دو فضیلت بزرگ برای امیر مومنان (ع )

اگر ما در هر مساله ای از مسائل اجتماعی شک و تردید کنیم ; و یا برای اثبات آن به تجربه و آزمایش و برهان و گواه نیازمند باشیم . درباره لزوم اتحاد و همبستگی یک اجتماع و منافع سرشار آن شک و تردید به خود راه نمی دهیم هرگز در جهان کسی را پیدا نمی کنیم که بگوید پراکندگی و دودستگی خوب و سودمند است اتحاد و اتفاق بدو مضر می باشد.
زیرا کوچکترین سودی که از اتفاق عاید اجتماع می گردد پیوستن نیروهای کوچک و پراکنده به یکدیگر است . و در سایه چنین پیوستگی نیروی عظیمی به وجود می آید که می تواند مبدا و تحولاتی در شئون مختلف زندگی گردد.
آبهائی که پشت سدهای بزرگ بصورت دریاچه هائی جلوه می کنند از پیوستن رودهای کوچکی به وجود آمده اند که به تنهائی نه قدرت تولید برق دارند و نه چند به درد کشاورزی می خورند اما از اجتماع این رودهای کوچک در یک نقطه دریاچه ای درست می شود که قدرت تولید صدها هزار کیلووات برق در ساعت را دارد و با آن هزاران هکتار زمین را میتوان زیر کشت درآورد; این منافع سرشار از کجا است از بهم پیوستن قطرات کوچک و رودخانه ای ضعیف و ناچیز.
قدرت اتم برای همه روشن است یک دانه اتم قدرت و نیروی چندانی ندارد; و بقدری ضعیف و ناچیز است که حتی با قوی ترین مکیروسکوپها نمی توان آنرا دید اما از بهم پیوستن اتم های بی شمار قدرتی به وجود می آید که انفجار چند عدد از بمبهای اتمی ; می تواند به تمدن و زندگی بشر در روی زمین خاتمه دهد در ظرف چند دقیقه کره زمین را بصورت توده ای از آتش و تلی از خاکستر درآورد.
شاعر شیرین سخن این حقایق را در ضمن چند بیت بیان کرده است . چنانچه می گوید :
غرض زانجمن و اجتماع جمع قوا است
چرا که قطره چو شد متصل بهم دریا است
ز قطره هیچ نباید ولی چو دریا گشت
هر آنچه نفع تصور کنی در آن آنجا است
زقطره ماهی پیدا نمی شود هرگز
محیط گشت ز آن نهنک خواهد خاست
زگندمی نتوان پخت نان و قوت نمود
چون گشت خرمن و خروار; وقت برگ و نوااست
زفرد فرد محال است کارهای بزرگ
ولی زجمع توان خواست ; هرچه خواهی خواست
بلی چو مورچگان را وفاق دست دهد
به قول شیخ هژیرژیان اسیر و فنا است !
نه تنها باید از نیروهای مادی و جسمی افراد در پیشبرد اهداف کمک خواست بلکه باید از قدرت فکری و معنوی افراد در گشودن مشکلات اجتماعی و برنامه ریزی های صحیح استمداد نمود و از طریق مشاوره و تبادل افکار راه و چاه را روشن ساخت و بر کوههایی از مشکلات پیروز گشت .
از این جهت در برنامه های اصیل و ارزنده آئین اسلام موضوع مذاکره و مشاوره در مسائل پیچیده بخوبی به چشم می خورد و پیام الهی آن گروه از افراد رامردان حق جو و واقع بین معرفی می کند که اساس کارهای آنان را موضوع مشاوره و تبادل نظر تشکیل دهد آنجا که می فرماید :
« والذین استجابوا لربهم و اقاموا الصلاه و امرهم شوری بینهم و مما رزقناهم ینفقون » (۱ )
« کسانیکه به ندای پروردگار خود پاسخ گفته و نماز را برپا می دارند و امور خود را با مشورت در میان خویش انجام می دهند و از آنجا که روزی آنان کرده ایم انفاق می کنند. »
● اتحاد و پیوند برادری
اخوت اسلامی و پیوند برادری از اصول اجتماعی آئین اسلام است پیام اسلام به صورتهای مختلف و گوناگون در تحکیم و استوار ساختن این پیوند کوشش هائی نموده است .
