شوراهای موازی و مردان موازی

طرح ادغام شوراهای موازی در حوزه فناوری اطلاعات بهانه‌ای شد تا به این ادغام‌ها از منظری متفاوت پرداخته شود. اگرچه طرح مذکور از جهات گوناگونی قابل نقد و بررسی است لیکن در این متن سعی می‌شود که شوراها از منظرگردانندگان آنها مورد بررسی قرار گیرد تا شاید دلیلی باشد بر ضرورت ادغام هر چه سریع‌تر آنها.
هر کدام از شوراهایی که وظایفی عالی نیز برای آنها در نظر گرفته شده بود، به دلیل گرایش‌های خاص دبیران خود در آنها، محصول خاصی را طراحی و روانه بازار فناوری اطلاعات و ارتباطات کردند که شباهت‌های زیادی به علایق دبیران آنها داشت.
به این ترتیب هر شورا علیرغم جایگاه قانونی خود و با تشخیص گردانندگان آن، طرحی خاص را ارایه کرد. بررسی این طرح‌ها و نگاهی به سرنوشت آنها موید لزوم توقف برخی از طرح‌های در دست اجرا و لزوم جمع‌گرایی، کلان‌نگری و لزوم نوعی اولویت‌بندی این طرح‌ها در کشور است. (اگرچه در این گفتار صرفا به طرح‌های شاخص و شناخته شده این شوراها اشاره خواهد شد.) اما پیش از بررسی طرح‌های زاییده شوراهای مذکور می بایست نگاهی کوتاه به خود شوراها داشت.
۱) شورای عالی انفورماتیک
این شورا که قدیمی‌ترین تشکل فناوری اطلاعات است ایجاد ساختار فنی اجرایی در حوزه IT ، رتبه‌بندی و تعیین صلاحیت شرکت‌های فعال و ثبت نرم‌افزارهای تولیدی در این حوزه را جزو اولویت‌های خود قرار داده بود که از قضا همه این فعالیت‌ها به‌جز ثبت نرم‌افزار از وظایف ذاتی سازمان سابق مدیریت و برنامه‌ریزی کشور در سایر بخش‌ها نیز بود. لیکن به‌خاطر وابستگی دبیر خانه شورای عالی انفورماتیک به این سازمان، وظایف فوق توسط دبیرخانه شورای عالی انفورماتیک انجام می‌پذیرد. البته براساس قانون مختص به‌خود و نه قانون مربوط به وظایف سازمان‌دهی سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور.
۲) شورای عالی اطلاع‌رسانی
شورای عالی اطلاع‌رسانی زمانی از طرف شورای عالی انقلاب فرهنگی متصدی حوزه فناوری اطلاعات شد که ساختار مناسبی برای پیگیری و نظارت بر امور IT در کشور وجود نداشت و به تعبیری از پوسته این شورا برای سامان‌دهی به حوزه IT استفاده شد که با پیش‌بینی طرح تکفا در سال‌های گذشته و اجرای آن برخی از نیازهای IT کشور به‌طور منسجم مدیریت شد. اما پس از تصویب قانون وظایف و اختیارات وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات و پیش‌بینی شورای عالی فناوری اطلاعات در ماده ۴ این قانون، شورای عالی انقلاب فرهنگی طی بازنگری و اصلاح آیین‌نامه شورای عالی اطلاع‌رسانی مصوب جلسه ۵۶۵ مورخ ۲۱/۴/۸۴ عملا وظایف شورای عالی اطلاع‌رسانی را محدود به سیاست‌گذاری در امور فرهنگی، اجتماعی، دینی و اخلاقی در حوزه اطلاع‌رسانی کرد که یکی از ابزار این اطلاع‌رسانی نیز می‌تواند فناوری اطلاعات باشد. اگرچه طرح تکفا نیز در بایگانی شورای مربوطه ماند تا بدون هیچ خبر و تغییری به فراموشی سپرده شود.
۳) شورای عالی امنیت فضای تبادل اطلاعات(افتا)
این شورا که طی مصوبه دولت در سال ۱۳۸۲ ایجاد شده است فقط بر مسایل امنیتی در فضای تبادل اطلاعات و فناوری اطلاعات تاکید دارد و با توجه به اینکه به‌جز تصویب یک سند راهبردی هیچ فعالیت اجرایی را انجام نداده است و اصولا بحث امنیت مبحثی نیست که بتوان آن را به‌صورت یک ساختار جداگانه از نهادهای متولی امنیت کشور پیگیری کرد، به‌نظر می‌رسید موضوع امنیت در IT باید توسط کارگروه‌های تخصصی در قالب شورای عالی امنیت ملی و شورای عالی فناوری اطلاعات پیگیری شود، نه یک شورای عالی مجزا. به هر تقدیر قرار بود با مصوبه شورای عالی فناوری اطلاعات، این وظایف در قالب شورای عالی IT راهبری شود که چنین اتفاقی نیز رخ نداد.
