ تا ۶۵ میلیون سال قبل،‌تا انتهای دوران مزوزوییك ،‌عصر خزندگان،‌ می زیست. در این زمان،‌زمین ازنظر لرزه ای فعال بود. فورانهای آتشفشانی بسیاری رخ می داد. ابرقاره پانگه آ،‌ شكسته و خرد شد و قاره های اوراسیا و گندوانا،‌ از هم جدا شدند . در این زمان هیچ كلاهك قطبی وجود نداشت،‌سطح آب دریا بالاتر از حد فعلی و آب و هوا هم گرمتر از حال حاضر بود.
تیرانوزاروس، از آخرین گونه های دایناسور بود كه قبل از انقراض كرتاسه- ترشیاری (K-T) در ۶۵ میلیون سال قبل، تكامل یافت.
دایناسورهای هم عصر تیرانوزاروس عبارتند از: تریسراتوپس (كه احتمالا تی ركس آن را شكار می كرده است)، آنكیلوساروس (گیاهخوار زره دار)،‌ مایازورا (گیاهخوار)،‌ ادمونتونیا(دایناسور صفحه ای)،‌ آناتوتیتان (دایناسور نوك دار شناگر)،‌ پاكیسفالوزاروس (دایناسور شاخدار وگیاهخوار)،‌ پارازارولوفوس (دایناسور نوك دارشناگر)،‌ كوئتزالكوتلوس (خزنده بزرگ پرنده كه دایناسور نبوده است)،‌ كوریتوزاروس (دایناسور زره دار و شناگر)،‌ استیراكوزاروس و بسیاری دیگر از سوسمارهای كرتاسه.
● تغذیه تی ركس
تی ركس، جانوری گوشتخواربود و در محیط زیست خود،‌ در راس زنجیره غذایی جای می گرفت. احتمالا تیرانوزاروس،‌شكار خود را تعقیب می كرده و قطعه بزرگی از گوشت بدن آن را می گرفته و طعمه را پیچانده و مجروح می كرده و در نهایت آن را می بلعیده است. آرواره های بزرگ و قدرتمند وپاهای چنگالی تیرانوزاروس، اسلحه های مرگبار این جانور درنده بودند.
● لاشخور یا شكارچی؟
بعضی از دیرینه شناسان (و به ویژه جك هورنر) اخیرا این سوال را مطرح كرده اندكه آیا تی ركس، با توجه به چشمهای كوچك، دستهای كوتاه و قدمهای كوتاهش، واقعاشكارچی بوده است(توجه: بسیاری از دیرینه شناسان دیگر، تصور می كنند كه تی ركس بینایی خوبی داشته است و دایناسور تندرویی بوده است). فرضیه هورنر این است كه تیرانوزاروس، غذایش را از لاشه جانوران دیگر تامین می كرده است.
لاشخورها باید قدرت بویایی قوی(برای یافتن غذا) و لازمه این امر داشتن تحرك زیاد(برای به دست آوردن گوشت) است. شواهدی وجود دارد كه تی ركس، حس بویایی قوی داشته است(از آنجایی كه در جمجمه و مغزاین جانور، لوب بویایی بسیار بزرگ است). همچنین پاهای بزرگ تی ركس برای حركت و تحرك زیاد این جانور، مناسب بوده است.در مورد فرضیه لاشخور بودن تیرانوزاروس هم بحثهایی وجود دارد. اخیرا، دكتر كنت كارپنتر(از موزه تاریخ طبیعی دنور)، بر روی دم یك هادروزار (دایناسور نوك دار و شناگر)نشانه هایی از دندان تی ركس راكشف كرد و این كشف، شاهدی بود بر اینكه تی ركس، جانوری شكارچی بوده است و نه یك لاشخور. به چه علت دیگری ممكن است تی ركس، یك دایناسور شناگر را گاز بگیرد؟
بحثهای دیگری كه در زمینه فرضیه لاشخور بودن تی ركس وجود دارد از این قرار است كه چشمهای كوچك، ضرورتا بیان كننده دید ضعیف نیستند. پرندگان(اولاد دایناسورها) چشمهای نسبتا كوچكی داشته اند اما دید قوی دارند. دستهادرشكار نقش مهم و ضروری ندارند، همانطور كه دستهای تیرانوزاروس هم كوچك است. بسیاری از جانوران شكارچی، مثل كوسه ها و مارها، اصلا دست ندارند. بسیاری از جانوران دیگر از تی ركس كندتر هستند، این جانوران طعمه می وشند و نه گونه های سریع.