پس از ورود به مدینه برای نخستین بار پیوند برادری میان دو تیره از انصار (اوس و خزرج ) به وسیله پیامبر(ص ) گره خورد. این دو قبیله که بومیان مدینه بودند و سالیان درازی با یکدیگر نبرد داشتند در سایه کوششهای پیامبر برادر هم شده و تصمیم گرفتند که گذشته ها را فراموش کنند. هدف از این پیوند برادری این بود که این دو گروه که ستون عمده ارتش اسلام را در برابر مشرکان تشکیل می داد کشت و کار و ظلم و تعدی را که به یکدیگر رواداشته بودند به دست فراموشی بسپارند و صلح و صفا جای گزین عداوتهای دیرینه گردد.
برای بار دوم پیامبر گرامی (ص ) دستور داد یاران او اعم از مهاجر و انصار با یکدیگر برادر شوند و هر کدام برای خود برادری اتخاذ نماید. در این اخوت چه بسا دو مهاجر با یکدیگر با یا یکی از مهاجران با یکی از انصار; عقد اخوت اجرا نموده و دست یکدیگر را به عنوان برادری فشردند و از این طریق یک نوع قدرت سیاسی و معنوی بر سر آنان سایه افکند.
مورخان و محدثان اسلامی می نویسند : روزی پیامبر(ص ) برخاست و خطاب به یاران خود فرمود : تا خوافی الله اخوین اخوین (در راه خدا دو تا دوتا با هم برادر شوید).
تاریخ در این مورد از افرادی نام می برد که به فرمان پیامبر(ص ) در آن روز با یکدیگر پیوند اخوت برقرار نمودند مثلا ابی بکر » با « عمر » و « عثمان » با « عبدالرحمن بن عوف » « طلحه » و « زبیر » « ابی بن کعب » با « ابن مسعود » « عمار » با « ابوحذیفه » « سلمان » با « ابوالدردا » و... پیوند برادری بستند.
اخوت و برادری این افراد به تصویب پیامبر رسید این پیوند پیوند برادری که در میان افرادی محدودی انجام گرفت غیر آن اخوت همگانی و برادری اسلامی است که قرآن مجید آن را در مقیاس با ملاحظه زندگی کسانیکه نام آنها را در بالا بردیم این حقیقت روشن می شود.
● علی برادر پیامبر است
دنباله سرگذشت اخوت گواه گفتار ما است هنگامی که پیامبر برای افرادی که در مسجد بوند; برادری تعیین نمود علی (ع ) در این موقع تنها ماند و برای او کسی تعیین نکرد. در این لحظه علی (ع ) با دیدگان اشک آلود حضور پیامبر رسید و گفت : برای هر فردی از یاران خویش برادری تعیین کردی ولی میان من و کسی پیوند اخوت برقرار نفرمودی ! در این لحظه پیامبر اکرم جمله تاریخی خود را که مبین مقام و موقعیت علی از نظر روح و فکر و قرب و نزدیکی او نسبت به پیامبر اکرم است القا نمود و فرمودند :
انت اخی فی الدنیا و الاخره والذی بعثنی بالحق ما اخر تک الالنفسی انت اخی فی الدنیا و الاخره (۲ )
(تو برادر من در این جهان و سرای دیگر هستی ; به خدائی که به حق برانگیخته است من کار برادری تو را به عقب انداختم که تو را برای خود برادر انتخاب کنم اخوتی که دامنه آن هر دو جهان را فراگیرد.)