۴) شورای عالی فناوری اطلاعات
از آن‌جا که این شورا به‌منظور تجمیع وظایف در حوزه IT تشکیل شده بود و به‌عنوان تنها نهاد قانونی در سیاست‌گذاری و هدایت IT کشور فعالیت می‌کرد. قرار بود این شورا و به‌طور خاص دبیر آن وظیفه هماهنگی مهمی میان نهادهای متولی تمامی امور مربوط به فناوری اطلاعات را برعهده بگیرد. وظیفه‌ای که به اذعان کارشناسان و شواهد موجود عملیاتی نشده و این شورا نیز مسیر خاص خود را در کنار سایر شوراهای قبلی در پیش گرفت. در عوض حوزه متلاطم فناوری اطلاعات به جای رهایی از چند مدیریتی و تعدد شوراها شاهد اضافه شودن یک شورا بر مجموعه شوراهای قبلی بود.
اما برای باز شدن مقدمه، حال باید به بررسی طرح‌های زاییده شوراهای مذکور پرداخت.
▪ نماتن
طرح نظام مهندسی و استاندارهای تولید و توسعه نرم‌افزار یا همان نماتن را می توان از جمله مهم‌ترین خروجی‌های شورای عالی انفورماتیک دانست که فردی به نام دکتر سپهری‌راد با هشت سال سابقه دبیری این شورا از تدوین و اجرای آن پشتیبانی کرد. طرحی که شنیده می‌شود تا سه فاز نیز به پیش رفته است. اگرچه در این مقال، قصد، ورود به جزئیات این طرح‌ها نیست. در مورد این طرح همین بس که دبیر سابق شورای عالی انفورماتیک که از سال ۵۹ مسئولیت راهبری فناوری اطلاعات کشور را در شرح وظایف خود داشت، گرایش خاصی به نرم‌افزاری‌ها و طرح‌های مرتبط با نرم‌افزار نشان داد. به عبارت «از کوزه همان برون تراود که در اوست» شورای عالی انفورماتیک و دبیر آن با توجه به رابطه نزدیک با انجمن شرکت‌های انفورماتیک سابق طرحی به نام نماتن درآمد که کمتر کسی در جریان دستاوردهای این طرح در کشور و ضمانت اجرایی آن قرار دارد.
▪ تکفا
شورای عالی اطلاع‌رسانی را می‌توان از حیث فعالیت به دو دوره شورای قدیم و جدید تقسیم کرد. این شورا در دوره قدیم خود به علت حضور فردی به نام نصرالله جهانگرد طرحی به نام توسعه و کاربری فناوری اطلاعات و ارتباطات با نام اختصاری تکفا را روانه کشور کرد. جهانگرد از مدیران مخابراتی کشور بود لیکن طرح او را با توجه به تجربیاتی که در قبل و ادامه این متن آمده و می‌آید را می‌توان در نوع خود جامع‌ترین دانست. این طرح آمده بود تا با تهیه نقشه راه توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات کشور همان مسیر را طی کند که کشورهایی همچون مالزی طی کرده بودند.
طرح تکفا را می‌توان به جرات پرسروصداترین و در عین حال جامع‌ترین طرح در حوزه فناوری اطلاعات وارتباطات کشور تلقی کرد. اگرچه با توجه به نو بودن و کمی تجربیات مشابه در کشور این طرح نیز اگرچه نسبت به سایر طرح از جامعیت بیشتری برخوردار بود لیکن در عمل و با توجه به ساختار کشور با مشکلات و کاستی‌هایی در اجرا مواجه شد.
اما با تکیه بر تجربیات فاز یک این طرح سعی شد تا مشکلات آن در فاز دوم تکفا برطرف شود. اتفاقی که مجال اجرای آن فراهم نشد. چرا؟ زیرا شورای عالی اطلاع‌رسانی وارد مرحله جدید شده بود و این بار فرد دیگری بر مسند دبیری این شورا تکیه زد تا به این ترتیب مقدمات اجرای طرح دیگری با توجه به وظایف جدید و گرایش‌های دبیر جدید آن شکل بگیرد و طرح قبلی با حذف دبیر قبلی حذف شود.
▪ تسما
شورای عالی اطلاع‌رسانی در دوره را یک روحانی هدایت می‌کرد. حجت‌الاسلام والمسلمین حمید شهریاری مدیریت شبکه اطلاع‌رسانی حوزه و ریاست مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی قم را در کارنامه خود داشت. زمانی که وی به دبیری شورای عالی اطلاع‌رسانی جدید منصوب شد طرحی به نام توسعه و ساماندهی محتوای الکترونیکی(تسما) را در دستور کار این شورا قرار داد.