● فسیل مدفوع تی ركس یافت شده است
اخیرا، كاپرولیت(مدفوع فسیل شده) تی ركس ، توسط گروهی به سرپرستی كارن چین، در ساسكاچیان كانادا كشف شده است. در این نمونه های ۶۵ میلیون ساله، تكه هایی از استخوانهای یك دایناسور گیاهخوار یافت شده است كه تی ركس، این دایناسور را خورده بود. این قطعات استخوانی احتمالا بخشی اززوائد سر تریسراپتوس است كه یك دایناسورگیاهخوارسه شاخ بوده است.
كاپرولیت(مدفوع فسیل شده ، سنگ سبز- سفیدی است كه ۱۷ اینچ(۴۴سانتیمتر)طول، ۶ اینچ(۱۵ سانتیمتر)ارتفاع و ۵ اینچ(۱۳ سانتیمتر) پهنادارد. از آنجایی كه دارای استخوان است، مربوط به تروپودها (دایناسورهای گوشتخوار) است. به خاطر اندازه بزرگ كاپرولیت، دانشمندان معتقدند كه این فسیل مربوط به تی ركس است(این كاپرولیت، بزرگترین نمونه كشف شده از گوشتخواران است). تی ركس، تنها گوشتخواری است كه در آن زمان و در آن مكان می زیسته و می توانسته چنین مدفوعی برجاگذارد. در این فسیل شواهدی وجود دارد كه تی ركس، قبل از بلعیدن استخوانها، آنها راخرد كرده است، زیرا استخوانهای موجود در این كاپرولیت، خرد و شكسته شده بودند.
●●● رفتارهای تهاجمی و دفاعی
● شكار
تی ركس، احتمالا تنهایی به شكارمی رفته است،‌زیرا تاكنون هیچ شاهد فسیلی( لایه های استخوانی از فسیلهای تی ركس) كه زندگی گروهی تی ركس را تایید كند، كشف نشده است.
تی ركس، به هنگام حمله، به آرواره های بزرگ، دندانهای تیز و قدرتمند و پاهای چنگالی خود تكیه می كرده است. دستهای دوانگشتی و كوچك آن، بلااستفاده بوده اند.
بعضی از دیرینه شناسان معتقدند كه احتمالا تی ركس،تكه ای بزرگ از شكارش را می كنده و سپس منتظر می مانده تا جانور در اثر خونریزی بمیرد. سپس تی ركس، خوردن را ادامه می داده است.
تریسراپتوسها، دایناسورهای سه شاخ گیاهخوار، از جمله قربانیان تی ركس بوده اند. زیرا استخوانهای خردشده تریسراپتوس،‌ در مدفوع فسیل شده تی ركس یافت شده است.
● نبرد و پیكار
شواهدی وجود دارد كه تی ركس، با هم نبرد می كرده اند. در صورت سویی(اسكلتی كه در سال ۱۹۹۰، در داكوتای جنوبی، آمریكا كشف شد و اخیرا به حراج گذاشته شده است)شواهدی از جراحتهای التیام یافته وجود داشت كه احتمالا مربوط به تی ركس دیگری بوده است.
● تی ركس در مقابل گیگانتوزارو
تیرانوزاروس ركس و گیگانتوزاروس كارولینی ، دو گوشتخوار بزرگ بودند. این دو شكارچی درنده، هیچگاه با هم روبه رو نشدند. زیرا در زمانهای متفاوتی می زیستند و به علاوه دریایی كم عمق،‌آنها را از هم جدا می كرد.● هوش
تی ركس، دایناسور نسبتا با هوشی بوده است. اگرچه در تی ركس، نسبت اندازه مغز به جرم بدن بسیار كوچك است، اما از دایناسورهای دیگر بزرگتر می باشد. مغز تی ركس بزرگتر از مغز انسان بوده است، اما مغز پیشین(بخشی ازمغز كه عمل تفكر را انجام می دهد)، كوچك بوده است. مغز تی ركس، طویل و تقریبا استوانه ای شكل بوده است.
فقط تروپودهای تكامل یافته،‌ مثل دایناسورهای درومائوزارید ( برای مثال دینونیچوس و ولوسیراپتور ) از تی ركس باهوشتر بوده اند.
هوش تی ركس، احتمالا در اندازه هوش كانوزاروس بوده است.