این جمله موقعیت علی را نسبت به پیامبر از نظر معنویت و پاکی از نظر اخلاص در اهداف دینی به خوبی روشن می سازد و از میان دانشمندان اهل تسنن مولف « الریاض النضره » به این حقیقت کاملا اعتراف نموده است .
از اینجا پایه تفسیر آیه « مباهله (۳ ) به دست می آید . « دانشمندان تفسیر به اتفاق کلمه می گویند مقصود از جمله « وانفسنا و انفسکم » همان علی بن ابی طالب (ع ) است که قرآن مجید او را « نفس پیامبر » و خود او شمرده است زیرا اتجاذب فکری و روحی نه تنها دو همفکر را بسوی هم می کشد بلکه گاهی دو فرد را شخص واحد نشان می دهد.
مساله جذب و دفع و اینکه هر موجودی هم جنس خود را جذب نموده و مخالف خود را دفع می کند اختصاص به عالم اجسام و اجرا زمین و آسمانی و نظام شمسی ما ندارد بلکه شخصیتهای بزرگ جهان مظاهر جذب و دفع می باشند; گروهی را جذب و گروه دیگری را دفع می نمایند این نوع کشش و گریز براساس سنخیت یا تضاد روحی پی ریزی شده است و سنخیت و تضاد است که گروهی را دور هم گرد آورده و گروه دیگری را عقب می راند.
و از دورانهای دیرینه در فلسفه اسلامی می خوانیم « السنخیه عله الانضمام » : (سنخیت و مشابهت مایه اجتماع و انضمام اشیا است ).
● فضیلت دیگری برای امام
هم زمان با این فضیلت تاریخ فضیلت دیگری را برای امام ضبط کرده است و آن اینکه یاران پیامبر در اطراف مسجد رسولخدا خانه هائی ساخته و یکی از درهای خانه ها به مسجد باز می شد.
پیامبر گرامی به فرمان خدا دستور داد که تمام درهایی که به مسجد باز می گردد; بسته شود جز در خانه علی بن ابی طالب و این مطلب برای بسیاری از یاران خدا گران آمد از این جهت پیامبر بالای منبر قرار گرفت و چنین فرمود :
خداوند بزرگ به من دستور داده است که تمام درهائی که به مسجد بازمی گردد ببندم جز در خانه علی و من هرگز از پیش خود به بسته شدن دری و یا بازماندن آن دستور نمی دهم من در این مساله پیرو فرمان خدا هستم (۴ )
آن روز تمام یاران رسولخدا این موضوع را فضلت بزرگی برای علی تلقی کرده اند. (پژوهشی عمیق از زندگانی علی علیه لاسلام ـ استاد جعفر سبحانی )

پاورقی :
۱ ـ سوره شوری آیه ۳۸
۲ ـ مستدرک حاکم ج ۳ ص ۱۴ استیجاب ج ۳ ص ۳۵
۳ ـ سوره آل عمران آیه ۶۱
۴ ـ مسند امام احمد ج ۳ ص ۳۶۹ مستدرک حاکم ج ۳ ص ۱۲۵ الریاض النظره ج س ص ۱۹۲
در اثر اتفاق و اتحاد نیروهای کوچک و پراکنده به یکدیگر می پیوندند و در سایه چنین پیوستگی نیروی عظیمی به وجود می آید که می تواند سرچشم تحولات در شئون مختلف زندگی گردد
اخوت اسلامی و پیوند برادری از اصول اجتماعی دین اسلام است و پیامبر اکرم (ص ) به صورت های مختلف در تحکیم و استوار ساختن این پیوند کوشش نموده است
پیامبر خدا(ص ) امیر مومنان (ع ) را به « برادری » برمی گزیند و به این وسیله مقام و منزلت او را گرامی می دارد و از همگان برتر و الا معرفی می کند

منبع : روزنامه جمهوری اسلامی