طرح ۱۴ بندی که در ۵ صفحه منتشر شده و اطلاعات بیشتری نیز تاکنون(پس از یک و نیم سال) منتشر نشد. این طرح نیز همان طور که از نام آن برمی‌آید آمده بود تا به حمایت از توسعه محتوای الکترونیکی بپردازد. اگرچه این طرح در شهریور ماه سال جاری و با خرید قریب به ۷۰۰ میلیون تومان محتوا کار خود را آغاز می‌کند ولی با توجه به طرح ادغام شوراها و تشکیل شورایی جدید به احتمال زیاد برای این طرح نیز سرنوشتی همچون سایر طرح‌های پیشین حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات نمی‌توان متصور بود.
چرا؟ چون شورایی جدید با دبیری جدید در راه است!
▪ افتا
طرح افتا زاییده شورای به نام افتا است که مخفف امنیت فضای تبادل اطلاعات محسوب می‌شود. این طرح در دوران دبیری مجتبی جعفری رییس فعلی پژوهشکده‌ امنیت مرکز تحقیقات مخابرات ایران ارایه شد. در مورد این طرح که آمده بود با تقسیم کار میان دستگاه‌های مختلف کشور امنیت فضای تبادل اطلاعات الکترونیکی کشور تامین کند، همین بس که مدت نه چندان طولانی و به دلایلی که هیچ گاه روشن نشد، طرح و شورا با هم به حالت کما رفتند و کسی نیز پیگیر فلسفه وجود و عدم وجود این شورا نشد. پس از جعفری نیز اطلاعات خاصی از این طرح و سرنوشت شورای مذکور منتشر نشد لذا بیش از این نیز نمی‌توان در مورد طرح مذکور نوشت!
▪ اینترنت ملی
نام اینترنت ملی نیز با عنوان نخستین و آخرین دبیر شورای عالی فناوری اطلاعات یعنی عبدالمجید ریاضی عجین شده است. ریاضی از مدیران مخابراتی کشور به شمار می‌رود که هم اکنون نیز معاون فناوری اطلاعات وزرات ارتباطات و فناوری اطلاعات محسوب می‌شود. از این رو و با توجه به پیشینه وی، ریاضی نیز صلاح را بر آن دید که اولویت اول کشور اجرای طرح اینترنت ملی است تا با اجرای این طرح وابستگی اینترنتی کشور به آن سوی مرزها کم و بلکه قطع شود. در مورد این طرح نیز که اطلاعات زیادی نیز از سرنوشت آن در دست نیست نیز بحث ها وجدل‌های زیادی در کشور به راه افتاد.
ریاضی اما به غیر از اینترنت ملی طرح‌هایی دیگر همچون اتصال مدارس به فیبر نوری و افتتاح حساب اینترنتی برای دانش آموزان را در کارنامه خود دارد. اگرچه این جمله به معنای اجرای این طرح‌ها نیست، چرا که طرح‌های مذکور نیز همچنان در دست اجرا هستند. همانطور که مشاهده می شود جنس همه طرح‌های مذکور نیز با توجه به پیشینه دبیر خود تقریبا مخابراتی محسوب می‌شود.
اگرچه شورای عالی فناوری اطلاعات کشور وظیفه داشت نظام جامع فناوری اطلاعات کشور را تدوین کند. طرحی که بی‌شک چنانچه به شکل بایسته و شایسته تدوین می‌شد، نقشه راهی برای توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات کشور به شمار می‌رفت که می‌توانست گره‌های زیادی را باز کند. لیکن این طرح نیز بنا به دلایل نامعلوم با طالعی نامعلوم همراه شد.
● نتیجه
همانطور که تشریح شد هر شورای عالی در حوزه فناوری اطلاعات در هر دوره بنا به سابقه و صلاحدید دبیر و گردانندگان خود به سمتی کشیده شد و طرحی جدید را تدوین کرد. با این تفاسیر وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات معتقد است که وظایف شوراهای موازی پس ادغام پابرجا خواهد ماند!
با این تفاسیر اگر منظور از ادغام همانی باشد که وزیر ارتباطات اعلام کرده که خروجی نیز همانی خواهد بود که در قبل آمد. لیکن با برداشت‌های موجود قرار است تا شوراها به معنای واقعی کلمه ادغام شوند تا اصولا و یک بار برای همیشه مشخص شود که کشور در شرایط فعلی و از میان طرح‌هایی همچون نماتن، تکفا، تسما، افتا، اینترنت ملی، نظام جامع فناوری اطلاعات و ارتباطات و ده‌ها طرح از این دست، کدام، همه، تلفیقی و یا هیچ کدام از این طرح‌ها را باید در اولویت اجرا قرار دهد.
این مهم وظیفه‌ای ملی، خطیر و بسیار پراهمیت برای کشور تلقی می‌شود که امید می‌رود در «شورای عالی آموزش، پژوهش و فناوری» که از ادغام چهار شورای موازی IT و چند شورای دیگر تشکیل شده است ، رقم بخورد.
انشاالله

علی شمیرانی

منبع : اخبار فناوری اطلاعات ایتنا