● مراقبت از فرزندان
هیچ شاهد فسیلی مبنی براینكه تروپودها (گوشتخوارانی مثل تی ركس) از فرزندانشان مراقبت می كرده اند یافت نشده است، اما احتمالا، مثل اكثر پرندگان، برای مدت زمانی كوتاه بعد از زمان آسیب پذیری از نوزادانشان مراقبت می كرده اند.
● تحرك تی ركس
تی ركس، روی دو پا راه می رفته و احتمالا دایناسوری سریع و تندرو بوده است. دم باریك و تیز این جانور، در ایجاد توازن و برگشت سریع به هنگام دویدن نقش داشته است. سرعت دایناسورها ، با استفاده از مورفولوژی(مثل طول پا،‌طول گامها و جرم تقریبی بدن) و ردپاهای فسیل شده آنها(كه در مورد تی ركس بسیار نادر است) تخمین زده می شود. برخلاف تصورات قدیمی، تی ركس دمش را سیخ نگه می داشته است و آن را روی زمین نمی كشیده است.
در مورد اینكه آیا تروپودها ی كوتاه دست و سنگین(مثل تی ركس ، گیگانتوزاروس ، آلبرتوزاروس و آلوزاروس ) می توانسته اند خیلی تند بدوند یا نه، مباحث و منازعاتی وجود دارد، زیرا اگرآنها به زمین می خوردند، دستهای كوچك آنها نمی شكست و آنها به سختی مجروح و زخمی می شدند(جیمز فارلو، ۱۹۹۵). این بدان معناست كه این تروپودهای بزرگ، جانورانی كند بوده و آهسته حركت می كرده اند.
دكتر بروس روچیلد، از مركز استخوان شناسی شمال شرق اهایو، شواهدی از چهارده دنده شكسته شده را در آلوزاروس پیدا كرد كه نشان دهنده زخمهای التیام یافته ای بودند كه احتمالا به هنگام سقوط به وجود آمده بودند. به احتمال زیاد، این استخوانها، استخوانهای شكسته شده شكم بودند و این سقوط به هنگام دویدن رخ داده بود(كه در۱۶ آوریل ۱۹۹۸در مجله دانشمندان جدید،‌ چاپ شده است).
تجزیه اشعه ایكس فسیل آلوزاروس، نشان داد كه دنده های آلوزاروس، در نزدیكی شانه(استخوانهای شانه ای) ترك خورده و التیام یافته بودند. آلوزاروسها قادر بودند بعد از زمین خوردن و آسیبهای سختی كه احتمالابه هنگام دویدن رخ می داده است، بدن خود را ترمیم كنند. بنابراین،‌ این فرضیه كه احتمالا تروپودهای بزرگ كوتاه دست، به این علت كه بعد از سقوط توانایی ترمیم را نداشته اند قادر به سریع دویدن هم نبوده اند، حداقل در مورد آلوزاروسها، رد می شود. آلوزاروسها، بعد از سقوط و مجروح شدن، بارها خود را ترمیم كرده اند.
در سال ۱۹۹۵، جیمز فارلو، از دانشگاه ایندیانا- پوردو عنوان كرد كه تی ركس، نمی توانسته سریعتر از ۲۰مایل در ساعت(۳۲ كیلومتر در ساعت) بدود، زیرا اگر می توانست، چنان شدید سقوط می كرد و چنان شدید به زمین می خورد كه در اثر این زمین خوردن می مرد. وزن تی ركس حدود ۶ تن و ارتفاع آن بیش از ۲۰ فوت(۶ متر) بوده است اما آلوزاروس اندكی كوچكتر بود، حدود ۳ تن وزن و ۵/۱۶ فوت(۵ متر) طول داشت. فارلو می گوید كه تحلیل روچیلدبا فرضیه وی سازگار است زیرا آلوزاروس كوچكتر از تی ركس بوده است(جرم كمتر آلوزاروس، شدت برخورد را كمتر می كرد در نتیجه جانور می توانست بعد از سقوط، خود را ترمیم كند). بنابراین ممكن است تی ركس دونده سریعی بوده باشد و این امكان هم وجود دارد كه اینگونه نباشد.
طول پای تی ركس حدود ۵/۳ متر و طول گامهایش(فاصله میان ردپاها) به طور میانگین حدود ۷۶/۱ متربوده است. طول ردپاهای بزرگترین تی ركس، سویی، بیش از ۱۲ تا ۱۵ فوت(۶/۴-۷/۳ متر) بود و با سرعت بیش از ۱۵ مایل در ساعت(۲۴ كیلومتر در ساعت) می دوید

منبع : پایگاه داده های علوم زمین کشور